Στο YouTube της Εθνικής Πινακοθήκης μπορεί κανείς να παρακολουθήσει ολόκληρη την εξαιρετικά χρήσιμη στο σημερινό πεδίο όξυνσης του δημόσιου διαλόγου και συνεχόμενων αμφισβητήσεων της ελευθερίας της έκφρασης παγκοσμίως, ημερίδα «Η ελευθερία της τέχνης: Δεδομένα και προκλήσεις» που πραγματοποιήθηκε στις 6 Μαΐου. Η επιστημονική αυτή συνάντηση στην οποία συμμετείχαν ειδικοί επιστήμονες, νομικοί, ιστορικοί της τέχνης, διευθυντές πολιτιστικών οργανισμών και θεολόγοι έγινε ως γνωστόν με αφορμή τον βανδαλισμό έργων του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στις 10 Μαρτίου από τον βουλευτή Νίκο Παπαδόπουλο στην έκθεση «Η σαγήνη του αλλόκοτου», στο μεσοπάτωμα της ΕΠΜΑΣ, με τη δικαιολογία της βλασφημίας προς την ορθόδοξη χριστιανική πίστη.
Μία ημέρα πριν επανατοποθετήθηκαν στην έκθεση και τα έργα με αυξημένα μέτρα ασφαλείας (πίσω από πλεξιγκλάς και με πρόβλεψη για ενεργοποίηση συναγερμού). Είχαν αποσυρθεί μετά από απειλές εναντίον της Πινακοθήκης και των εργαζομένων της, αφού είχε αρχικά υπολογιστεί να παραμείνουν στο πάτωμα με τον τίτλο «Το σύμπτωμα» ως ένδειξη της βίαιης ενέργειας εναντίον τους, με αυξημένα μέτρα ασφαλείας.
Μετά από δύο μήνες αναστάτωσης κατά τους οποίους καλλιτέχνες και προσωπικότητες του πολιτισμού διαμαρτυρήθηκαν έντονα ζητώντας την άμεση επιστροφή των έργων προκειμένου να μην υπάρχουν σκιές επικράτησης της λογοκρισίας, η υπόθεση βαδίζει στον δρόμο της δικαιοσύνης. Όπως έχει γίνει γνωστό δημοσίως, η Εθνική Πινακοθήκη προχωρά σε αγωγή ύψους 500.000 ευρώ κατά του Νίκου Παπαδόπουλου, ποσό που αφορά αποζημίωση για την ηθική βλάβη και για την καταστροφή που υπέστησαν τα έργα. Στις 5 Μαΐου ο βουλευτής διεγράφη από την κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος «Νίκη» μετά από κόντρα με τον πρόεδρό του Δημήτρη Νατσιό.
«Από την πρώτη βραδιά της 10ης Μαρτίου προβήκαμε σε όλες τις απαραίτητες νομικές ενέργειες και συνεργαστήκαμε με τις αρμόδιες υπηρεσίες για την απονομή δικαιοσύνης στο αδίκημα που διαπράχτηκε στη Εθνική Πινακοθήκη» είπε η διευθύντρια της ΕΠΜΑΣ, Συραγώ Τσιάρα ανοίγοντας στην ημερίδα. Η ίδια τόνισε: «Αρχίσαμε τον σχεδιασμό από την επόμενη μέρα της επίθεσης και τον ολοκληρώσαμε σε δύο εβδομάδες. Υπολογίσαμε ότι η υλοποίηση των εργασιών, σύμφωνα με τις διαδικασίες των εγκρίσεων δαπανών και αναθέσεων που τηρούμε θα απαιτούσε περίπου σαράντα μέρες, λαμβάνοντας υπόψη ότι μεσολαβούσε και το Πάσχα και πράγματι τις υλοποιήσαμε εντός του χρονοδιαγράμματος, συγκεκριμένα τελειώσαμε μία μέρα νωρίτερα και τα έργα είναι αναρτημένα στη θέση τους από χθες. Για όλους εμάς στην Εθνική Πινακοθήκη, διοίκηση διεύθυνση και προσωπικό, δεν τέθηκε ποτέ ζήτημα μη επαναφοράς των έργων στην αρχική τους θέση. Όπως δηλώσαμε από την πρώτη στιγμή στην επίσημη ανακοίνωση που δημοσιεύσαμε, είμαστε απαρέγκλιτα αφοσιωμένοι στην προάσπιση της ελεύθερης καλλιτεχνικής έκφρασης».
