Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας εισήλθε στη ζωή των Ευρωπαίων τον Φεβρουάριο του 2021, ακριβώς ένα χρόνο από την εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού. Ως RRF (Recovery and Resilience Facility) είχε πρωταρχικό στόχο να περιορίσει τη ζημία και να μετριάσει τον αρνητικό αντίκτυπο σε μια οικονομία που «πάγωσε» σχεδόν ολοσχερώς στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Θεσμοθετήθηκε ως το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο υλοποίησης του σχεδίου «NextGenerationEU» μέσα από μια σειρά επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων για μια ισχυρότερη, ανθεκτικότερη και ψηφιοποιημένη κοινωνία σε όλη τη Γηραιά Ήπειρο. Η αρχική πρόβλεψη για όλη την Ευρώπη αφορούσε εκταμίευση ως και 650 δισεκατομμυρίων ευρώ, είτε σε μορφή επιχορηγήσεων (μη επιστρεπτέες) είτε σε μορφή δανείων (επιστρεπτέα), γύρω από συγκεκριμένους πυλώνες: από τη βιώσιμη ανάπτυξη και πράσινη μετάβαση ως την υγεία και τις κοινωνικές πολιτικές επικεντρωμένες στις επόμενες γενιές.
Η Ελλάδα 2.0, τα 21 δισ. και οι διορίες
Αναπόσπαστο μέλος της ΕΕ η Ελλάδα, ανήκε στη σφαίρα των επωφελούμενων χωρών. Υπό την ομπρέλα του πολυσυζητημένου «Ελλάδα 2.0», το οποίο η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας έχει διαφημίσει σαν σημαία απόλυτου εκσυγχρονισμού, αποκτούσε τη δυνατότητα με πόρους από την κοινή αυτή δεξαμενή τροφοδότησης να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις μετασχηματισμού και τεχνολογικής εξέλιξης του κράτους και την πλήρωση παραγωγικών κενών στην πολλαπλά «πληγωμένη» οικονομία.
Με τα τωρινά δεδομένα ο ορίζοντας υποβολής στόχων εκπνέει την τελευταία ημέρα του ερχόμενου καλοκαιριού. Δηλαδή στις 31 Αυγούστου του 2026. Άρα τα διαθέσιμα περιθώρια δράσης (για όλους) είναι παρά πολύ στενά προκειμένου να αξιοποιηθούν τα υπολειπόμενα κονδύλια – ανοικτά και κλειστά.
Από τα δημοσιευμένα δεδομένα του εν λόγω Μηχανισμού Στήριξης φαίνεται ότι η Ελλάδα έχει προχωρήσει σε εκταμιεύσεις που μέχρι τώρα έχουν υπερβεί τα 21 δισεκατομμύρια ευρώ (21,34). Εξ αυτών τα 11,4 δισεκατομμύρια αντιστοιχούν σε δάνεια που θα πρέπει να επιστραφούν και τα 9,94 σε επιχορηγήσεις. Είναι ποσά που καλύπτουν το 58,3% των όσων είχαν υπολογιστεί εκ των προτέρων για τη χώρα (36,61 δισ.) και καλύπτουν το 9,5% του συνόλου των 225 δισεκατομμυρίων.
Η «πρωτιά» και το σχέδιο της κυβέρνησης
Προσφάτως ο αναπληρωτής υπουργός Ανάπτυξης, Νίκος Παπαθανάσης, εξήρε δύο κυβερνητικά επιτεύγματα. Από τη μία το γεγονός ότι η Ελλάδα διατηρείται «στην πρώτη θέση της ευρωπαϊκής κατάταξης ως προς τους πόρους που έχουν εκταμιευθεί ως ποσοστό του ΑΕΠ». Και από την άλλη το ότι βρίσκεται πλέον «στην τέταρτη θέση αναφορικά με τα υποβληθέντα αιτήματα πληρωμής».
