Λάθη στη ζωή μπορούν να συμβούν πολλά. Υπάρχουν όμως και κάποια ιδιαίτερης σημασίας και αυτό διότι μπορεί να έχουν αντίκτυπο στην ίδια τη ζωή! Ο λόγος για τα λάθη στη χορήγηση φαρμάκων μέσα στα πιο «ευαίσθητα» τμήματα των νοσοκομείων, που δεν είναι άλλα από τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ). Νέα διεθνής μελέτη η οποία περιλαμβάνει στοιχεία και για τη χώρα μας, δείχνει ότι τα λάθη στη χορήγηση ενέσιμων φαρμάκων μέσα στις ΜΕΘ είναι- δυστυχώς- συχνά και μπορούν να πληρωθούν πολύ ακριβά προκαλώντας μόνιμες βλάβες στους ασθενείς, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και θανάτους. Η ρίζα του προβλήματος, όπως αποδεικνύεται και από αυτή τη μελέτη, είναι εκείνη που συζητούμε επί χρόνια σε ό,τι αφορά το Ελληνικό Σύστημα Υγείας: μεγάλος φόρτος και στρες του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού το οποίο σε πολλές περιπτώσεις δεν επαρκεί. Ναι, αυτό φάνηκε από τη μελέτη που περιελάμβανε 27 χώρες, ότι αποτελεί… παγκόσμιο φαινόμενο. Σύμφωνα πάντως με τα όσα δήλωσε προς «Το Βήμα» ο επικεφαλής της μελέτης, αναπληρωτής καθηγητής, διευθυντής του Τμήματος Επείγουσας Ιατρικής στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης Αντρέας Φαλεντίν,το παγκόσμιο αυτό φαινόμενο απαιτεί και παγκόσμιες λύσεις, οι οποίες δεν είναι ακατόρθωτο να δοθούν. Φθάνει να μη γίνονται τα ίδια… λάθη, με πρώτιστο εκείνο της έλλειψης νοσηλευτικού προσωπικού, από τους αρμοδίους που κρατούν στα χέρια τους ό,τι πιο πολύτιμο: την υγεία μας.
Εντατικά «φάουλ» σε 27 χώρες
Η μελέτη που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο επιστημονικό έντυπο «Βritish Μedical Journal» στις 12 Μαρτίου αφορούσε συλλογή στοιχείων σχετικά με 1.328 ασθενείς σε 113 ΜΕΘ 27 χωρών (Αργεντινή, Αυστραλία, Αυστρία, Βέλγιο, Μπελίζ, Βραζιλία, Τσεχία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιράν, Ιρλανδία, Ιταλία, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σαουδική Αραβία, Σιγκαπούρη, Σλοβακία, Ισπανία, Σουηδία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ). Στα στοιχεία περιλαμβάνονταν και δύο ελληνικές ΜΕΘ η ταυτότητα των οποίων όμως δεν είναι δυνατόν να γίνει γνωστή αφού, όπως ανέφερε ο καθηγητής Φαλεντίν στο «Βήμα», το πρωτόκολλο της μελέτης ορίζει ότι τα δεδομένα είναι εμπιστευτικά.
«Πάντως στην πλειονότητα των περιπτώσεων τα νοσοκομεία που συμμετείχαν ήταν μεγάλα,δυναμικότητας τουλάχιστον 600 κλινών».
Οι ερευνητές που προέρχονταν από διαφορετικά ευρωπαϊκά Κέντρα εξέτασαν τα σφάλματα στη χορήγηση ενέσιμων φαρμάκων που έλαβαν χώρα μέσα σε ένα 24ωρο, όπως αυτά κατεγράφησαν από το ίδιο το νοσηλευτικό προσωπικό της κάθε ΜΕΘ. Μελετήθηκαν πέντε τύποι λαθών: λάθος δόση, λάθος φάρμακο, λάθος οδός χορήγησης, λάθος χρονική στιγμή χορήγησης, παράλειψη χορήγησης κάποιας δόσης. Η ανάλυση αφορούσε διαφορετικές κατηγορίες φαρμάκων: αναισθητικά/ αναλγητικά, αγγειοσυσπαστικά/ κατεχολαμίνες (αδρενεργικές ουσίες όπως η ντοπαμίνη και η αδρεναλίνη), αντιμικροβιακά, σχετιζόμενα με την πήξη του αίματος, ηλεκτρολύτες, ινσουλίνη κ.ά.
