Μελίνα Μερκούρη: «Παίζω υπέροχα την υπουργό Πολιτισμού!»

Σαν σήμερα, στις 18 Οκτωβρίου 1920, γεννήθηκε η Μελίνα Μερκούρη, η γυναίκα που συνέδεσε το όνομά της με τον ελληνικό πολιτισμό όσο λίγοι. Από τα φώτα του παγκόσμιου κινηματογράφου έως τα έδρανα της Βουλής, η Μελίνα υπήρξε μια προσωπικότητα που άφησε έντονο αποτύπωμα στην εποχή της.

Το όραμα, η δυναμικότητα και ο αυτοσαρκασμός της την κατέστησαν μια από τις πιο επιδραστικές φυσιογνωμίες της σύγχρονης Ελλάδας.

Με αφορμή τα γενέθλιά της, επιστρέφουμε σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές στιγμές της δημόσιας παρουσίας της, τη «συνέντευξη εν πτήσει» που παραχώρησε στον Βασίλη Καββαθά στις 5 Οκτωβρίου 1988, για το περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», της 13ης Οκτωβρίου 1988.

Η Μελίνα επιστρέφει από το Λονδίνο, λίγους μήνες πριν η υγεία της επιδεινωθεί. Είναι τότε υπουργός Πολιτισμού στην κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου.

Ο δημοσιογράφος Βασίλης Καββαθάς, γράφει:

«Όταν κάθεσαι δίπλα στη Μελίνα Μερκούρη και ταξιδεύεις με το αεροπλάνο, πέρα από το γεγονός ότι πετάς στα σύννεφα, νιώθεις ότι δεν της πάει καθόλου αυτό το: “Προσδεθείτε και μην καπνίζετε…”. Γι’ αυτό όταν έσβησαν οι σχετικές επιγραφές, έλυσε τη ζώνη, την πέταξε στο πλάι και έβγαλε το πακέτο. Τη στιγμή όμως που πήγε να ανάψει, το μετάνοιωσε, το τσάκισε μέσα στα χέρια της και είπε: “Μου κάνει κακό αυτό το ρημάδι…”.

Το φθινόπωρο του 1988, το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα ήταν ταραγμένο. Το «σκάνδαλο Κοσκωτά» κυριαρχούσε στην επικαιρότητα, ενώ ο Ανδρέας Παπανδρέου αντιμετώπιζε σοβαρό πρόβλημα υγείας στο νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου.

Μέσα σε αυτό το κλίμα πολιτικής και ηθικής δοκιμασίας για το ΠΑΣΟΚ, η Μελίνα Μερκούρη παρέμενε μία από τις πιο σταθερές και εμβληματικές μορφές του.

Ο «ανθρώπινος» Ανδρέας Παπανδρέου

Στη διάρκεια της πτήσης, η Μελίνα δεν κρύβει την αγωνία και τη στοργή της για τον Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος μόλις έχει επιστρέψει από το νοσοκομείο του Χέρφιλντ:

“Τον Ανδρέα τον αγαπώ πάρα πολύ σαν άνθρωπο. Τον ξέρω από τότε που ήταν μικρός, και τις στιγμές τις ανθρώπινές του νομίζω ότι είμαι από τους λίγους που τις γνωρίζουν. Κι αυτές οι στιγμές φτιάχνουν το μεγαλείο του, λέει, αποφεύγοντας διακριτικά τις αναφορές στα προσωπικά του.
[…] “Η τρυφερότητά του με συγκινεί περισσότερο απ’ όλα, και το γεγονός ότι είναι από τους λίγους ανθρώπους που μπαίνει στη θέση του άλλου. Είναι ένας πολιτικός που μπορεί να δει τα πράγματα και από την πλευρά του λαού. Ξέρει τι κάνει, τολμάει και έχει μια υπέροχη διαίσθηση ότι τον καταλαβαίνουν”.

