Πολλοί, όταν είναι νέοι, θέλουν να αλλάξουν τον κόσµο. Εκείνοι που έχουν το ταλέντο, το πείσµα, το πάθος και την εργατικότητα µπορεί να το καταφέρουν και να βάλουν την υπογραφή τους στις εξελίξεις του µέλλοντος. Το 1976 τρεις από αυτούς, ο Ρόναλντ Γουέιν (γενν. 1934), ο Στιβ Βόζνιακ (γενν. 1950) και ο Στιβ Τζοµπς (1955-2011), ίδρυσαν την Apple, την εταιρεία ηλεκτρονικών υπολογιστών που θα έφερνε επανάσταση στον κόσµο της πληροφορικής. Και αυτό συνοψίζεται στο σλόγκαν της διαφήµισης «Think Different» της Apple του 1997: «Εκείνοι που είναι τόσο τρελοί ώστε να πιστεύουν ότι µπορούν να αλλάξουν τον κόσµο είναι και αυτοί που τον αλλάζουν». Ακόµη και αν δεν αποκαλούσαµε «τροµερό παιδί» τον Γουέιν, ο οποίος το 1976 ήταν 32 ετών, δεν θα λέγαµε το ίδιο για τους άλλους δύο: ο Τζοµπς, 21 ετών τό τε, και ο 26χρονος Βόζνιακ ήταν πράγµατι τροµερά παιδιά. Ο Στιβ Τζοµπς, ο πιο ευρηµατικός και καινοτόµος από τους τρεις, ο απρόβλεπτος, εριστικός συχνά αλλά πάντοτε εµπνευσµένος, πέθανε δυστυχώς στις 5 αυτού του µήνα στα 56 του χρόνια έπει τα από µακρόχρονη µάχη µε τον καρκίνο. Είχε στο µεταξύ προλάβει να φέρει επανάσταση σε επτά τοµείς της βιοµηχανίας: στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, στις ταινίες κινουµένων σχεδίων, στη µουσική, στην τηλεφωνία, στους υπολογιστές αφής, στην παραγωγή του βιβλίου και στις ψηφιακές εκδόσεις. Αύριο κυκλοφορεί σε όλον τον κόσµο ταυτόχρονα (και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ψυχογιός) η βιογραφία του γραµµένη από τον Walter Isaacson, διευθύνοντα σύµβουλο του Aspen Institute, ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος του CNN και αρχισυντάκτης του περιοδικού «Τime». H βιογραφία θεωρείται επίσηµη, αφού βασίζεται σε περισσότερες από 40 συνεντεύξεις που παραχώρησε ο Τζοµπς και σε συνοµιλίες που είχε ο Isaacson µε εκατό και πλέον συγγενείς και φίλους του βιογραφουµένου, ο οποίος συνεργάστηκε στενά µαζί του κατά τη διάρκεια της συγγραφής του βιβλίου, χωρίς ωστόσο να παρέµβει στο περιεχόµενό του. «Το Βήµα» προδηµοσιεύει σήµερα ένα εκτενές τµήµα από το 41ο κεφάλαιο αυτής της πολυαναµενόµενης βιογραφίας.
Η προσωπικότητα του Jobs αντι κατοπτριζόταν στα προϊόντα που δηµιούργησε. Ακριβώς όπως ο πυρήνας της φιλοσοφίας της Apple, από τον πρώτο Macintosh το 1984 ως το iPad µια γενιά αργότερα, ήταν η πλήρης σύνδεση του υλικού εξοπλι σµού µε το λογισµικό, το ίδιο ίσχυε στην περίπτωση του Steve Jobs: η προσωπικότητα, τα πάθη, η τελειο µανία, οι δαίµονες, οι επιθυµίες, η τέχνη, η µαγεία και η εµµονή του µε τον έλεγχο ήταν αλληλένδετα µε τον τρόπο που προσέγγιζε τις επιχειρή σεις του και τα καινοτόµα προϊόντα που προέκυψαν.