Θύμα λάθους ο ένας στους τρεις!
Τι προέκυψε; Κατ΄ αρχάς ότι τα λάθη στη χορήγηση φαρμάκων εντός των ΜΕΘ δεν αποτελούν μεμονωμένο φαινόμενο αλλά έχουν… οικουμενικό χαρακτήρα.
«Οι ως σήμερα μελέτες σχετικά με το ζήτημα ήταν συνήθως μεμονωμένες,δεν περιελάμβαναν τόσες ΜΕΘ από τόσες διαφορετικές χώρες.Ενα από τα σημαντικότερα ευρήματά μας ήταν ότι τα λάθη στη χορήγηση φαρμάκων εντός των ΜΕΘ συμβαίνουν παντού, γεγονός που μαρτυρεί το πόσο πολύπλοκη διαδικασία αποτελεί η περίθαλψη των συγκεκριμένων ασθενών» σημειώνει ο δρ Φαλεντίν.
Συνολικά αναφέρθηκαν 861 λάθη που αφορούσαν 441 ασθενείς- 250 ασθενείς (19%) έπεσαν θύματα ενός λάθους και 191 (14%) περισσότερων του ενός. Τα περισσότερα σφάλματα συνδέονταν με τη χορήγηση αντιμικροβιακών, αναισθητικών και αναλγητικών φαρμάκων. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το σύνολο των 113 ΜΕΘ που συμμετείχαν στη μελέτη μόνο 21 (19%) ανέφεραν ότι δεν υπέπεσαν σε κανένα σφάλμα που αφορούσε τη χορήγηση φαρμάκων! Στη μελέτη σημειώνεται μάλιστα ότι η εικόνα μπορεί να είναι ακόμη πιο γκρίζα:
«Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο αριθμός αυτών των λαθών προέρχεται από δηλώσεις του ίδιου του προσωπικού,είναι πιθανόν να υποεκτιμάται η συχνότητα αλλά και οι συνέπειες των σφαλμάτων».
Τα τρία τέταρτα αυτών των λαθών κατηγοριοποιήθηκαν ως λάθη που συνδέονταν με παραλείψεις. Παραλείψεις που στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν είχαν- ευτυχώς- επίπτωση στην υγεία των ασθενών. Υπήρξαν όμως και περιπτώσεις κατά τις οποίες οι παραλείψεις αυτές στοίχισαν πολύ ακριβά. Δώδεκα ασθενείς (0,9% επί του συνολικού δείγματος) εμφάνισαν μόνιμες βλάβες ή πέθαναν εξαιτίας λαθών στη χορήγηση ενέσιμων φαρμάκων, σύμφωνα με τη μελέτη. Συγκεκριμένα κατεγράφησαν πέντε θάνατοι και επτά περιπτώσεις πρόκλησης μόνιμης βλάβης σε ασθενείς, που εν μέρει μπορούν να αποδοθούν στη λανθασμένη χορήγηση φαρμάκων, όπως δήλωσαν οι ίδιοι οι επαγγελματίες υγείας της κάθε ΜΕΘ.
