Στο κέντρο των Τιράνων, σε μία λεωφόρο παράλληλη προς το ιστορικό βουλεβάρτο των Μαρτύρων του Έθνους που τέμνει την κεντρική πλατεία Σκεντέρμπεη και διασχίζει το ιστορικό κέντρο της πόλης με τα δημόσια κτήρια από την ιταλική κατοχή, έχει αναγερθεί ένα συγκρότημα, όπου δεσπόζει ο εμβληματικός Καθεδρικός Ναός της Αναστάσεως του Χριστού.
Το εμβαδόν όλου του οικοπέδου είναι 5039 τ.μ. Παραχωρήθηκε στην Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας, ύστερα από επίπονες διαβουλεύσεις του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου με τις κρατικές αρχές, για να αντικατασταθεί ένα άλλο της Εκκλησίας στην κεντρική πλατεία, όπου ήταν κτισμένος ο παλαιός Καθεδρικός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Η παλαιά αυτή βασιλική του 19ου αιώνα κατεδαφίστηκε από τη μανία του αθεϊστικού καθεστώτος για να κτισθεί το Hotel Tirana. Μετά την κατάρρευση του αδυσώπητου αλβανικού ολοκληρωτισμού, εκσυγχρονίστηκε και σήμερα είναι το International Tirana Hotel.
Το 2002 διενεργήθηκε διεθνής διαγωνισμός που ανέδειξε νικητή το γραφείο Partnership LTD Architects (Νέα Υόρκη). Το αρχικό αρχιτεκτονικό σχέδιο έγινε από τον Stev Papadatos, αλλά στη συνέχεια με προσωπικές παρεμβάσεις του Αρχιεπισκόπου τροποποιήθηκε, προκειμένου ο Ναός να εκφράζει τη θεολογία της ιεραποστολής και την αποστολή της Εκκλησίας στον κόσμο. Γενικότερα η βάση του ήταν η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης αλλά και σύγχρονα αρχιτεκτονήματα στο Μαϊάμι, Παρίσι και Χιούστον. Οι εργασίες άρχισαν τον Ιούλιο 2004 και ολοκληρώθηκαν τον Μάιο 2011. Η χωρητικότητά του, όπως υπολογίζεται, είναι περίπου 1000 άτομα εκ των οποίων 630 καθήμενοι.
Το συγκρότημα αποτελείται από τα εξής τμήματα: Τον Καθεδρικό Ναό, το Παρεκκλήσιο της Γεννήσεως με την πρωτοποριακή αγιογράφηση του Χρήστου Παπανικολάου, το κωδωνοστάσιο, το Συνοδικό Μέγαρο, το βιβλιοπωλείο και το πολυδύναμο σύγχρονο πολιτιστικό κέντρο στην υπόγεια επιφάνεια του Ναού. Όλα μορφολογικά είναι εναρμονισμένα μεταξύ τους καθώς και με το γειτονικό αστικό περιβάλλον με την προσθήκη εκκλησιαστικών στοιχείων.
Ο Καθεδρικός Ναός
Όταν κάποιος αφήνει από μπροστά του την κεντρική πλατεία και βαδίζει ανατολικά πάνω στη λεωφόρο Ιμπραχίμ Ρουγκόβα, πολύ γρήγορα στα αριστερά του αντικρύζει έναν επιβλητικό ναό που αστράφτει στον ήλιο με τα λευκά, γαλάζια και χρυσίζοντα χρώματά του. Μπροστά του βλέπει μία μαρμάρινη σκάλα με μεγάλα πλατύσκαλα και μία μπρούτζινη πύλη κάτω από ένα τεράστιο τόξο. Η εικόνα θυμίζει τη δυτική πύλη της Αγίας Σοφίας σε μία σύγχρονη σύλληψη, που μοιάζει σαν μια ζεστή αγκαλιά που χωράει όλους. Λίγοι περαστικοί αντιστέκονται στην περιέργεια ή τη φιλομάθεια να δουν τί υπάρχει στο εσωτερικό του κτηρίου, ενώ για τους τουρίστες αποτελεί ενδιαφέρον αξιοθέατο. Για τους πιστούς είναι ο χώρος που ανταμώνουν μεταξύ τους, για να ευχαριστήσουν τον Θεό για το ΄δώρο της ανάστασης της Εκκλησίας τους από τα ερείπια με τη θυσιαστική προσφορά του Αρχιεπισκόπου τους.
