Αυτοσυγκράτηση και ανάσχεση ή κλιμάκωση και θερμή αντιπαράθεση; Ποια είναι η στρατηγική του προέδρου των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα για την Ουκρανία, δηλαδή για τη Ρωσία του «τσάρου» Βλαντίμιρ Πούτιν που φιλοδοξεί να αναστήσει μια αυτοκρατορία με σφαίρες επιρροής από τη Βαλτική ως την Κασπία; Μάλλον το πρώτο. Ουδείς σοβαρός αναλυτής πιστεύει ότι η Αμερική και η Ευρώπη θα κάνουν πόλεμο εναντίον της Ρωσίας, ούτε βέβαια ότι η Μόσχα θα εισβάλει με τα τανκς για να φτάσει ως το Κίεβο και να το καταλάβει.
Παρά τη σκληρή ρητορική, πιθανότερος θεωρείται ένας συμβιβασμός, με τους Αμερικανούς να δρουν «πυροσβεστικά» τους επόμενους μήνες στην Ουκρανία. Στην Ουάσιγκτον φαίνεται να επικρατεί το δόγμα της «ανάσχεσης» (το λεγόμενο «containment»), που βασίζεται στην πολιτική στήριξη με τα λόγια, στην περιορισμένη οικονομική βοήθεια των 50 εκατ. δολαρίων και στην ενίσχυση των στρατιωτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ στις χώρες της Βαλτικής και στην Πολωνία.
Το άλλο σενάριο θα ήταν ένας θερμός «πόλεμος διά αντιπροσώπων» (ένας «proxy war») στην Ουκρανία. Θα σήμαινε αιματοχυσία μεταξύ των κυβερνητικών δυνάμεων, με στιβαρή στήριξη της Δύσης, και των φιλορώσων αυτονομιστών, με απροκάλυπτη συμμετοχή της Μόσχας. Αυτό, λένε πολλοί αναλυτές, είναι απίθανο, πλην συγκλονιστικών και μάλλον κοσμοϊστορικών απροόπτων. Γιατί προϋποθέτει ότι θα υψωθεί νέο ψυχροπολεμικό σύνορο, ένα δεύτερο Τείχος του Βερολίνου στο Σλαβιάνσκ της Ανατολικής Ουκρανίας.
Με λίγα λόγια, οι ΗΠΑ τρίζουν τα δόντια στη Ρωσία με επίδειξη νατοϊκής δύναμης και απειλές για πιο οδυνηρά οικονομικά αντίποινα. Στόχος του σχεδίου Ομπάμα φαίνεται πως είναι να κόψουν την όρεξη του Κρεμλίνου για περαιτέρω επέκταση, την ώρα που η διπλωματία κινείται αργά αλλά σταθερά προς σταθεροποίηση των σχέσεων Ουάσιγκτον – Μόσχας, με μακροχρόνια προοπτική και χωρίς τη χρήση στρατιωτικής βίας.
Γιατί; Διότι στο βάθος βρίσκονται το Ιράν και η Κίνα. Για τον αμερικανό πρόεδρο είναι στρατηγική επιλογή η στροφή προς την Ασία-Ειρηνικό για την αντιμετώπιση της αναδυόμενης υπερδύναμης που λέγεται Λαϊκή Κίνα.
Προτεραιότητα είναι επίσης η εξομάλυνση των σχέσεων με το Ιράν, κάτι που προϋποθέτει ότι θα τα έχει βρει με το Κρεμλίνο. Η Ρωσία είναι de facto συνεταίρος στη μακρά και ευάλωτη προσέγγιση με την Τεχεράνη, ως κατ’ αποκλειστικότητα προμηθευτής του πυρηνικού προγράμματος των μουλάδων.
Επιπλέον, τυχόν επιθετικές ενέργειες των ΗΠΑ στην Ουκρανία θα οδηγούσαν σε αιματοχυσία και βίαιο διαμελισμό της χώρας επειδή η δυτική πολιτική θα είχε αφήσει μόνο αυτή την επιλογή στη Ρωσία. Με την Κριμαία ο Πούτιν έδειξε ότι δεν παίζει και ότι θα κάνει τα πάντα για να μην περάσει η Ουκρανία στο δυτικό στρατόπεδο, στην ΕΕ και –«Θεός φυλάξοι» –στο ΝΑΤΟ.
Για να εξασφαλίσει τον απολύτως κρίσιμο ζωτικό χώρο για την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας πιέζει με 40.000 στρατιώτες στα σύνορα, οικονομικό εκβιασμό με την αύξηση της τιμής στο φυσικό αέριο και τη μόνιμη υποδαύλιση της απόσχισης στα ανατολικά, εκεί όπου υπάρχει μεγάλος ρωσόφωνος και ορθόδοξος πληθυσμός. Αλλά και ο δικός του στόχος φαίνεται πως σταματά στην Κριμαία, με μια ομοσπονδιακή Ουκρανία χωρίς νέες προσαρτήσεις εδαφών.
