Η συνεχώς αυξανόμενη στήριξη προς την ακροδεξιά στην Ισπανία αναζωπυρώνει τις μνήμες της σχεδόν 40ετούς δικτατορίας του Φρανθίσκο Φράνκο, ο οποίος πέθανε ακριβώς πριν από 50 χρόνια, στις 20 Νοεμβρίου 1975, σε ηλικία 82 ετών. Την ίδια στιγμή, η σοσιαλιστική κυβέρνηση του Πέδρο Σάντσεθ επιχειρεί να απομακρύνει τα σύμβολα του φασιστικού παρελθόντος από τον δημόσιο χώρο.
Ποιος ήταν ο Φράνκο;
Ο Φρανθίσκο Φράνκο Μπααμόντε ήταν ισπανός δικτάτορας, στρατιωτικός και πολιτικός. Κυβέρνησε την Ισπανία από τον Απρίλιο του 1939 έως τον Νοέμβριο του 1975, έχοντας καταλάβει την εξουσία μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα εναντίον της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας στις 18 Ιουλίου 1936 και τον επακόλουθο Εμφύλιο Πόλεμο (1936–1939).
Οι ιστορικοί λένε ότι το αυταρχικό καθεστώς εκτέλεσε δεκάδες χιλιάδες αντιφρονούντες, λειτούργησε ένα τεράστιο δίκτυο φυλακών και στρατοπέδων καταναγκαστικής εργασίας και βασάνισε κρατούμενους.
Κατά την πρώτη δεκαετία της δικτατορίας του, δολοφονήθηκε ένας απροσδιόριστος αριθμός πολιτικών αντιπάλων. Η εκτίμηση είναι δύσκολη και αμφιλεγόμενη, αλλά ο αριθμός των ατόμων που σκοτώθηκαν ή δολοφονήθηκαν πιθανότατα βρίσκεται μεταξύ 15.000 και 50.000.
Francisco Franco (Reuters)
Ο ισπανικός εθνικισμός του Φράνκο προώθησε μια ενιαία εθνική ταυτότητα, καταστέλλοντας την πολιτιστική ποικιλομορφία της χώρας.
Για περισσότερο από μια δεκαετία μετά τη νίκη του Φράνκο, η κατεστραμμένη ισπανική οικονομία ανέκαμπτε με εξαιρετικά αργούς ρυθμούς. Ο ίδιος υιοθέτησε αρχικά μια πολιτική οικονομικής αυτάρκειας, περιορίζοντας σχεδόν πλήρως το διεθνές εμπόριο. Η επιλογή αυτή αποδείχθηκε καταστροφική, με αποτέλεσμα η οικονομία να παραμείνει καθηλωμένη.
Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι όλοι οι οικονομικοί δείκτες έχουν βελτιωθεί σημαντικά από τότε που πέθανε ο Φράνκο.
Έντονα διχασμένοι οι Ισπανοί
Βίντεο παραγόμενα από τεχνητή νοημοσύνη, στα οποία ο Φράνκο καταφέρεται κατά σύγχρονων «δεινών», πληθαίνουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μαζί με αναθεωρητικά ιστορικά αφηγήματα και νυχτερινά κέντρα που παίζουν τεχνο-ρεμίξ του ύμνου της φασιστικής εποχής της Ισπανίας.
Έρευνα του κρατικού ινστιτούτου δημοσκοπήσεων CIS τον περασμένο μήνα έδειξε ότι περισσότεροι από ένας στους πέντε Ισπανούς – δηλαδή ένα ποσοστό 21,3% – θεωρούν την εποχή του Φράνκο «καλή» ή «πολύ καλή» για τη χώρα, σε σύγκριση με 11,2% όταν τέθηκε αντίστοιχο ερώτημα το 2000.
Σε άλλη δημοσκόπηση του CIS, τον Ιούλιο, το 17,3% των Ισπανών ηλικίας 18-24 δήλωσαν ότι προτιμούν μια αυταρχική κυβέρνηση από μια δημοκρατική — αύξηση 10 ποσοστιαίων μονάδων σε σχέση με το 2009.
Στην Ισπανία, η δημόσια εμφάνιση, διανομή ή χρήση συμβόλων και προπαγάνδας του Φράνκο δεν αποτελεί έγκλημα, εκτός αν τα αντικείμενα αυτά προσβάλλουν τα θύματα ή εξυμνούν τη δικτατορία (REUTERS/Violeta Santos Moura)
Οι Ισπανοί παραμένουν έντονα διχασμένοι, δεξιά και αριστερά, ως προς το πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί η κληρονομιά της τεσσαρακονταετούς δικτατορίας που ακολούθησε τον εμφύλιο πόλεμο του 1936–39 και έληξε με τον θάνατο του Φράνκο πριν από 50 χρόνια, την Πέμπτη, σε ηλικία 82 ετών.
Μέχρι σήμερα, η δημοκρατική Ισπανία έχει κάνει ελάχιστη αυτοκριτική σε σύγκριση με άλλα έθνη με ταραγμένο παρελθόν, όπως η Νότια Αφρική με την Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης ή η Χιλή, που φυλάκισε στρατηγούς από το στρατιωτικό της καθεστώς.
Η κυβέρνηση Σάντσεθ
Από τότε που ανέλαβε την εξουσία το 2018, η κυβέρνηση του Πέδρο Σάντσεθ έχει ενισχύσει τις πρωτοβουλίες της γύρω από την ιστορική μνήμη.
Συγκεκριμένα, προχώρησε σε εκταφές και ταυτοποίηση λειψάνων θυμάτων του φρανκικού καθεστώτος, ανακήρυξε τόπους καταστολής σε «χώρους δημοκρατικής μνήμης», απομάκρυνε φρανκικά σύμβολα από δημόσιους χώρους και υλοποίησε ενημερωτικές καμπάνιες για τα οφέλη της δημοκρατίας.
Τα λείψανα ανθρώπων που σκοτώθηκαν από τις δυνάμεις του Ισπανού δικτάτορα Φρανθίσκο Φράνκο κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (REUTERS/Jon Nazca)
Στον αντίποδα, το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα (PP) και το ακροδεξιό Vox επικρίνουν αυτές τις ενέργειες, υποστηρίζοντας ότι είναι διχαστικές και πολιτικά στοχευμένες, καθώς —όπως λένε— εστιάζουν στα θύματα μόνο της μίας πλευράς.