Όταν τελείται η θεία Λειτουργία, δημιουργείται η αίσθηση πως επαναλαμβάνονται οι αντιδράσεις των απεσταλμένων του Ρώσου ηγεμόνα στην Κωνσταντινούπολη από τον εκκλησιασμό τους στην Αγία Σοφία: «ο ουρανός κατεβαίνει στη γη για να την κάνει ουρανό και για να ανεβάσει τους ανθρώπους ψηλά». Είναι η ψαλμωδία, η κατανυκτική τέλεση του μυστηρίου, οι χορωδίες, η ευλάβεια των πιστών, ο επιβλητικός τρούλος, η διακόσμηση του Ναού, το κυκλοτερές αρχιτεκτονικό του σχέδιο, το φως που παντού διαχέεται; Είναι όλα μαζί! Προ πάντων η χάρη του Θεού που ανασυγκρότησε μία Ορθόδοξη Εκκλησία από τον τάφο με την αφοσίωση του φωτισμένου Ποιμενάρχη της σε αυτό το ασύλληπτο έργο.
Όμως εμείς, τώρα, ας προχωρήσουμε στον Καθεδρικό και ας γνωρίσουμε τα χαρακτηριστικά του.
Η αρχιτεκτονική σύλληψη του Ναού στηρίζεται στον κύκλο σύμβολο του ατέρμονος αιώνιου χρόνου. Ο κατακόρυφος άξονάς του, που συνδέει τη γη με τον ουρανό, αποτελεί το κέντρο του όλου συγκροτήματος, αλλά και το κέντρο ενός υπερμεγέθους νοητού σταυρού μήκους και πλάτους 49 μέτρων. Οι κεραίες του αποτελούν τα κύρια φέροντα στοιχεία, τους πυλώνες του ναού. Συμβολίζουν τον Σταυρό του Χριστού που ενώνει τον ουρανό με όλους τους ανθρώπους.
Ο ναός καλύπτεται με τρούλο εσωτερικής διαμέτρου 26μ και ύψους 23μ, ενώ οι 4 πυλώνες καταλήγουν σε θόλους. Ο Σταυρός του τρούλου, οι 4 θόλοι των πυλώνων και οι 3 κόγχες του ιερού είναι επενδεδυμένα με φύλλα χαλκού σε αποχρώσεις χρυσού.
Περιμετρικά στους πεσσούς των παραθύρων του τρούλου είναι τοποθετημένα 52 ανάγλυφα διακοσμητικά στοιχεία, ενώ στους 4 πυλώνες υπάρχουν ανάγλυφα με θέμα το μονόγραμμα του ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.
Η δυτική όψη περιέχει ένα μεγάλο τόξο που δημιουργεί την αίσθηση της υποδοχής. Το υάλινο ουράνιο τόξο στο χρώμα του ουρανού παραπέμπει στην κατάπαυση του κατακλυσμού που βίωσε και η Εκκλησία της Αλβανίας και στην αγάπη και την ελπίδα που τους πρόσφερε η πίστη, όπως τη μετέφερε με λόγια και με έργα ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος.
Πάνω από την κεντρική είσοδο, ένας μεγάλος ορειχάλκινος σταυρός, περιβάλλεται από δύο στάχυα σε ελλειψοειδές σχήμα και παραπέμπει στον ευαγγελιστή Ιωάννη 12:14: «Σας βεβαιώνω, εάν ο κόκκος του σιταριού δεν πέσει στο χώμα και δεν αποθάνει, αυτός μένει μόνος». Εάν όμως σπαρεί και ταφή στη γη, τότε βλαστάνει». Τα λόγια αυτά του Χριστού σημάδεψαν όλη τη ζωή του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου από τα νεανικά του χρόνια και τού έδωσαν την τελική ώθηση να αφοσιωθεί στον Χριστό και στη διακονία των ανθρώπων με βαθιά πίστη και θυσιαστική αγάπη. Το ίδιο σύμβολο αποτελεί και το λογότυπο της Ορθοδόξου Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Αλβανίας που την ανασυγκρότησε και με η σοφία του τη μεγαλούργησε.