Να λοιπόν μια σύγκρουση που κανένας δεν έχει συμφέρον να τραβήξει στα άκρα. Οι Αμερικανοί, και πολύ περισσότερο οι Ευρωπαίοι, κυρίως η Γερμανία, με τις στενές οικονομικές σχέσεις και την ενεργειακή εξάρτηση, δεν μοιάζουν πρόθυμοι να θυσιάσουν τη σχέση με τη Ρωσία για χάρη της Ουκρανίας, που είναι πολύ μεγάλη, πολύ φτωχή και πολύ κοντά στη Μόσχα για να ενταχθεί πλήρως στο δυτικό στρατόπεδο στο προβλέψιμο μέλλον.
Ποια μπορεί να είναι η εναλλακτική λύση που θα εξασφαλίσει την εύσχημη απεμπλοκή ώστε να κρατηθούν τα προσχήματα της γεωπολιτικής ισχύος χωρίς να ταπεινωθεί κανένας; Η realpolitik λέει ότι η κρίση μάλλον θα καταλαγιάσει σε ένα πλαίσιο παρόμοιο με αυτό που επικράτησε στον Ψυχρό Πόλεμο. Και ότι τα όρια της αντιπαράθεσης θα καθοριστούν σε διαπραγματεύσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας εν ευθέτω χρόνω. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι δυο τους είναι έτοιμες να καταλήξουν σε μια οριστική συμφωνία εφέτος που θα χαράξει καθαρή διαχωριστική γραμμή μεταξύ Δύσης και Ρωσίας στην ευρωπαϊκή παραμεθόριο.
Το πιο πιθανό είναι ότι θα δούμε ένα μεγάλο παζάρι όπου οι δύο πλευρές θα παίξουν προσεκτικά τα χαρτιά τους και θα κινήσουν τους μοχλούς επιρροής τους σε όλη την Ευρασία και πέραν αυτής, χωρίς να ξεπερνούν όμως τις κόκκινες γραμμές.
Κρίσιμο πεδίο σε αυτή τη μάχη είναι η Ουκρανία. Για τη Ρωσία η ανάγκη να την ελέγξει ή τουλάχιστον να την καταστήσει ουδέτερη είναι ζήτημα εθνικής ασφαλείας. Για τις ΗΠΑ η Ουκρανία είναι σημαντικό εργαλείο ανάσχεσης στην προσπάθεια για την αναχαίτιση της Μόσχας.
Και επειδή χρειάζονται δύο για το τανγκό του συμβιβασμού, σε αυτό το ρεαλιστικό σενάριο, η Ρωσία θα αποφύγει «αρπακτικές» στρατιωτικές κινήσεις στην Ανατολική Ουκρανία και στις χώρες του «εγγύς εξωτερικού» της.
Η προσάρτηση της Κριμαίας σχεδιάστηκε για να δείξει ότι η Ρωσία είναι έτοιμη για όλα προκειμένου να υπερασπιστεί τα θεμελιώδη συμφέροντά της. Εισβολή στην Ανατολική Ουκρανία, πολύ περισσότερο μια επιδρομή από τον Δνείπερο προς τη Μολδαβία, θα κόστιζε πολύ (και) στους Ρώσους –κάτι που το ξέρει καλά ο Πούτιν.
Ενεργειακό παιχνίδι
Η ΕΕ θέλει να απεξαρτηθεί από το ρωσικό φυσικό αέριο
Η Ρωσία προμηθεύει στην ΕΕ το 1/3 των αναγκών της σε αργό πετρέλαιο και περίπου το 1/4 σε φυσικό αέριο, το 60% του οποίου διέρχεται από την Ουκρανία. Η Μόσχα είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ και η Ευρώπη η μεγαλύτερη αγορά για τις ρωσικές εξαγωγές με εμπορικές σχέσεις 300 δισ. ευρώ τον χρόνο. Η αλληλεξάρτηση όσον αφορά την ενέργεια, την οικονομία και την ασφάλεια είναι τεράστια και δεν θα μεταβληθεί εις το όνομα του αγώνα για «ελεύθερη» και «ευρωπαϊκή» Ουκρανία.
Η ΕΕ θέλει να απεξαρτηθεί από το ρωσικό φυσικό αέριο
Η Ρωσία προμηθεύει στην ΕΕ το 1/3 των αναγκών της σε αργό πετρέλαιο και περίπου το 1/4 σε φυσικό αέριο, το 60% του οποίου διέρχεται από την Ουκρανία. Η Μόσχα είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ και η Ευρώπη η μεγαλύτερη αγορά για τις ρωσικές εξαγωγές με εμπορικές σχέσεις 300 δισ. ευρώ τον χρόνο. Η αλληλεξάρτηση όσον αφορά την ενέργεια, την οικονομία και την ασφάλεια είναι τεράστια και δεν θα μεταβληθεί εις το όνομα του αγώνα για «ελεύθερη» και «ευρωπαϊκή» Ουκρανία.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ζητείται εναλλακτική λύση. Τον περασμένο Δεκέμβριο οι ηγέτες της ΕΕ υπέγραψαν συμφωνία με το Αζερμπαϊτζάν για την κατασκευή αγωγού που θα εισάγει φυσικό αέριο από το υπερκοίτασμα Σαχ Ντενίζ 2.
