Με την απόφασή του να στείλει αμερικανικά αεροσκάφη στο Ιράκ για «στοχευμένες επιθέσεις» και να εξοπλίσει τους Κούρδους του Βόρειου Ιράκ ο Μπαράκ Ομπάμα βάθυνε μια αντίφαση στην πολιτική που ακολουθούν οι ΗΠΑ –και, κατά προέκταση, η Δύση –στο Ιράκ. Από τη μια πλευρά, τα αμερικανικά αεροσκάφη που βομβαρδίζουν τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους οι οποίοι προελαύνουν προς το Ερμπίλ, την πρωτεύουσα του αυτόνομου Κουρδιστάν, και τα αμερικανικά βαρέα όπλα που διοχετεύονται αφειδώς προς τους Πεσμέργκα, τους κούρδους μαχητές που πολεμούν το Ισλαμικό Κράτος, ενισχύουν τις αποσχιστικές τάσεις των Κούρδων, πηγαίνοντάς τους ένα βήμα πιο κοντά στο ανεξάρτητο Κουρδιστάν. Από την άλλη πλευρά, οι αμερικανοί διπλωμάτες κάνουν το παν για να υποστηρίξουν μια νέα κυβέρνηση συνεργασίας στη Βαγδάτη, που θα περιλαμβάνει σιίτες, σουνίτες και Κούρδους, σε μια ύστατη προσπάθεια να παραμείνει το Ιράκ ενωμένο.
Ποιοι είναι οι στόχοι του Ομπάμα στο Ιράκ; Από τις ενέργειες του Λευκού Οίκου, δεν είναι εμφανείς. Ούτε από τις δηλώσεις του. Μόλις στις αρχές Ιουλίου μια αντιπροσωπεία Κούρδων του Ιράκ είχε επισκεφθεί την Ουάσιγκτον για να ζητήσει οπλισμό. Μόνο που δεν τους έδιωξαν οι Αμερικανοί, τονίζοντας ότι ο όποιος εξοπλισμός των Κούρδων έπρεπε απαραιτήτως «να συντονιστεί με την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης». Εναν μήνα αργότερα ο αμερικανός πρόεδρος έδωσε το πράσινο φως να σταλούν όπλα στους Κούρδους του Ιράκ, ενώ προχθές ακολούθησε και η ΕΕ, αποφασίζοντας να αφήσει κάθε κράτος-μέλος ελεύθερο να εξοπλίσει ή όχι το Κουρδιστάν.
Ο Ομπάμα «ωρύεται» ότι μια βιώσιμη κυβέρνηση εθνικής ενότητας στη Βαγδάτη είναι εφικτή, ακόμη και αν χρειαστεί χρόνο για να σχηματιστεί. Αλλά προκειμένου να επιβιώσει μια τέτοια κυβέρνηση πρέπει να προσελκύσει τουλάχιστον ένα τμήμα των σουνιτών, οι οποίοι σήμερα, ύστερα από μία οκταετία καταπίεσης από τον σιίτη πρωθυπουργό Νούρι αλ Μαλίκι, υποστηρίζουν αναφανδόν το επίσης σουνιτικό Ισλαμικό Κράτος.
Η Ουάσιγκτον, η ΕΕ αλλά και το Ιράν και η Τουρκία δηλώνουν την υποστήριξή τους προς τον Χαϊντέρ αλ Αμπάντι που ανέλαβε να σχηματίσει την περιβόητη κυβέρνηση εθνικής ενότητας στη Βαγδάτη. Προς το παρόν δεν φαίνεται να τα καταφέρνει. Οι σουνίτες (νεομπααθιστές και άλλοι) παραμένουν πιστοί στην εναντίωσή τους προς τη Βαγδάτη, ενώ ενδεχομένως διακυβεύεται και η ενότητα των σιιτών αν ο Μαλίκι επιλέξει να προκαλέσει ενδοσιιτική κρίση.