Όταν ο δημοσιογράφος τη ρωτά αν ο Ανδρέας έχει αλλάξει, απαντά:

“Κάποιοι που ξέρουν τον Ανδρέα πάρα πολλά χρόνια δεν θα λέγανε αλλαγή. Θα λέγανε συνέπεια. Εγώ νομίζω ότι είναι συνεπής με τον εαυτό του… Είναι συγκινητικός ο Ανδρέας… Συγκινητικός και σαν πολιτικός και σαν άνθρωπος”.

Η ίδια, με μια γκριμάτσα δυσαρέσκειας – που ο δημοσιογράφος έβλεπε πρώτη φορά – σχολιάζει τα δημοσιεύματα της εποχής:
“Οι εφημερίδες κάνουν τη δουλειά τους. Πουλάνε φύλλα…”.

«Ίσως φανεί φιλόδοξο, αλλά λέγεται Ελλάδα»

Σε αυτό το σημείο της συνέντευξης ο Βασίλης Καββαθάς κρίνει ότι πρέπει να αλλάξει κατεύθυνση και να την επαναφέρει σε έναν πιο ασφαλές χώρο, το θέατρο:

»Το πρόσωπο της Μελίνας Μερκούρη συννέφιασε επικίνδυνα. Φοβήθηκα μην τυχόν κι αρχίσει “ν’ αστράφτει και να βροντά” εκεί στο ύψος των 16.000 ποδών που βρισκόμαστε.

»Έκανα λοιπόν στροφή 180 μοιρών και άρχισα να της μιλάω για θέατρο. Το πρόσωπό της άστραψε με μιας λες και τη χτύπησαν “οι προβολείς του Θεού”.

– Σας λείπει το θέατρο;

“Βέβαια μου λείπει το θέατρο, όπως μου λείπουν οι παλιοί έρωτες… Ο κινηματογράφος. Μεγάλος έρωτας. Αλλά νομίζω ότι έχω τάξει τη ζωή μου σε κάτι πολύ σημαντικό. Ίσως θα φανεί φιλόδοξο αυτό που λέω, αλλά λέγεται Ελλάδα”.

– Αν σας δινόταν η ευκαιρία τώρα, τι ρόλο θα θέλατε να παίξετε;

(Πέφτει σε περισυλλογή, γελάει αμήχανα…).

“Δεν ξέρω. Τώρα δεν ξέρω… Τώρα ειλικρινά δεν ξέρω”.

-Πόσο θέατρο έχει η πολιτική;

“Αν είχε θέατρο καλό η πολιτική, θα ήταν μια πολύ μεγάλη Πολιτική. Αν μπορούσαν οι πολιτικοί κι αν είχαν το ταλέντο και την αξιοπρέπεια ορισμένων ηθοποιών θα ήταν μεγάλοι Πολιτικοί. Αν έπαιζαν τόσο ωραία τον Σαιξπηρ όσο κι ένα υπουργείο, θα ήταν υπέροχοι Πολιτικοί”.

– Λένε ότι σας καθοδηγεί πολύ το ένστικτο…

“Έχω ένστικτο, αλλά έχω και γνώση”. (γελάει).

– Πώς σας υποδέχονται όταν πηγαίνετε κάπου, σαν σταρ ή σαν υπουργό ή και τα δύο μαζί;

“Σαν μια χημική ουσία, σαν ένα πλάσμα, που έδωσε χαρά σαν ηθοποιός, συγκίνηση σαν αντιστασιακό πρόσωπο και σιγουριά γιατί σαν υπουργός έκανα καλά τη δουλειά μου αντιπροσωπεύοντας την Ελλάδα”.

 – Ποιος ρόλος σας ταίριαζε γάντι;

“Μιλάς θεατρικά;”

– Και πολιτικά, αν θέλετε.

“Είμαι καλύτερη όταν μιλάω για την Ελλάδα».

»Έβγαλε έναν αναστεναγμό, σταύρωσε τα πόδια πάνω στο κάθισμα κι έριξε το κεφάλι πίσω, κλείνοντας τα μάτια.