Ακόμη καλύτερα, ο Aδριατικός Αγωγός ΤΑP (Trans Adriatic Pipeline) αναμένεται να φέρει δισεκατομμύρια δολάρια επενδύσεων στη Νότια Ευρώπη και δεκάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας στις χώρες που θα συνδέσει: Γεωργία, Τουρκία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Αλβανία και Ιταλία.
Στο μεταξύ «γεράκια» στις ΗΠΑ ζητούν ασφυκτικά οικονομικά αντίποινα με σκληρούς περιορισμούς στις τραπεζικές και στις εμπορικές συναλλαγές. Μόνο που τέτοιο εμπάργκο στη Ρωσία θα επηρέαζε και τις δύο πλευρές στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Θα οδηγούσε σε αντίστοιχη ρωσική απάντηση και δύσκολα θα μπορούσε να λειτουργήσει πραγματικά στην πράξη, αφού η Ρωσία, ως μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, προστατεύεται από πλέγμα σχετικών διατάξεων.
Και βέβαια ο Πούτιν δεν κάθεται με σταυρωμένα χέρια. Εχει στραφεί προς τον στρατηγικό μεγάλο πελάτη, την Κίνα, που έχει ανάγκη από τεράστιες ποσότητες ενέργειας για να τροφοδοτήσει την ιλιγγιώδη ανάπτυξη. Η πρώτη συμφωνία-μαμούθ κλείστηκε για τον μαύρο χρυσό. Αρχίζει να ισχύει από 1ης Μαΐου, με τη Ρωσία να προμηθεύει για τα επόμενα 25 χρόνια την Κίνα με πετρέλαιο αξίας άνω των 270 δισ. δολαρίων σε σημερινές τιμές.
Είναι η απάντηση της Μόσχας σε όσους διατείνονται ότι η Ρωσία έχει μεγαλύτερη ανάγκη την ΕΕ από ό,τι η ΕΕ τη Ρωσία. Κάποιοι τολμούν να προβλέψουν ότι μετά τη συμφωνία με την Κίνα η Ρωσία θα μπορεί θεωρητικά ακόμη και να κάνει εμπάργκο φυσικού αερίου στην ΕΕ.
«Στρατηγικό σοκ»
«Ο Πούτιν έδειξε πως ο ιμπεριαλισμός ζει και βασιλεύει»
Ποια είναι η πιθανότερη εξέλιξη στις σχέσεις ΗΠΑ – Ρωσίας μετά την κρίση στην Ουκρανία; Μια «τεταμένη Ψυχρή Ειρήνη» εκτιμά μιλώντας στο «Βήμα» ο Αλεξάντερ Τζ. Μότιλ, ουκρανοαμερικανός καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Rutgers στις ΗΠΑ.
«Οι ΗΠΑ, μαζί με την ΕΕ και τον υπόλοιπο κόσμο, έπαθαν ένα “στρατηγικό σοκ” από την προσάρτηση της Κριμαίας, επειδή κραυγαλέα ιμπεριαλιστικές αρπαγές εδαφών θεωρούνταν αδύνατες στην Ευρώπη μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά ο Πούτιν απέδειξε ότι ο ιμπεριαλισμός ζει και βασιλεύει. Δεδομένου ότι η Δύση δεν μπορεί να αναγνωρίσει τη νομιμότητα του ρωσικού επεκτατισμού χωρίς να υπονομεύεται ολόκληρη η μεταπολεμική διεθνής τάξη και ως εκ τούτου να θέσει σε κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη, οι σχέσεις της με τη Ρωσία θα παραμείνουν κάπου μεταξύ Ψυχρού Πολέμου και Ψυχρής Ειρήνης» τονίζει.
«Το ΝΑΤΟ δεν έχει καμία επιρροή, αλλά οι ΗΠΑ και άλλες ευρωπαϊκές χώρες θα μπορούσαν να κάνουν την Ψυχρή Ειρήνη πιθανότερη από έναν δεύτερο Ψυχρό Πόλεμο ενισχύοντας οικονομικά και στρατιωτικά την Ουκρανία» προσθέτει ο συνομιλητής μας.
«Η Ουκρανία δεν θα απειλήσει ποτέ την ασφάλεια της Ρωσίας. Αλλά, αν η Δύση προμηθεύσει τον ουκρανικό στρατό με μη φονικό εξοπλισμό και αμυντικά όπλα, η Ουκρανία θα είναι σε θέση να αποθαρρύνει περαιτέρω ρωσική επιθετικότητα και να διαφυλάξει την εδαφική ακεραιότητά της. Αν η Κριμαία παραμείνει το μόνο πρόβλημα μεταξύ Ρωσίας, Ουκρανίας και Δύσης, μια τεταμένη Ψυχρή Ειρήνη θα είναι δυνατή» καταλήγει ο Μότιλ.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