Μήπως ο στόχος του Ομπάμα στο Ιράκ είναι να ξεπαστρέψει για τα καλά το Ισλαμικό Κράτος; Ο αμερικανός πρόεδρος αποφεύγει να το ξεκαθαρίσει. Η πραγματικότητα πάντως μέχρι στιγμής δεν δείχνει κάτι τέτοιο: τα αμερικανικά πολεμικά αεροπλάνα ρίχνουν μια βόμβα εδώ, μια βόμβα εκεί, πλήττουν ένα τεθωρακισμένο εδώ, ένα ολμοβόλο εκεί και σε καμία περίπτωση δεν ισοπεδώνουν με βροχή από βόμβες τους τζιχαντιστές.
Ο στόχος του Ομπάμα δεν είναι ούτε να προστατεύσει τους Αμερικανούς που ζουν στο Ερμπίλ. Αν ήταν, θα μπορούσε να είχε εκκενώσει την πρωτεύουσα του Κουρδιστάν από την αμερικανική παρουσία. Από το 2003 το αυτόνομο Κουρδιστάν εμφανίζει τη μεγαλύτερη σταθερότητα στην περιοχή και αποτελεί από τους στενότερους συμμάχους των ΗΠΑ. Αποτελεί όμως και πεδίο έκφρασης των αμερικανικών αντιφάσεων.
Αιτία το κουρδικό πετρέλαιο, το οποίο θα μπορούσε δυνητικά να αποτελέσει και όχημα για την ενεργειακή απεξάρτηση της Δύσης από τη Ρωσία. Ηδη από την εποχή του Τζορτζ Μπους η Ουάσιγκτον πίεζε προκειμένου όλες οι εθνότητες του Ιράκ να πωλούν το πετρέλαιό τους μέσω της κεντρικής κυβέρνησης της Βαγδάτης αλλά παράλληλα ανεχόταν πετρελαϊκούς «αλεξιπτωτιστές» να συνάπτουν συμφωνίες με το Ερμπίλ. Οπως ήταν αναμενόμενο, μετά τους ριψοκίνδυνους «αλεξιπτωτιστές» ακολούθησαν οι πετρελαϊκοί κολοσσοί, όπως οι αμερικανικές Chevron και Exxon-Mobil που έχουν πλέον επικερδή συμβόλαια με τους Κούρδους του Ιράκ παρακάμπτοντας τη Βαγδάτη. Ο Ομπάμα δεν έκανε τίποτε για να αλλάξει αυτή την αντιφατική στάση.
Προς το παρόν ο μόνος «στόχος» που επιτυγχάνεται από την αμερικανική πολιτική στο Ιράκ είναι ο πιο απευκταίος: να εξαχθεί η τρομοκρατική απειλή του Ισλαμικού Κράτους στη Δύση. Οι τζιχαντιστές εκλαμβάνουν την αμερικανική αεροπορική επέμβαση στο Ιράκ ως «σαφές μήνυμα ότι ο πόλεμος είναι κατά του ισλάμ και των μουτζαχεντίν» και καλούν τους αδελφούς τους στη Δύση να δράσουν για να «πειθαρχήσουν τους Αμερικανούς και τους εγκληματίες στρατιώτες τους». Παράλληλα ανεβάζουν μηνύματα στο twitter όπως «Μην ξεχνάτε την 11η Σεπτεμβρίου… Ισως οι Αμερικανοί επιθυμούν επανάληψή της».
Τζούλιεν Μπαρνς-Ντέισι: «Να δούμε τον νέο πρωθυπουργό στην πράξη»
Αμφιβολίες για το αν η νέα κυβέρνηση που θα σχηματιστεί στο Ιράκ θα κερδίσει την εμπιστοσύνη όλων των πλευρών εκφράζει ο Τζούλιεν Μπαρνς-Ντέισι, από το Πρόγραμμα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής του European Council on Foreign Relations, ο οποίος δηλώνει απαισιόδοξος για τις προοπτικές να παραμείνει το Ιράκ ενωμένο.«Πρέπει να δούμε τον νέο πρωθυπουργό στην πράξη. Το πρώτο ζήτημα-κλειδί είναι αν ο Χαϊντέρ αλ Αμπάντι θα κάνει ανοίγματα προς τους σουνίτες ή θα στελεχώσει κυρίως με σιίτες την κυβέρνησή του» λέει μιλώντας στο «Βήμα».