Ο κ. Παπαθανάσης στον τελευταίο χρονικά απολογισμό της θητείας του στο υπουργείο, πριν από λίγες εβδομάδες, διευκρίνιζε επίσης πως «στο σκέλος των επιχορηγήσεων έχουν ενταχθεί 855 έργα προϋπολογισμού 25 δισ. ευρώ, με τις πληρωμές να αγγίζουν το 45% φτάνοντας τα 11,35 δισ. ευρώ», ενώ την ίδια ώρα «στο σκέλος των δανείων έχουν συμβασιοποιηθεί 535 δάνεια εκ των οποίων το 55% αφορά σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις». Των αναφορών του αναπληρωτή υπουργού είχε προηγηθεί η θετική προκαταρκτική αξιολόγηση της Κομισιόν πάνω στο 6ο κατά σειρά αίτημα πληρωμής της Ελλάδας ύψους 2,1 δισ. ευρώ (2,44 δισ. ευρώ με την προχρηματοδότηση).
«Έχουμε σχέδιο και βούληση»
Όπως πανηγύριζε το Υπουργείο, η έγκριση ήρθε μετά την εκπλήρωση 39 οροσήμων/στόχων και άνοιξε τον δρόμο έτσι ώστε το συνολικό ποσό των εκταμιεύσεων να φτάσει στα 23,4 δισεκατομμύρια. Το υπάρχον σχέδιο θέλει αυτά τα 2.44 δισ. να διατίθεται σε Παιδεία (διαδραστικοί πίνακες), Υγεία (Ηλεκτρονικός Φάκελος, Προσωπικός Γιατρός), Κοινωνική Μέριμνα (επιδόματα), Ενέργεια (φωτοβολταϊκά), Οδική ασφάλεια (LED φωτισμός), Υποδομές (ερευνητικά κέντρα, τουριστικά λιμάνια), Δικαιοσύνη (δικαστική αστυνομία), Δημόσια Διοίκηση (Κτηματολόγιο), Φορολογική διοίκηση (διασύνδεση POS/ταμειακών με MyData) και REPowerEU (αποθήκευση ενέργειας, έξυπνοι μετρητές).
Ο υπουργός Επικρατείας, Άκης Σκέρτσος, δήλωνε επ’ αυτού ότι «θα συνεχίσουμε με τον ίδιο ρυθμό», καθώς «έχουμε το σχέδιο και τη βούληση για να το πετύχουμε έως το τέλος του προγράμματος που αλλάζει ορατά προς το καλύτερο τη ζωή των πολιτών και ειδικά των πιο ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού». Προτού ο υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργού, Θανάσης Κοντογεώργης, συμπληρώσει πως «έχουμε πλέον μπει στην τελική ευθεία για την ολοκλήρωση του προγράμματος και συνεχίζουμε με επιμονή την υλοποίησή του, στοχεύοντας στην αναπτυξιακή προοπτική και τον εκσυγχρονισμό της χώρας μας».
Η Ελλάδα κινείται κάτω από τον μέσο όρο
Σε αυτό το σημείο, βέβαια, θα πρέπει να υπογραμμιστεί μια συγκεκριμένη παράμετρος που δείχνει καθυστερήσεις και γεννά ερωτηματικά για το μέλλον, κόντρα στον ενθουσιασμό του Μαξίμου. Ναι μεν από το Ταμείο Ανάκαμψης έχει εκταμιευθεί το 60% των πόρων που προορίζονται για την Ελλάδα και ο κυβερνητικός στόχος είναι να αγγίξει οσονούπω το 65%. Δηλαδή να έχουν αξιοποιηθεί τα 2/3 των κονδυλίων για την Ελλάδα.
Παρόλα αυτά είναι καταγεγραμμένο στα επίσημα στοιχεία της ΕΕ πως τα ορόσημα και οι στόχοι της Ελλάδας έχουν επιτευχθεί ως εδώ μόνο κατά το 37%. Προκύπτει δηλαδή ένα τεράστιο κενό της τάξεως του 23% που παραμένει σε εκκρεμότητα, μολονότι τα χρήματα έχουν εκταμιευτεί από την κεντρική πηγή. «Δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το γεγονός ως επιτυχία. Είχαμε μείνει πίσω, αποφάσισαν να μας δώσουν περισσότερα χρήματα γιατί είχαμε τις μεγαλύτερες ανάγκες, αλλά και πάλι πηγαίνουμε μπουσουλώντας» αντικρούει στο «Βήμα» ο πολιτικός επιστήμονας και διευθυντής του inSocial, Γιώργος Παπούλιας.