Η «ρουτίνα» που σκοτώνει
Θα υπέθετε κανείς ότι τα περισσότερα λάθη θα εμφανίζονταν σε ημέρες ακραίων συνθηκών, όπως είναι οι εφημερίες. Και όμως, το 69% εξ αυτών κατεγράφη υπό φυσιολογικές συνθήκες μιας ημέρας… νοσοκομειακής ρουτίνας. Πού αποδίδονταν τα σφάλματα σύμφωνα με τους ίδιους τους γιατρούς και τους νοσηλευτές που συμμετείχαν στη μελέτη; Οπως εξηγεί ο δρ Φαλεντίν «σχεδόν τα δύο τρίτα των λαθών αποδόθηκαν από τους ίδιους τους επαγγελματίες υγείας σε παράλειψη της χορήγησης ενός φαρμάκου στον σωστό χρόνο ή σε πλήρη παράλειψη χορήγησης κάποιας δόσης- παραλείψεις αυτού του είδους φαίνεται πράγματι να είναι είναι πιο “αθώες” σε ό,τι αφορά τον αντίκτυπο στον ασθενή.Υπήρχαν όμως και τα λάθη που συνδέονταν με χορήγηση μεν φαρμάκου,αλλά του λάθος φαρμάκου- κυρίως εξαιτίας αλλαγής στη συσκευασία σκευασμάτων- ή λανθασμένης δόσης ενός φαρμάκου. Αυτά τα λάθη μπορούν να έχουν και ισχυρότερη επίδραση στην υγεία». Πίσω από τις παραλείψεις οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις μπορούν να στοιχίσουν ακόμη και ζωές, οι ίδιοι οι γιατροί και οι νοσηλευτές ανέφεραν ότι κρύβεται κυρίως ο εργασιακός φόρτος, η κούραση και το στρες. Συγκεκριμένα, οι επαγγελματίες υγείας δήλωσαν ότι ο φόρτος εργασίας και η κούραση αποτελούσε παράγοντα που συνέβαλε στο 32% των λαθών. Η αλλαγή της συσκευασίας ή του ονόματος ενός φαρμάκου φάνηκε να αποτελεί παράγοντα που οδηγούσε σε λάθη στο 18% των περιπτώσεων, ενώ τα προβλήματα στην επικοινωνία (γραπτή ή προφορική) μεταξύ του προσωπικού οδηγούν συνολικά στο 24% των περιπτώσεων σφαλμάτων.
«Φαίνεται να παίζει μεγάλο ρόλο η αναλογία νοσηλευτών προς ασθενείς σε ό,τι αφορά τα λάθη στη χορήγηση φαρμάκων.Παράλληλα εξαιτίας της μεγάλης πολυπλοκότητας της περίθαλψης εντός των ΜΕΘ απαιτείται το κατάλληλα εκπαιδευμένο και εξειδικευμένο προσωπικό που θα φροντίζει αυτούς τους ασθενείς»σημειώνει ο επικεφαλής των ερευνητών. Σύμφωνα με τον δρα Φαλεντίν η συχνότητα των λαθών που κατεγράφη σε αυτή τη διεθνή μελέτη δεν ήταν μικρή, γεγονός που δείχνει ότι πρέπει να υπάρξει άμεσα δράση. «Πρέπει βέβαια να παραδεχθούμε ότι τα ευρήματα αντικατοπτρίζουν ως έναν βαθμό την πολυπλοκότητα της περίθαλψης που απαιτείται σε αυτές τις “ευαίσθητες” Μονάδες. Πρόκειται για βαριά ασθενείς που χρειάζονται πολλά και διαφορετικά φάρμακα, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες λάθους.Το ζήτημα βέβαια είναι να καταγράψουμε μεν το ζήτημα με τον σαφέστερο δυνατό τρόπο,αλλά και να προτείνουμε λύσεις για την αντιμετώπισή του, οι οποίες να είναι εφικτές».
Υπάρχουν λύσεις
Υπάρχουν τέτοιες λύσεις; Βεβαίως και υπάρχουν, τονίζει ο καθηγητής.
«Ενα ειδικό σύστημα αναφοράς των σοβαρών περιστατικών το οποίο διέθεταν περίπου τα μισά από τα νοσοκομεία που συμμετείχαν στη μελέτη,μπορεί να μειώσει σε σημαντικό βαθμό τα λάθη στη χορήγηση φαρμάκων.Μέσω αυτού του συστήματος καταγράφονται όσα αφορούν τον κάθε ασθενή της ΜΕΘ και έτσι ακόμη και αν συμβεί λάθος,αυτό αναγνωρίζεται και δεν επαναλαμβάνεται. Και, βέβαια, η αύξηση του εξειδικευμένου νοσηλευτικού προσωπικού εντός των νοσοκομείων μπορεί να μειώσει τα σφάλματα στη χορήγηση φαρμάκων. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε περισσότερα από τα μισά σφάλματα που αναφέρθηκαν και τα οποία οδήγησαν σε εν δυνάμει σοβαρές βλάβες των ασθενών εμπλέκονταν ειδικευόμενοι.Παράλληλαένα άλλο,πολύ εύκολο μέτρο που μπορεί να μειώσει τα λάθη είναι η σωστή επικοινωνία μεταξύ των νοσηλευτών στην αλλαγή βάρδιας.Μια σωστή ενημέρωση μπορεί να σώσει ζωές».
«ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ» ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στη χώρα μας οι εντατικές υπολειτουργούν με μεγάλες ελλείψεις προσωπικού
Στη χώρα μας οι νοσηλευτές εντός των Μονάδων αποτελούν όχι απλώς είδος εν ανεπαρκεία αλλά είδος σχεδόν εν… εκλείψει. Οπως αναφέρει στο «Βήμα» ο καθηγητής Εντατικής Θεραπείας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας κ.
Απ. Αρμαγανίδης, οι αριθμοί μπορούν να μιλήσουν από μόνοι τους για το τι επικρατεί εντός των ΜΕΘ των ελληνικών δημοσίων νοσοκομείων. «Σύμφωνα με τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας χρειάζεται ο αριθμός των νοσηλευτών μέσα στη ΜΕΘ να είναι έξι φορές μεγαλύτερος από τον αριθμό των κλινών όταν αντιμετωπίζονται πολύ βαριά περιστατικά. Αυτό σημαίνει,για παράδειγμα,ότι σε μια ΜΕΘ 10 κλινών απαιτούνται 60 νοσηλευτές.Η αναλογία αυτή είναι λίγο χαμηλότερη όταν τα περιστατικά είναι πιο ελαφρά:ορίζεται ότι ο αριθμός των νοσηλευτών πρέπει να είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερος από εκείνον των κλινών. Στη χώρα μας,όπου αντιμετωπίζονται στην πλειονότητα των περιπτώσεων πολύ βαριά περιστατικά, ο αριθμός αυτός δεν είναι μεγαλύτερος από 2 με 2,5».
Και, βέβαια, οι ελλείψεις αυτές μεταφράζονται σε στελέχωση των ΜΕΘ με νοσηλευτικό προσωπικό που δεν είναι εξειδικευμένο.
«Εχουμε φτάσει στο σημείο να ευχαριστούμε που έχουμε έστω και έναν άπειρο νοσηλευτή αφού η άλλη επιλογή είναι το…καθόλου νοσηλευτής» υπογραμμίζει ο καθηγητής. Σε όλα αυτά σημαντικό ρόλο παίζει η έλλειψη κινήτρων για γιατρούς και νοσηλευτές των ΜΕΘ, σύμφωνα με τον κ. Αρμαγανίδη:
«Το προσωπικό των ΜΕΘ δεν αμείβεται καλά,λόγω ελλείψεων γίνονται περικοπές ακόμη και στις άδειές του.Ετσι δεν μπορούμε να κρατήσουμε έμπειρο κόσμο.Ολοι ψάχνουν ευκαιρία να φύγουν.Πρόκειται για τη μόνη ειδικότητα που δεν έχει ζήτηση και στις προκηρύξεις για πλήρωση θέσεων, οι θέσεις είναι περισσότερες από τους υποψηφίους».
Ο πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας συμπληρώνει ότι μεγάλες ελλείψεις παρατηρούνται και στον αριθμό κλινών ΜΕΘ στα δημόσια νοσοκομεία: «Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας,στα νοσοκομεία το 8%-12% των κλινών πρέπει να είναι κλίνες ΜΕΘ.Σε εμάς αυτό το ποσοστό είναι 2%»! Πού οδηγούν όλα αυτά;
«Στο να ασκούμε αυτή τη στιγμή ιατρική σαν να πρόκειται για ιατρική καταστροφών.Δεχόμαστε το λίγο προκειμένου να περισώσουμε ό,τι μπορούμε και να σώσουμε όσο πιο πολλές ζώες μπορούμε»τονίζει ο κ. Αρμαγανίδης. Η αναγκαστική όμως- λόγω συστήματος- υιοθέτηση της ιατρικής καταστροφών δεν μπορεί παρά να μετατρέπεται κάποιες φορές σε… καταστροφική ιατρική. Τότε και τα φάρμακα μετατρέπονται σε φαρμάκια…