Η θεωρία ενοποιηµένου πεδίου που συνδέει την προσωπικότητα και τα προϊόντα του Jobs έχει τις βάσεις της στο πλέον ξεχωριστό χαρακτη ριστικό του: την έντασή του. Οι σιω πές του µπορούσαν να αποδειχτούν εξίσου καυστικές µε τα ξεσπάσµατά του· είχε εξασκηθεί στο να καρφώνει κάπου το βλέµµα του χωρίς να ανοι γοκλείνει τα µάτια. Κάποιες φορές η ένταση αυτή ήταν γοητευτική, µε την έννοια της χαριτωµένης ιδιοτροπίας, όταν για παράδειγµα εξηγούσε το βάθος της µουσικής του Bob Dylan ή γιατί το όποιο προϊόν παρουσίαζε εκείνη τη στιγµή ήταν το πιο καταπλη κτικό πράγµα που είχε δηµιουργήσει ποτέ η Apple. Αλλες φορές µπορούσε να αποδειχτεί τροµακτική, όπως για παράδειγµα όταν έπνεε µένεα ενα ντίον της Google ή της Microsoft που έκλεβαν ιδέες της Apple.
Η ένταση αυτή ενθάρρυνε µια δι πολική θεώρησή του για τον κόσµο. Συνάδελφοί του αναφέρονταν στην πόλωση ανάµεσα στον ήρωα και τον µαλάκα. Ησουν µια το ένα, µια το άλλο, κάποιες φορές µέσα στην ίδια µέρα. Το ίδιο ίσχυε για τα προϊόντα, τις ιδέες, ακόµη και το φαγητό: κάτι ήταν είτε «ό,τι καλύτερο υπήρξε πο τέ» είτε µαλακία, ηλίθιο, αηδία. Το αποτέλεσµα ήταν οτιδήποτε εκλαµ βανόταν ως ελάττωµα να µπορεί να οδηγήσει σε ξέσπασµα. Το φινίρι σµα πάνω σε ένα κοµµάτι µετάλλου, η καµπύλη στο κεφάλι µιας βίδας, ο τόνος του µπλε πάνω σε ένα κου τί, η ευκολία χειρισµού µιας οθό νης πλοήγησης – ο Jobs δήλωνε ότι ήταν «εντελώς απαίσια» ως τη στιγ µή που, ξαφνικά, αποφαινόταν ότι ήταν «απολύτως τέλεια». Θεωρούσε τον εαυτό του καλλιτέχνη, πράγµα που ήταν, και έτσι άφηνε τον εαυτό του να εκδηλώνει το αντίστοιχο τα µπεραµέντο.
Η αναζήτηση της τελειότητας οδή γησε στην εµµονή του να έχει η Apple τον απόλυτο έλεγχο, από την πρώτη ως την τελευταία στιγµή, κάθε προϊό ντος που παρουσίαζε. Τον έπιανε αλλεργία, ή και χειρότερα πράγµα τα ακόµη, και µόνο στη σκέψη ότι το σπουδαίο λογισµικό της Apple θα µπορούσε να τρέχει στο ηλίθιο µη χάνηµα που παρήγαγε κάποια άλ λη εταιρεία, και αντίστοιχα αλλερ γικός ήταν στο ενδεχόµενο µη εγκε κριµένες εφαρµογές ή περιεχόµενο να µολύνουν την τελειότητα µιας συ σκευής της Apple. Αυτή η ικανότητα να συνδυά ζει το υλικό µε το λογισµι κό και το περιεχόµενο, παρουσιάζο ντας ένα ενοποιηµένο σύνολο, του επέτρεπε να επιβάλλει την απλότητα. Ο αστρονόµος Johannes Kepler είχε δηλώσει κάποτε ότι «η φύση αγαπά την απλότητα και την ενότητα». Το ίδιο και ο Steve Jobs.