Ο τρούλος εσωτερικά είναι ανάγλυφος, κοσμείται από ψηφιδωτό και στο κέντρο του δεσπόζει ο Παντοκράτωρ. Κυριαρχεί το γαλάζιο χρώμα του ουρανού και το χρυσό της δόξας του Χριστού.
Περιμετρικά σε 12 εσοχές αναπτύσσεται η διακοσμητική απεικόνιση του ουρανού. Γύρω από τον Παντοκράτορα 12 ακτίνες (όσοι οι Απόστολοι) μεταφέρουν την αίσθηση των ακτίνων του θείου φωτός, που μέσα από τα παράθυρα διαχέεται προς όλη την πόλη («όσο έχετε το φως, πιστεύετε στο φως, για να γίνετε παιδιά του φωτός», Ιω. 12:36).
Με ψηφιδωτό επίσης διακοσμούνται τα 4 τόξα που βαστάζουν τον τρούλο και η κόγχη του ιερού. Εκεί πρόκειται για τέχνη υψηλής αισθητικής αξίας. Απεικονίζει την Ανάληψη του Χριστού και τους μαθητές που παρευρίσκονται (Πρ 1:8). Κυριαρχούν οι χρυσοί, γαλάζιοι και λευκοί τόνοι, ενώ στο κέντρο, κάτω από την απεικόνιση του Χριστού που αναλαμβάνεται προς τους ουρανούς, είναι ο θρόνος του Αρχιεπισκόπου στο σύνθρονο. Το ψηφιδωτό είναι ορατό από παντού στον ναό, χάρη στο χαμηλό τέμπλο και το κυκλικό του σχήμα. Ο συμβολισμός της εικόνας είναι σημαντικός για όλη την πορεία του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου, εφόσον η εντολή του αναστάντος Χριστού προς τους μαθητές του «πορευθέντες ουν μαθητεύσατε πάντα τα έθνη» ( Μτ 18:19) προσδιόρισε αποφασιστικά τη δική του αποστολή στην Εκκλησία και την κοινωνία. Τα ψηφιδωτά είναι έργα της οικογενείας Ντομπόλι από το Βεράτι που έχει ειδικευτεί και στην Ιταλία.
Οι εικόνες στο τέμπλο του Καθεδρικού Ναού προσεγμένης βυζαντινής τέχνης προέρχονται από τη Μονή Ξενοφώντος Αγίου Όρους. Στις 4 τριγωνικές κόγχες του ναού που στηρίζουν τον τρούλο ο πρωτοποριακός αγιογράφος Χρήστος Παπανικολάου από τη Λάρισα ολοκληρώνει τη Σταύρωση, Ανάσταση, Βάπτιση, Μεταμόρφωση, με τους ευαγγελιστές Ματθαίο, Ιωάννη, Λουκά και Μάρκο αντιστοίχως στη βάση από κάθε παράσταση. Η πρωτοποριακή τεχνική του στηρίζεται στη γραμμική φωτοσκίαση, μονοχρωμική ή πολυχρωμική, με λεπτές αναρίθμητες πινελιές.
Ο σολέας μεταξύ του ιερού και του κυρίως ναού βρίσκεται σε στάθμη 5 εκατοστών ψηλότερα από τον κυρίως ναό.
Ο κεντρικός επιβλητικός πολυέλαιος έχει κατασκευαστεί από φύλλο ορείχαλκου, που δημιουργεί επάλληλα επίπεδα κεριών σε σχήμα κύκλων και ημικυκλίων. Περιμετρικά αναπτύσσονται 120 κεριά, που συμπληρώνουν τον φυσικό φωτισμό.
