Οι σαρωτικές αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο, που ενέκρινε πρόσφατα το Υπουργικό Συμβούλιο και σύντομα θα αποτελέσουν νόμο του κράτους, αναμένεται να οδηγήσουν σε αύξηση των φορολογικών εσόδων, καθώς πλέον χιλιάδες κληρονόμοι δεν θα έχουν λόγω αποποίησης των περιουσιών που δικαιούνται και πρέπει να περιέλθουν στην κατοχή τους.
Τα υπέρογκα χρέη του κληρονομούμενου ή ο κατακερματισμός της περιουσίας αποτελούν έως σήμερα τους βασικούς λόγους να μην αποδέχονται οι κληρονόμοι την περιουσία που τους αφήνουν συγγενικά ή άλλα πρόσωπα.
Με τις αλλαγές που δρομολογούνται, σε συνδυασμό με το «γενναίο» φορολογικό σύστημα που ισχύει από τον Οκτώβριο του 2021, οι κληρονομιές θα μοιράζονται πιο δίκαια και, το βασικότερο, δεν θα παραμένουν στα αζήτητα, γεμίζοντας παράλληλα τα έσοδα του κράτους.
Κινητικότητα
Μάλιστα, όπως λένε αρμοδίως από το υπουργείο Οικονομικών, ένα περιουσιακό στοιχείο όσο παραμένει σε αδράνεια δεν παράγει εισοδήματα, ούτε προσφέρει φόρους στο κράτος. Οι αλλαγές, που αναμένεται σύντομα να αποτελέσουν νόμο του κράτους, θα οδηγήσουν σε μια κινητικότητα τόσο των ακινήτων όσο και άλλων περιουσιακών στοιχείων, που στο τέλος το μόνο σίγουρο είναι ότι κάτι θα κερδίσει από αυτή τη διαδικασία και το κράτος.
Το φορολογικό σύστημα που ισχύει έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια και ειδικά για συγγενείς α’ βαθμού. Ωστόσο, αυτό που πρέπει να ξεκαθαρίσει είναι ότι για μεγάλες σε αξία περιουσίες το πιο ενδεδειγμένο, και εφόσον αυτό είναι εφικτό, είναι να μεταβιβάζονται εν ζωή και όχι μετά θάνατον. Αυτό διότι άλλο αφορολόγητο ισχύει για τους συγγενείς α’ βαθμού σε περίπτωση γονικών παροχών ή δωρεών και άλλο για κληρονομιά.
Δισεκατομμυριούχοι
Πάντως, σύμφωνα με στοιχεία της ελβετικής τράπεζας UBS, οι σύζυγοι και τα παιδιά δισεκατομμυριούχων κληρονόμησαν περισσότερο πλούτο μέσα στο 2025 απ’ ό,τι οποιαδήποτε άλλη χρονιά από τότε που ξεκίνησε η σχετική καταγραφή το 2015, σύμφωνα με την έκθεση «Billionaire Ambitions» που δόθηκε πρόσφατα στη δημοσιότητα.
Από τον Μάιο του 2024 ως τον Απρίλιο του 2025 έγιναν δισεκατομμυριούχοι μέσω κληρονομιάς 91 άνθρωποι, κληρονομώντας συνολικά 298 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό μεγαλύτερο κατά ένα τρίτο σε σχέση με έναν χρόνο νωρίτερα, όπως ανακοίνωσε η ελβετική τράπεζα. Σύμφωνα με στέλεχος της UBS, «οι κληρονόμοι αυτοί είναι η απόδειξη μιας πολυετούς μεταβίβασης πλούτου, η οποία εντείνεται».
Η έκθεση βασίζεται σε μια έρευνα σε κάποιους από τους υπερβολικά πλούσιους πελάτες της UBS και σε μια βάση δεδομένων η οποία εντοπίζει τον πλούτο δισεκατομμυριούχων σε 47 αγορές του κόσμου. Τουλάχιστον 5,9 τρισεκατομμύρια δολάρια θα κληροδοτηθούν σε παιδιά δισεκατομμυριούχων μέσα στα επόμενα 15 χρόνια, εκτιμά η τράπεζα.
«Σκανάρισμα»
Στην Ελλάδα, αντίστοιχα στοιχεία δεν υπάρχουν ή μέχρι στιγμής δεν έχουν επισήμως δημοσιοποιηθεί. Αντίθετα, έως κάποια χρόνια πριν η είδηση που κυριαρχούσε στα Μέσα ήταν ο αριθμός των αποποιήσεων κληρονομιών και όχι οι αποδοχές.
Την ίδια στιγμή, από το «σκάνερ» της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων θα περάσουν εκατοντάδες υποθέσεις μεταβιβάσεων πρώτης κατοικίας, γονικών παροχών και κληρονομιών, με στόχο να διασταυρωθεί αν τηρήθηκαν οι προϋποθέσεις για τις φοροαπαλλαγές και δη τα κριτήρια που απαιτούνται για την εφαρμογή των υψηλών αφορολόγητων ορίων. Περισσότερες από 270 δηλώσεις χρηματικών γονικών παροχών και δωρεών είναι στο στόχαστρο για το αν πληρούν τα απαραίτητα κριτήρια για το αφορολόγητο των 800.000 ευρώ, το οποίο ισχύει μόνο για μεταβιβάσεις μεταξύ προσώπων της α’ κατηγορίας, δηλαδή συζύγων ή μερών συμφώνου συμβίωσης, τέκνων, εγγονών και γονέων.