Μακροπρόθεσµα φάνηκε ότι υπήρ χαν κάποια πλεονεκτήµατα στο µο ντέλο του Jobs. Παρ’ ότι διέθετε µικρό µερίδιο αγοράς, η Apple κατόρθωνε να διατηρεί τεράστια περιθώρια κέρδους, ενώ οι υπόλοιποι κατασκευαστές υπο λογιστών µετατρέπονταν σε κοινότοπες επιχειρήσεις. Το 2010, για παράδειγµα, η Apple συγκέντρωνε µόλις το 7% των εσόδων τής αγοράς προσωπικών υπο λογιστών, όµως εξασφάλιζε το 35% των λειτουργικών κερδών.
Το σηµαντικότερο ήταν ότι στις αρχές της δεκαετίας του 2000 η εµµονή του Jobs στην πλήρη ενσωµάτωση προσέφερε πλεονέκτη µα στην Apple για τη δηµιουργία µιας στρα τηγικής ψηφιακού κόµβου, η οποία επέτρε πε στον προσωπικό υπολογιστή να συνδέ εται αβίαστα µε µια ποικιλία φορητών συ σκευών. Το iPod, για παράδειγµα, ήταν µέ ρος ενός κλειστού και στενά συνεργαζόµε νου συστήµατος. Προκειµένου να το χρησι µοποιήσεις, έπρεπε να διαθέτεις το λογισµι κό iTunes της Apple και να κατεβάζεις πε ριεχόµενο από το iTunes Store της εταιρεί ας. Το αποτέλεσµα ήταν το iPod, όπως το iPhone και το iPad που ακολούθησαν, να συνιστούν απολαυστικές εµπειρίες, αντί θετα µε τα άχαρα προϊόντα των ανταγωνι στών, τα οποία δεν προσέφεραν µια αβί αστη, ολοκληρωµένη εµπειρία.
Η στρατηγική έφερε αποτελέσµατα. Τον Μάιο του 2000 η αξία της Apple ήταν το ένα εικοστό της Microsoft. Τον Μάιο του 2010 η Apple υπερκέρασε τη Microsoft ως η εταιρεία τεχνολογίας µε τη µεγαλύ τερη αξία στον κόσµο, και ως τον Σεπτέµ βριο του 2011 η αξία της ήταν κατά 70% µεγαλύτερη από ό,τι της Microsoft. Στο πρώτο τρίµηνο του 2011 η αγορά των PC που τρέχουν Windows συρρικνώθηκε κα τά 1%, ενώ η αγορά των Macintosh ενι σχύθηκε κατά 28%.
Για τον Jobs, η πίστη στην ολοκληρωµένη προσέγγιση ήταν ηθικό ζήτηµα. «Αυτά τα πράγµατα τα κάνουµε όχι γιατί έχουµε εµµονή µε τον έλεγχο» εξηγεί. «Τα κάνουµε επειδή θέλουµε να δηµιουργήσουµε σπουδαία προϊόντα, επειδή νοιαζόµαστε για τον χρήστη και επειδή θέλουµε να έχουµε την ευθύνη για τη συνολική εµπειρία, αντί να παρουσιάζουµε τις αηδίες που φτιάχνουν κάποιοι άλλοι». Επίσης πίστευε ότι πρόσφερε υπηρεσία στους ανθρώπους: «Είναι απασχοληµένοι κάνοντας ό,τι κάνουν καλύτερα και θέλουν και εµείς να κάνουµε ό,τι κάνουµε καλύτερα. Η ζωή όλων είναι φορτωµένη· έχουν άλλα πράγµατα να τους απασχολούν από το να σκέφτονται πώς θα καταφέρουν τους υπολογιστές και τις άλλες συσκευές τους να συνεργαστούν».