«Στη δημοκρατία δεν μπορεί κανείς να επιβάλλει την άποψη του με τη βία», «το μόνο καθεστώς που ceteris paribus παρέχει ελευθερία στον καλλιτέχνη είναι η συνταγματική δημοκρατία», είναι δυο φράσεις που πολύ περιληπτικά επιλέγουμε εδώ από τα όσα διαφωτιστικά ειπώθηκαν στην ημερίδα της Πινακοθήκης καθώς οι συμμετέχοντες εστίασαν μεταξύ άλλων στην ενασχόληση του δικαίου με την τέχνη και την νομική προστασία της και σε παραδείγματα λογοκρισίας διαχρονικά.
Γιατί επιμένουμε στο θέμα της λογοκρισίας; Στο βίντεο της ημερίδας και ανατρέχοντας στην τοποθέτηση του Πατέρα Βασίλειου Θερμού, θεολόγου και ψυχιάτρου παιδιών και εφήβων, πρώην Καθηγητή στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Αθήνας, βρισκόμαστε μπροστά στην συνειδητοποίηση ότι η λογοκρισία έχει πολλά πρόσωπα. Είμαστε συνεπείς σε ό,τι αφορά στην προάσπιση της ελευθερίας της τέχνης και του λόγου όταν ένα έργο είναι κάτω από την παλαιστινιακή ή την ισραηλινή σημαία; Ή μήπως οι ιδεολογικές μας πεποιθήσεις επιφέρουν λογοκριτικές πρακτικές;
Μία τέτοια περίπτωση λογοκρισίας ή «συμπτώματος», κατά την ονομασία που έδωσε προσωρινά η Πινακοθήκη στα βανδαλισμένα έργα του Κατσαδιώτη, για να μην πούμε αντισημιτισμού, προέκυψε στην 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης όταν ομάδα ακτιβιστών διαφώνησε με τη διεξαγωγή της συζήτησης «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας» στην οποία θα μιλούσε ο αρχισυντάκτης του Ισραηλινού Ινστιτούτου Λογοτεχνίας, συγγραφέας και μεταφραστής, Οντέτ Βολκστάιν και με συνθήματα υπέρ της Παλαιστίνης και κατά της παρουσίας της ισραηλινής πρεσβείας στην πόλη, ακύρωσε την εν λόγω συζήτηση. Πάνω σε ποιο θέμα θα μίλαγε ο Βολκστάιν; Κυρίως για τη λογοτεχνία, η οποία καλείται να «επανεξετάσει τον ρόλο της ως εργαλείο αντίστασης, προβληματισμού και σύνδεσης σε μια εποχή που ο δημόσιος διάλογος στο Ισραήλ στενεύει».
Από τη στιγμή που ο Βολκστάιν ταυτίστηκε με τον πόλεμο του Νετανιάχου και κατ’ επέκταση του Ισραήλ στη Γάζα, η ελευθερία του λόγου διεγράφη. Αυτό συνέβη στη Θεσσαλονίκη όπου το Ολοκαύτωμα εξαφάνισε τον εβραϊκό πληθυσμό της κληροδοτώντας ανεπούλωτες έως σήμερα πληγές στην πόλη και στην ιστορία της Ελλάδας.
Μία ημερίδα δεν αρκεί για να μιλήσουμε περί επιβολών δια της βίας και φίμωσης της ελεύθερης έκφρασης του λόγου και της τέχνης σε μια ευνομούμενη δημοκρατία.