«Ενα άλλο ζήτημα-κλειδί είναι αν οι σουνίτες θα είναι δεκτικοί προς τα ανοίγματά του. Αυτό θα έχει πιθανότητες να συμβεί μόνο αν η “προσφορά” που θα τους γίνει θα είναι ουσιαστική και θα αποκαταστήσει όσα τους στέρησε η διακυβέρνηση Μαλίκι».
Ο κ. Μπαρνς-Ντέισι, ειδικός στο Ιράκ και στη Συρία, πιστεύει ότι το Ιράκ βρίσκεται πάρα πολύ κοντά στο σημείο χωρίς επιστροφή όσον αφορά την ενότητά του ως χώρας,«ίσως και να το έχει ήδη ξεπεράσει». Τα τελευταία χρόνια«η βία και η πόλωση ανάμεσα σε σιίτες και σουνίτες κορυφώθηκαν. Ορισμένοι ελπίζουν ότι αυτά μπορούν να ξεπεραστούν και ότι θα υπάρξει μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Οι προκλήσεις όμως είναι τεράστιες».
Ανάμεσα στις προκλήσεις αυτές δεν είναι μόνο αν οι σουνίτες θα θελήσουν να συμμετάσχουν στη νέα κυβέρνηση. Είναι και πώς θα συμβεί αυτό στην πράξη, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος των σουνιτικών περιοχών του Ιράκ βρίσκεται σήμερα υπό τον έλεγχο του Ισλαμικού Κράτους.
«Ο μόνος τρόπος για να γίνει μια κυβέρνηση συνεργασίας εφικτή και στην πράξη είναι σουνιτικές οργανώσεις που σήμερα υποστηρίζουν το Ισλαμικό Κράτος να αποσύρουν την υποστήριξή τους προς αυτό και να τη δώσουν στη νέα κυβέρνηση» συνεχίζει ο κ. Μπαρνς-Ντέισι.«Αυτό είναι το κορυφαίο προαπαιτούμενο για να διατηρηθεί το Ιράκ ενωμένο».
Ρεαλιστικά υπάρχει πιθανότητα να πειστούν οργανώσεις σουνιτών να πάψουν να στηρίζουν το Ισλαμικό Κράτος στη Φαλούτζα, στο Τικρίτ και σε άλλες σουνιτικές πόλεις του Ιράκ και να υποστηρίξουν την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης, ακόμη και αν αυτή περιλαμβάνει σουνίτες; τον ρωτάμε.«Προς το παρόν η εμπιστοσύνη έχει χαθεί τελείως, ιδίως προς τον Μαλίκι. Είναι πολύ κρίσιμο να δούμε αν θα μπορέσει να αποκατασταθεί προς τον διάδοχό του».
Και οι Κούρδοι, οι οποίοι βρίσκονται ένα βήμα από την απόκτηση ανεξάρτητου κράτους στο Βόρειο Ιράκ, θα μεταθέσουν εύκολα αυτό το όνειρο στο μέλλον για να συμμετάσχουν σε μια κυβέρνηση συνεργασίας στη Βαγδάτη; ρωτάει «Το Βήμα» τον κ. Μπαρνς-Ντέισι.«Οι Κούρδοι είναι οι μεγαλύτεροι κερδισμένοι από την παρούσα κρίση στο Ιράκ: πήραν εδάφη και πλέον παίρνουν και όπλα. Το πώς θα ενεργήσουν από τώρα και στο εξής θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη φύση της κεντρικής κυβέρνησης στη Βαγδάτη. Οι Κούρδοι πάντα επιθυμούσαν ανεξάρτητο κράτος αλλά δεν μπορούσαν να το αποκτήσουν λόγω των αντιρρήσεων από την πλευρά των ΗΠΑ και άλλων περιφερειακών παικτών, όπως η Τουρκία. Να δούμε αν αυτές θα καμφθούν».
Καταλήγοντας, ο κ. Μπαρνς-Ντέισι τονίζει τις σημαντικότατες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το Ιράκ.«Ο αγώνας της νέας κυβέρνησης θα είναι δύσκολος. Το Ιράκ σαφώς βρίσκεται μπροστά στην προοπτική της διάσπασης».