Ένατη από το τέλος
Ομολογουμένως είναι ένα πανευρωπαϊκό φαινόμενο που απαντάται επαναλαμβανόμενα εντός των ορίων της ΕΕ, αλλά σε κάθε περίπτωση η χώρα μας κινείται κάτω από τον γενικό μέσο όρο του 40%. Η θέση που εντοπίζεται με βάση την κατάταξη των χωρών είναι η 19η μεταξύ των 27 χωρών στο σύνολο. Είναι εντυπωσιακό ότι υπολείπεται κατά 45% της πρώτης Γαλλίας, που και το 85% (34.1 δισ.) των όσων της αναλογούσαν έχει εκταμιεύσει και το 82% των ορόσημων/στόχων έχει ολοκληρώσει. Στην παρούσα φάση η Ελλάδα διατηρείται πάνω από μόλις οκτώ χώρες. Την Κύπρο, τη Φινλανδία, τη Σλοβενία, τη Λιθουανία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Πολωνία και την Ουγγαρία.
Σύμφωνα μάλιστα με πηγές από τις Βρυξέλλες, η Ελλάδα ήταν πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά έχει αρχίσει σταδιακά να υπολείπεται. Όπως λέει στο «Β» ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και μέλος της επιτροπής προϋπολογισμού του Ευρωκοινοβουλίου, Νικόλας Φαραντούρης, «εάν μέσα στους επόμενους εννέα μήνες δεν κλείσουν οι εκατοντάδες εκκρεμότητες του ‘Ελλάδα 2.0′, ο κίνδυνος απώλειας πόρων από το Ταμείο Ανάκαμψης καθίσταται απτός και βαρύνουσας σημασίας».
Προειδοποιεί μάλιστα ότι «η προθεσμία είναι ασφυκτική, παρά το αίτημα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για παράταση δεκαοκτώ μηνών στα ώριμα έργα», καθώς είναι γεγονός πως «μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει δεσμευτική αλλαγή του πλαισίου απ’ το Συμβούλιο (Υπουργών) και την Κομισιόν και η 31η Αυγούστου 2026 πλησιάζει».
Πού καταλήγουν τα χρήματα;
Επίσης, αν και η Ελλάδα έχει ανταποκριθεί στην κεντρική οδηγία που υποχρεώνει τουλάχιστον το 37% και το 20% των συνολικών πόρων να κατευθυνθούν σε μέτρα επίτευξης κλιματικών και ψηφιακών στόχων εμφανίζεται στους αναλυτικούς πίνακες κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Ιδίως σε ό,τι αφορά την πράσινη μετάβαση με 32.06% σε χρήση απέχει δέκα μονάδες από τον γενικό πήχη του 42%.
Εκ των πραγμάτων προσθέτει μεγάλη αξία στον διάλογο ο τρόπος διοχέτευσης των διαθέσιμων χρημάτων στην αγορά. Ο κ. Παπούλιας παρατηρεί ότι εξαιτίας των κριτηρίων συμμετοχής στα διάφορα προγράμματα «αποκλείστηκε μεγάλο κομμάτι των επιχειρήσεων και ειδικά των μικρομεσαίων που έμειναν εντελώς απ’ έξω».
Αντιθέτως, όπως συμπληρώνει ο ίδιος, από την κυβέρνηση «πήγαν να κλείσουν τρύπες μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης», άσχετων με τους στόχους που αρχικά είχαν τεθεί, και «σκόρπισαν τα χρήματα από εδώ και από εκεί», χωρίς ένα «στρατηγικό σχέδιο», με συνέπεια να προκύψει εν τέλει «μια διαχείριση τύπου ΕΣΠΑ» και απευθείας χρηματοδότησης επιχειρήσεων «με έναν τρόπο σκανδαλωδώς περίεργο». Υπό την ανοχή πάντα των κεντρικών της Ευρώπης που «άφησε τις κυβερνήσεις λάσκα».