Η προσέγγιση αυτή σε ορισµένες περιπτώσεις κινούνταν σε αντίθετη κατεύθυνση από ό,τι τα βραχυπρόθεσµα επιχειρηµατικά συµφέροντα της Apple. Αλλά σε έναν κόσµο κατακλυσµένο από φτηνές συσκευές, δύσχρηστο λογισµικό, ακατανόητα µηνύµατα σφάλµατος και ενοχλητικά περιβάλλοντα χειρισµού, οδήγησε σε καταπληκτικά προϊόντα που µάγευαν τους καταναλωτές. Η χρήση ενός προϊόντος της Apple θα µπορούσε να συγκριθεί µε έναν περίπατο στους κήπους του Κιότο που τόσο αγαπούσε ο Jobs και καµία από τις δύο εµπειρίες δεν θα ήταν εφικτή µε λατρείες στον βωµό της ανοιχτής προσέγγισης ή επιτρέποντας σε χιλιάδες λουλούδια να ανθίσουν. Κάποιες φορές είναι ωραίο να βρίσκεσαι στα χέρια ενός ανθρώπου που έχει εµµονή µε τον έλεγχο.
Ο ίδιος απέδιδε την ικανότητά του να επικεντρώνεται σε έναν στόχο και την αγάπη του για την απλότητα στην εκπαίδευσή του στο ζεν. Αυτή ενίσχυσε την εκτίµησή του για το ένστικτο, του έδειξε πώς να φιλτράρει οτιδήποτε αποπροσανατολιστικό ή περιττό και εξέθρεψε µέσα του µια αισθητική βασισµένη στον µινιµαλισµό.
Δυστυχώς, η εντρύφησή του στο ζεν ποτέ δεν κατόρθωσε να δηµιουργήσει µέσα του µια αντίστοιχη απόλυτη ηρεµία ή εσωτερική γαλήνη, αλλά ακόµη και αυτό αποτελεί στοιχείο της κληρονοµιάς του. Συχνά ήταν νευρικός και ανυπόµονος, χαρακτηριστικά τα οποία δεν έκανε καµία προσπάθεια να κρύψει. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ένα φίλτρο ανάµεσα στο µυαλό και το στόµα τους, το οποίο ρυθµίζει τα πιο έντονα συναισθήµατα και τις πιο οξείες παρορµήσεις τους. Οχι ο Jobs. Επέµενε να είναι βάναυσα ειλικρινής. «Η δουλειά µου είναι να µιλάω όταν κάτι είναι χάλια, αντί να χρυσώνω το χάπι» έλεγε. Αυτό τον καθιστούσε χαρισµατικό και πηγή έµπνευσης, ταυτόχρονα όµως, για να χρησιµοποιήσουµε τον «επιστηµονικό» όρο, κάποιες στιγµές τον έκανε να φέρεται σαν µαλάκας.
Ο Andy Hertzfeld µού είπε κάποτε: «Μία ερώτηση θα ήθελα πραγµατικά να απαντήσει ο Steve: “Γιατί κάποιες φορές είσαι τόσο σκληρός;”». Ακόµη και τα µέλη της οικογένειάς του αναρωτιόνταν αν απλώς δεν διέθετε το φίλτρο το οποίο εµποδίζει τους ανθρώπους από το να εξωτερικεύουν σκέψεις που πληγώνουν τους άλλους ή αν συνειδητά το προσπερνούσε. Ο Jobs υποστήριζε πως ίσχυε το πρώτο. «Αυτός είµαι και δεν γίνεται να έχετε την απαίτηση να είµαι κάποιος άλλος» απάντησε όταν του έθεσα την ερώτηση. Νοµίζω όµως ότι στην πράξη θα µπορούσε να ελέγχει τον εαυτό του, αν το ήθελε. Οταν πλήγωνε κάποιους ανθρώπους, δεν το έκανε επειδή υστερούσε σε συναισθηµατική αντίληψη. Το ακριβώς αντίθετο ίσχυε: µπορούσε να «κόψει» από µακριά τους ανθρώπους, να κατανοήσει τις βαθύτερες σκέψεις τους και να ξέρει πώς να επικοινωνήσει µαζί τους, να τους τσιγκλήσει ή να τους πληγώσει, κατά βούληση.