«Αδύνατη, ψηλή, με ταγιέρ»

– Θα μπορούσατε να παραδεχτείτε ποτέ ότι γεράσατε;

“Γέρασα… εεεε. Δεν το έχω συλλάβει μέσα μου. Δεν μπορώ να συλλάβω ότι, μιλώντας μαζί σου, εσύ κι εγώ έχουμε μια διαφορά ηλικίας. Δεν νιώθω ότι μου μιλάς στον πληθυντικό, γιατί με σέβεσαι επειδή είμαι πιο ηλικιωμένη από σένα. Δεν είναι πρωταγωνιστικό το θέμα της ηλικίας μέσα μου”.

– Πριν λίγες μέρες γράφτηκε στον Τύπο ότι είσαστε γεννημένη να φοράτε ταγιέρ.

(Ξάφνιασμα).

“Το ταγιέρ είναι από τα πιο βολικά πράγματα που μπορεί να φορέσει μια γυναίκα για να είναι αξιοπρεπής παντού”.

– Εσάς όμως σας πάει πολύ – να σας κάνω επιτέλους κι εγώ ένα κομπλιμάν…

“Ναι, βρε παιδί μου… Σου απαντώ λοιπόν: Είμαι αδύνατη, είμαι ψηλή, φοράω ταγιέρ”.

Τα τραύματα που γιατρεύτηκαν

[…] – Είχατε πει πρόσφατα, ότι όπου κι αν πάτε η Ελλάδα σας γιατρεύει, σε αντιδιαστολή με τη ρήση του Σεφέρη: “όπου κι αν πάω η Ελλάδα με πληγώνει”… Δεν έχετε τραυματικές εμπειρίες από την Ελλάδα;

“Φοβερές (με τραβηχτό το σίγμα). Τρομακτικές, αλλά γειάνανε. Δεν κακοφόρμισαν”.

– Ποιος άνθρωπος θα μπορούσε να σας κερδίσει την προσοχή και την εμπιστοσύνη;

“Αυτός που θα μπορούσε να με κοιτάζει στα μάτια και να κάνει διάλογο μαζί μου”.

– Έχω εδώ και πολλά χρόνια μια απορία: Πώς αποφύγατε το ερωτικό σκάνδαλο; Πώς ξεφύγατε όλων αυτών που σας την είχαν στημένη, όπως την έχουν σε κάθε πρόσωπο προβεβλημένο;

“Έκανα θυσίες”. (σ.σ. με έμφαση και παράπονο)

– ‘Αλλοι λένε ότι είστε γάτα.

“Είμαι γάτα, δεν χωράει αμφιβολία για αυτό”.

– Αυτό το “φύγε Στέλλα, κρατάω μαχαίρι” το παίξατε ποτέ στη ζωή;

“Τα χρόνια της Αντίστασης ήταν πάντα ένα μαχαίρι μπροστά μου και νομίζω ότι υπάρχει πάντα ένα μαχαίρι πισώπλατά μου”.

Το αεροπλάνο προσγειώνεται. Στην ερώτηση «Πώς αισθάνεστε περισσότερο, καλλιτεχνικό ή πολιτικό ζώο;» η Μελίνα Μερκούρη απαντά «άφοβη και μ’ ένα πλατύ χαμόγελο»:

«Εγώ αισθάνομαι σαν μια πολύ μεγάλη ηθοποιός που παίζω υπέροχα την υπουργό Πολιτισμού!».

Η τελευταία σκηνή

Στην τελευταία σκηνή – που περιγράφει ο Βασίλης Καββαθάς από το ταξίδι τους – αποβιβάζονται με μουσική υπόκρουση από τη «Φαίδρα»:
«Αγάπη μου, αγάπη μου, η νύχτα θα μας πάρει, τ’ άστρα και ο ουρανός, το κρύο το φεγγάρι…».

Η Μελίνα χαμογελά και λέει:

«Γεια, πάω τώρα ν’ αντιμετωπίσω τους άλλους».

Την επομένη, γράφτηκε ότι άναψε τσιγάρο «για να μη λένε».

Ίσως γιατί, όπως σημειώνει ο συντάκτης, «η Ελλάδα που τη γιατρεύει, την κάνει να ανάβει τσιγάρο κι ας της κάνει κακό αυτό το ρημάδι».