Πάνω σε όλο αυτό ο κ. Φαραντούρης σημειώνει από τη μεριά του πως «υπήρξαν έγκαιρες προειδοποιήσεις για τα προβλήματα του δανειακού σκέλους εξαιτίας του de facto αποκλεισμού πολλών μικρομεσαίων επιχειρήσεων από το τραπεζικό σύστημα με αποτέλεσμα η διοχέτευση ρευστότητας να υστερεί», την ώρα που «η εν εξελίξει διερεύνηση από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία για διαγωνισμούς ύψους περίπου 2,5 δισ. ευρώ δυσχεραίνει περαιτέρω το τοπίο, τόσο σε επίπεδο εικόνας και εμπιστοσύνης όσο και στην ουσία της υλοποίησης».
Οι εννέα κρίσιμοι μήνες
Η κυβέρνηση δεν συμμερίζεται είτε ενστάσεις είτε ανησυχίες που εκφράζονται από τις διάφορες πτέρυγες. Ακολουθεί τη δική της τακτική και κρίνεται ανάλογα. Επειδή, κατά τον Νικόλα Φαραντούρη, «η πολύ χαμηλή ‘πραγματική’ απορρόφηση εντείνει τη στενότητα ρευστότητας και μεταθέτει χρονικά τον αναπτυξιακό αντίκτυπο των ευρωπαϊκών πόρων», επισημαίνεται ότι το διάστημα των 290 ημερών που μεσολαβεί ως τη λήξη των περιθωρίων περιγράφεται ως ιδιαιτέρως κομβικό για όσα είναι εφικτό ν’ αλλάξουν στη χώρα.
«Ως Ινστιτούτο έχουμε εξ αρχής καταλήξει σε μια άλλη προσέγγιση. Ότι έπρεπε να επικεντρωθούμε σε λιγότερα, αλλά σημαντικότερα και μεγαλύτερα έργα. Ει δυνατόν, δε, να κατευθύνονται σε δημόσιες επενδύσεις αυτά τα χρήματα», μας τονίζει παράλληλα ο διευθυντής του inSocial, Γιώργος Παπούλιας. Στοιχείο που υποστηρίζει ότι έχει λείψει από την Ελλάδα, σε αντίθεση με ό,τι φρόντισε να κάνει ήδη η Πορτογαλία «που έστρεψε ακόμα και τα δάνεια σε δημόσια έργα». Και φυσικά πάντα «όχι σκόρπια» ή «χωρίς λογοδοσία».
«Να κάνουμε ένα ολοκληρωμένο έργο – Όχι μισές δουλειές»
Για τον έμπειρο πολιτικό επιστήμονα κι εκ των επικεφαλής του think tank του ΠαΣοΚ, η λύση δεν έχει παρακλάδια. Είναι συγκεκριμένη. Συνοψίζει, λέγοντας χαρακτηριστικά, πως «τα διαπραγματεύσιμα χρήματα που έχουν απομείνει είναι γύρω στα τρία δισεκατομμύρια, και ό,τι άλλο από το παλιό πρόγραμμα μπορεί να αναθεωρηθεί. Δεν νομίζω επίσης να μπορούμε να πάμε πάνω από πέντε αυτή τη στιγμή».
Οπότε «η πρόταση μας είναι να βρούμε έναν τομέα και να κάνουμε ένα ολοκληρωμένο έργο. Όπως το πρόβλημα της σιδηροδρομικής γραμμής Αθήνα-Θεσσαλονίκη. Να είναι κλειστή, με κάμερες, με σωστή σήμανση, με όλα δηλαδή, να πούμε ότι ρίχνουμε εκεί τα χρήματα και έχουμε ολοκληρώσει ένα έργο και το παραδίδουμε πλήρες, να μην γίνονται μισές δουλειές». Διότι, καταλήγει στο συμπέρασμά του πως, «αυτή η μοναδική ευκαιρία με τέτοιο ευνοϊκό τρόπο είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει ξανά, αυτά τα χρήματα δεν θα τα έχουμε πάλι στο μέλλον», όσες προσπάθειες κι αν γίνονται ή θα γίνουν μελλοντικά.