Η σκληρή πλευρά της προσωπικότητάς του δεν ήταν απαραίτητη. Περισσότερο τον δυσκόλεψε παρά τον βοήθησε. Κάποιες φορές, ωστόσο, εξυπηρετούσε πράγµατι έναν σκοπό. Οι ευγενικοί και βελούδινοι ηγέτες, αυτοί που αποφεύγουν να πληγώνουν τους άλλους, γενικά δεν είναι εξίσου αποτελεσµατικοί στο να επιβάλλουν αλλαγές. Δεκάδες συνεργάτες του, τους οποίους ο Jobs κατέτρεχε συχνά, έκλειναν τις αµέτρητες ιστορίες φρίκης που είχαν να διηγηθούν λέγοντας ότι τους ώθησε να κάνουν πράγµατα τα οποία ποτέ τους δεν θα φαντάζονταν ότι µπορούσαν να γίνουν.
Το έπος του Steve Jobs είναι η απόλυτη εκδοχή τού µύθου της δηµιουργίας της Silicon Valley: ξεκίνησε µια νέα εταιρεία στο περίφηµο πια γκαράζ του σπιτιού του και τη µετέτρεψε στην εταιρεία µε τη µεγαλύτερη αποτίµηση παγκοσµίως. Δεν εφηύρε πολλά πράγµατα αµέσως, όµως ήταν µάστορας στο να συνδυάζει ιδέες, τέχνη και τεχνολογία µε τρόπους που καθόριζαν το µέλλον. Σχεδίασε τον Mac έχοντας εκτιµήσει τις προοπτικές που παρουσίαζε το γραφικό περιβάλλον µε έναν τρόπο που η Xerox δεν κατόρθωσε να κάνει και δηµιούργησε το iPod έχοντας συλλάβει τη χαρά τού να έχεις χίλια τραγούδια στην τσέπη σου µε έναν τρόπο που η Sony, η οποία διέ θετε όλα τα µέσα και την εµπειρία, ποτέ της δεν κατόρθωσε να πετύχει. Ορισµένοι ηγέτες προωθούν τις καινοτοµίες µε το να είναι ικανοί να συλλάβουν τη γενική εικόνα. Αλλοι το κατορθώνουν κατακτώντας τις λεπτοµέρειες. Ο Jobs έκανε και τα δύο, ασταµάτητα. Το αποτέλεσµα ήταν στην πορεία τριών δεκαετιών να παρουσιάσει µια σειρά προϊόντων τα οποία µεταµόρφωσαν έξι τοµείς της βιοµηχανίας: προσωπικούς υπολογιστές, κινούµενα σχέδια, µουσική, τηλεφωνία, ψηφιακές εκδόσεις και tablet computing.
Ηταν έξυπνος; Οχι, τουλάχιστον όχι εξαιρετικά. Αντίθετα, ήταν ιδιοφυής. Τα άλµατα που επιχειρούσε µε τη φαντασία του ήταν ενστικτώδη, απρόσµενα και ορισµένες φορές µαγικά. Υπήρξε, πράγµατι, παράδειγµα αυτού που ο µαθηµατικός Mark Kac ονόµασε «µαγική ιδιοφυΐα», κάποιος που οι σκέψεις του ξεπηδούν από το πουθενά και περισσότερο στηρίζονται στο ένστικτο παρά στην απλή νοητική επεξεργασία. Οπως ένας ιχνηλάτης, ήταν ικανός να απορροφά πληροφορίες, να οσµίζεται τους ανέµους και να διαισθάνεται τι υπήρχε στη συνέχεια.
Με τον τρόπο αυτόν ο Steve Jobs κατέστη ο επιχειρηµατίας της εποχής µας που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα µνηµονεύεται ακόµη έναν αιώνα αργότερα. Τον περιµένει µια θέση στο πάνθεον της Ιστορίας, δίπλα στον Edison και τον Ford. Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο της εποχής του, δηµιούργησε προϊόντα τα οποία ήταν στ’ αλήθεια καινοτόµα, συνδυάζοντας τη δύναµη της ποίησης και των επεξεργαστών.