Τι σχεδιάζει ο πρόεδρος Ερντογάν
«Ο Ερντογάν πήρε αυτό που ήθελε» έγραψε ο Μουράτ Γετκίν, αρχισυντάκτης της «Χουριέτ». «Ηθελε να συγκεντρώσει όλη την εκτελεστική εξουσία στα χέρια του και σήμερα έχει την ευκαιρία και τη δυνατότητα να το κάνει».
Τουρκία
Τι σχεδιάζει ο πρόεδρος Ερντογάν
Αμεσος στόχος του είναι να ελέγχει τον πρωθυπουργό και απώτερος να καταστήσει τον νέο θώκο του από εθιμοτυπικό εξουσιαστικό
Δέκα ακόμη χρόνια στο τιμόνι της Τουρκίας επιθυμεί οΡετζέπ Ταγίπ Ερντογάνφιλοδοξώντας να γίνει ο Κεμάλ του 21ουαιώνα για τη χώρα του. Ο επί τρεις θητείες πρωθυπουργός, που εξελέγη πρόεδρος την περασμένη Κυριακή με ποσοστό 52%, και ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ είναι αναμφισβήτητα οι δύο ισχυρότεροι πολιτικοί του σύγχρονου τουρκικού κράτους.
Για να πετύχει τα σχέδιά του ο Ερντογάν πρέπει κατ’ αρχάς να «τοποθετήσει» στην πρωθυπουργία κάποιον δικό του, μια μαριονέτα, ώστε να μπορεί να κινεί ο ίδιος τα νήματα από το παρασκήνιο. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) θα πραγματοποιήσει έκτακτο συνέδριο στις 27 Αυγούστου –μία ημέρα προτού εκπνεύσει η θητεία του προέδρουΑμπντουλάχ Γκιουλκαι τον διαδεχθεί ο Ερντογάν –προκειμένου να εκλέξει νέο ηγέτη, δεδομένου ότι ο νυν, ο Ερντογάν, δεν επιτρέπεται, ως υπερκομματικός πρόεδρος, να ανήκει σε κάποιο κόμμα.
Επικρατέστερος για τη θέση του νέου επικεφαλής του ΑΚΡ, στον οποίο ο Ερντογάν, ως πρόεδρος πλέον, θα δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης, είναι οΑχμέτ Νταβούτογλου. Ο υπουργός Εξωτερικών είναι αρκετά πειθήνιος προς τον Ερντογάν και παράλληλα αρκετά δημοφιλής στους ψηφοφόρους του ΑΚΡ ώστε να οδηγήσει το κόμμα σε νίκη στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2015.
Απώτερος στόχος του Ερντογάν είναι να μετατρέψει τη θέση του προέδρου από εθιμοτυπική σε ουσιαστικά ισχυρή, να αλλάξει δηλαδή το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας σε προεδρικό (στα πρότυπα της Γαλλίας). Αλλά και προτού ακόμη πετύχει τη συνταγματική αλλαγή πολιτεύματος, από την πρώτη ημέρα που θα αναλάβει πρόεδρος στα τέλη Αυγούστου, ο Ερντογάν θα εκμεταλλευθεί ένα παραθυράκι του νόμου για να ελέγχει την κυβέρνηση.
Το τουρκικό σύνταγμα αναφέρει ότι ο πρόεδρος «μπορεί να προεδρεύει στις συναντήσεις του υπουργικού συμβουλίου αν το θεωρήσει απαραίτητο». Οι προηγούμενοι πρόεδροι δεν χρησιμοποίησαν σχεδόν ποτέ αυτή τη δυνατότητα. Ο Ερντογάν όμως έχει δηλώσει ότι θα τη χρησιμοποιεί«σχεδόν μία φορά τον μήνα».
Η δεύτερη φάση των σχεδίων του Ερντογάν περιλαμβάνει ένα υψηλό ποσοστό για το ΑΚΡ στις εκλογές του ερχόμενου Ιουνίου. «Μία από τις προτεραιότητές μας είναι ένα νέο σύνταγμα στον δρόμο προς μια νέα Τουρκία. Νέο σύνταγμα σημαίνει νέο μέλλον» δήλωσε ο νεοεκλεγείς πρόεδρος.