Ο εξώστης πάνω από τον νάρθηκα και οι πλευρικές στοές έχουν δάπεδο κλιμακωτό, ώστε όλοι οι πιστοί να έχουν οπτική επαφή με τον κυρίως ναό, τον σολέα και το εικονοστάσι.
Το κωδωνοστάσιο έχει ύψος 46 μ και εμβαδόν 42 τ.μ.. Η αρχιτεκτονική του σύλληψη ανήκει στον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο και η τελική σχεδίαση έγινε από την ομάδα των συνεργατών. Βασική του ιδέα αποτελούν 4 πασχαλινές λαμπάδες, που συμβολίζουν τους 4 ευαγγελιστές κήρυκες της αναστάσεως. Οι λαμπάδες ενώνονται γύρω από τον κεντρικό πυρήνα του εσωτερικού μετάλλινου κυκλικού κλιμακοστασίου, που οδηγεί σε δύο εξώστες με 16 καμπάνες. Πάνω από τις καμπάνες ένα τετράεδρο ρολόι σημαίνει τον κοσμικό χρόνο. Οι 4 μεγάλες λαμπάδες και ένας επιβλητικός σταυρός φωτίζουν τον ουρανό μεταφέροντας το μήνυμα της ελπίδας και της διαθρησκειακής συνύπαρξης. Στην κοντινή πλατεία Σκεντέρμπεη λειτουργεί το παλαιό τζαμί των Αλβανών Σουνιτών, λίγα τετράγωνα βορείως του ναού έχει ανεγερθεί πρόσφατα το ογκώδες τζαμί των νέο-οθωμανικών επενδύσεων, ενώ εξίσου κοντά στα ΒΑ, λειτουργεί ο Καθεδρικός Ναός των Ρωμαιοκαθολικών. Σημειολογία της αρμονικής συνύπαρξης των θρησκευτικών παραδόσεων, όπως εκφράζει και το Διαθρησκειακό Συμβούλιο της Αλβανίας, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Αναστασίου και εργάζεται για την επικράτηση της ειρήνης και της κοινωνικής καταλλαγής μετά από πολέμους και εθνοτικές εντάσεις.
Από τα εγκαίνια του Καθεδρικού Ναού «Η Ανάστασις του Χριστού»
Τίρανα 1 Ιουνίου 2014
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος απευθυνόμενος προς τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο στα εγκαίνια του Καθεδρικού Ναού τόνισε χαρακτηριστικά:
«Θά μείνῃ ἀσφαλῶς εἰς τήν ἱστορίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἑκκλησίας χρυσοῖς γράμμασιν κεχαραγμένον ὡς φωτεινόν παράδειγμα καί ὁδοδείκτης ἡ ἐκ τῆς τέφρας αὐτῆς ἀναγέννησις διά τῶν ἀόκνων προσωπικῶν προσπαθειῶν τῆς ὑμετέρας τιμιότητος τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ἀλβανίας.»
Ο Αρχιεπίσκοπος Αναστάσιος στην ίδια τελετή τόνισε: «Με το έργο αυτό η Εκκλησία της Αλβανίας αποβλέπει στην κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών των πιστών, στην πνευματική καλλιέργεια των νέων, στην αναβάθμιση της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής των Τιράνων και ευρύτερα της Αλβανίας, στην ανάπτυξη των διαπολιτισμικών σχέσεων μεταξύ κοινωνικών ομάδων και στην κάλυψη των στεγαστικών αναγκών της Ιεράς Συνόδου…….Μέσα στο πλαίσιο της γενικής χαράς και ευλογίας επιβάλλεται να προσέξουμε το μυστικό μήνυμα, το οποίο ο Θεός στέλνει στον καθένα μας προσωπικά, με την ευκαιρία αυτών των εγκαινίων. Το χρέος δηλαδή του προσωπικού ανακαινισμού της υπάρξεώς μας. Έτσι όλοι με ένα στόμα και μία καρδιά αναφωνούμε και πάλι επικαίρως και ευφροσύνως ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!»
Η κυρία Ευγενία Κούκουρα είναι ξεναγός και ιστορικός.