Ας δούμε όμως τις σημαντικότερες αλλαγές στο κληρονομικό δίκαιο και τι ισχύει φορολογικά για γονικές παροχές, δωρεές και κληρονομιές ανά κατηγορία συγγένειας. Μία από τις πιο ουσιαστικές αλλαγές που δρομολογούνται είναι η αποδυνάμωση ή και σχεδόν ο μηδενισμός του λεγόμενου «εξ αδιαιρέτου». Με τη νέα ρύθμιση, αντί για ποσοστό συγκυριότητας ανάμεσα σε συγκληρονόμους σε ένα ακίνητο, ένας θα παίρνει το ακίνητο και ο άλλος αποζημίωση σε χρήμα ή άλλο περιουσιακό στοιχείο. Συγκύριοι θα γίνονται μόνο αν δεν υπάρχει κανένα άλλο περιουσιακό στοιχείο προς διανομή. Επίσης σημαντική είναι η ρύθμιση για την αύξηση της «νόμιμης μοίρας»του επιζώντος συζύγου καθώς αυξάνεται στο 33% από 25% σήμερα.
Μέρος των χρεών
Μία σημαντική αλλαγή στην αποδοχή κληρονομιών, προκειμένου να περιοριστούν οι μαζικές αποποιήσεις, είναι ότι αν ο αποβιώσας έχει χρέη, ο κληρονόμος μπορεί να αποδεχθεί την κληρονομιά, αναλαμβάνοντας μέρος και όχι το σύνολο των χρεών, μέχρι την αξία της κληρονομιάς. Μέχρι τώρα πολλοί αποποιούνται τις κληρονομιές γιατί ανησυχούν ότι θα χρειαστεί να πληρώσουν από την τσέπη τους όλα τα χρέη του κληρονομούμενου. Με τις νέες διατάξεις αυτός ο κίνδυνος παύει να υφίσταται.
Ο φόρος κληρονομιάς, δωρεάς – γονικής παροχής υπολογίζεται ανάλογα με τη συγγενική σχέση με τον κληρονομούμενο ή τον δωρητή και κατατάσσεται σε τρεις κατηγορίες, για καθεμία από τις οποίες ισχύουν διαφορετικές φορολογικές κλίμακες με διαφορετικά αφορολόγητα ποσά και συντελεστές, όπως φαίνεται στον πίνακα που δημοσιεύεται παραπλεύρως.
Στην α’ κατηγορία εντάσσονται ο/η σύζυγος ή το πρόσωπο με το οποίο ο κληρονομούμενος ή ο δωρητής έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, τα τέκνα, οι εγγονοί και οι γονείς του κληρονομούμενου ή του δωρητή. Στη β’ κατηγορία εντάσσονται οι δισέγγονοι, οι παππούδες, προπαππούδες, οι αδελφοί, ανιψιοί κ.λπ. Στη γ’ κατηγορία υπάγεται οποιοσδήποτε άλλος εξ αίματος ή εξ αγχιστείας συγγενής ή εξωτικός του κληρονομούμενου ή του δωρητή.
Για θανάτους μετά τις 26.1.2010, όταν κληρονόμος είναι σύζυγος ή ανήλικο τέκνο του κληρονομούμενου, απαλλάσσεται από τον φόρο κληρονομιάς αξία κληρονομιαίας περιουσίας μέχρι 400.000 ευρώ για κάθε κληρονόμο (με αντίστοιχο περιορισμό των κλιμακίων υπολογισμού του φόρου της α’ κατηγορίας).
Φορολογία
Νέα κλίμακα για τις δωρεές και τις γονικές παροχές
Στην περίπτωση δωρεών και γονικών παροχών, οι κλίμακες με τις οποίες υπολογίζεται ο φόρος δωρεάς για δικαιούχους της β’ και γ’ Κατηγορίας είναι οι ίδιες με αυτές που ισχύουν για τη φορολόγηση των κληρονομιών, ενώ για δικαιούχους της α’ κατηγορίας ισχύει νέα φορολογική κλίμακα για τις δωρεές ή τις γονικές παροχές που πραγματοποιούνται προς αυτούς από 1.1.2021, με αφορολόγητο όριο 800.000 ευρώ και επιβολή φόρου με αυτοτελή συντελεστή 10% για την υπερβάλλουσα αξία μετά την αφαίρεση του αφορολόγητου ποσού, εφόσον δηλαδή η φορολογητέα αξία του περιουσιακού στοιχείου που δωρίζεται ή το οποίο αφορά η γονική παροχή υπερβαίνει τις 800.000 ευρώ.Επίσης, ισχύουν συγκεκριμένα αφορολόγητα όρια και προϋποθέσεις απαλλαγής πρώτης κατοικίας από φόρο κληρονομιών και γονικών παροχών.
Η δωρεά ή γονική παροχή χρηματικών ποσών (πλην αυτών που μεταφέρονται μέσω χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, για τα οποία ισχύει αφορολόγητο 800.000 ευρώ για δικαιούχους πρόσωπα της α’ κατηγορίας) φορολογείται αυτοτελώς με συντελεστή 10% για δωρεοδόχους της α’ κατηγορίας, 20% για δωρεοδόχους της β’ κατηγορίας και 40% για της γ’ κατηγορίας.
Τέλος, πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι απαλλάσσεται από τον φόρο κληρονομιάς (και όχι από τον φόρο δωρεάς ή γονικής παροχής) η χρηματική κατάθεση σε τράπεζα στο όνομα συνδικαιούχων, μετά τον θάνατο οποιουδήποτε εξ αυτών, για όλους τους επιζώντες συνδικαιούχους, στους οποίους περιέρχεται αυτοδίκαια, και μέχρι τον τελευταίο από αυτούς.