Για να αλλάξει το σύνταγμα, χρειάζονται τα δύο τρίτα από τις έδρες της Βουλής (330 ψήφοι). Το ΑΚΡ κατέχει σήμερα 313 έδρες. Στις εκλογές του 2015 το ΑΚΡ πρέπει είτε να τις αυξήσει εντυπωσιακά (πιθανόν αν καταφέρει να αλλάξει εγκαίρως τον εκλογικό νόμο, δίνοντας μεγάλο πριμ εδρών στο πρώτο κόμμα) είτε να εξασφαλίσει την υποστήριξη των κούρδων βουλευτών.
Στις προεδρικές εκλογές της περασμένης Κυριακής ο υποψήφιος των Κούρδων έλαβε κατά μέσο όρο ποσοστό 10% σε ολόκληρη τη χώρα. Αυτό καθιστά τους Κούρδους ρυθμιστές. Θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τον Ερντογάν στη συνταγματική αλλαγή και να πάρουν ως αντάλλαγμα παραχωρήσεις στην ειρηνευτική διαδικασία με το ΡΚΚ και τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, η οποία προχωρεί.
Τα σχέδια του Ερντογάν για τις εκλογές του 2015 θα μπορούσαν να χαλάσουν λόγω της παρεμβολής του Αμπντουλάχ Γκιουλ. Ο απερχόμενος πρόεδρος –που είναι από τους συνιδρυτές του ΑΚΡ και αρχιτέκτονας των μεταρρυθμίσεων των πρώτων χρόνων του Ερντογάν –δήλωσε ότι επιθυμεί να επιστρέψει στο κόμμα.
Ο Γκιουλ θεωρείται πιθανός μελλοντικός πρωθυπουργός. Αλλά δεν μπορεί να διεκδικήσει τη θέση αυτή αν δεν είναι μέλος του Κοινοβουλίου. Γι’ αυτό θα θέσει υποψηφιότητα στις βουλευτικές εκλογές του 2015, κόβοντας ψήφους από τους εκλεκτούς του Ερντογάν. Στο χειρότερο σενάριο για τον Ερντογάν, ο Γκιουλ μπορεί ακόμη και να διασπάσει το ΑΚΡ προσελκύοντας τους πιο μετριοπαθείς και ευρωπαϊστές ψηφοφόρους του. Ο Ερντογάν ήδη λαμβάνει μέτρα για να μπλοκάρει αυτό το ενδεχόμενο: πρόσφατα έκλεισε και ξανάνοιξε με δικούς του ανθρώπους τα παραρτήματα του ΑΚΡ σε 50 επαρχίες, ανάμεσά τους και το Καϊσερί, τόπος καταγωγής του Γκιουλ.
Ο Ερντογάν φιλοδοξεί να εκλεγεί πρόεδρος και για δεύτερη πενταετή θητεία το 2019. Αυτό είναι εμφανές από τις πάμπολλες αναφορές του στην 100ετή επέτειο από την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους το 2023.
«Ο Ερντογάν πήρε αυτό που ήθελε» έγραψε ο Μουράτ Γετκίν, αρχισυντάκτης της «Χουριέτ». «Ηθελε να συγκεντρώσει όλη την εκτελεστική εξουσία στα χέρια του και σήμερα έχει την ευκαιρία και τη δυνατότητα να το κάνει».
Το ερώτημα είναι τι τη θέλει αυτή την εξουσία: για να δημιουργήσει μια «Νέα Τουρκία», όπως λέει; Ή για να μείνει στην Ιστορία ως ο νέος Κεμάλ; Οπως ακριβώς ο Ατατούρκ, ο Ερντογάν σήμερα είναι αντικείμενο προσωπολατρίας από τους οπαδούς του.
Αν τα σχέδια του Ερντογάν επαληθευτούν, οι ειδικοί εκτιμούν ότι στην Τουρκία σε μία δεκαετία η συντηρητική ισλαμική ταυτότητα θα γίνει η κυρίαρχη τόσο στο κράτος όσο και στην κοινωνία, όπως ακριβώς ήταν κυρίαρχη μέχρι πρότινος η κοσμική ταυτότητα των κεμαλιστών.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
