Magna Carta: Για πρώτη φορά μαζί όλα τα αντίτυπα

Θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα νομικά έγγραφα στην ιστορία των δημοκρατικών θεσμών της Δύσης. Είναι ο θεμέλιος λίθος του βρετανικού Συντάγματος. Είναι ο προάγγελος της κατοχύρωσης των ατομικών δικαιωμάτων. Η Magna Carta συμφωνήθηκε και υπογράφηκε το 1215 στο Σάρεϊ από τον βασιλιά Ιωάννη της Αγγλίας. Τώρα στη Βρετανία ελήφθη μια σημαντική απόφαση: το 2015 τα τέσσερα εναπομείναντα αυθεντικά αντίτυπα του ιστορικού αυτού κειμένου θα εκτεθούν όλα μαζί για πρώτη φορά, με αφορμή τους εορτασμούς για την 800ή επέτειο από τη σύνταξή του.

Με τη Magna Carta για πρώτη φορά στην Αγγλία και στη Δύση:

–Κανείς δεν επιτρεπόταν να φυλακισθεί, εξορισθεί ή τιμωρηθεί χωρίς να έχει προηγηθεί δικαστική απόφαση.

–Ο βασιλιάς είχε την υποχρέωση να ζητεί τη συγκατάθεση του Μεγάλου Συμβουλίου για την επιβολή φόρων στους υπηκόους του.

–Για κάθε απόφαση της διοίκησης έπρεπε να υπάρχει επίσημο έγγραφο.

Πρόκειται για μια «μοναδική ευκαιρία για ερευνητές και κοινό να δουν τα έγγραφα το ένα δίπλα στο άλλο» ανακοίνωσε η Βρετανική Βιβλιοθήκη, που έχει στην κατοχή της δύο από τα τέσσερα αντίτυπα. Τα υπόλοιπα ανήκουν σε δύο καθεδρικούς ναούς, του Λίνκολν και του Σάλσμπερι. «Η Magna Carta είναι το πιο δημοφιλές αντικείμενο στη Βιβλιοθήκη και απολαμβάνει τον παγκόσμιο σεβασμό ως η απαρχή του κράτους δικαίου» σχολίασε η Κλερ Μπρέι, επικεφαλής έφορος Μεσαιωνικών και Νεότερων Χειρογράφων στη Βρετανική Βιβλιοθήκη.

Αρχικός σκοπός της Magna Carta δεν ήταν, ωστόσο, η προστασία των δικαιωμάτων των υποτελών του βασιλέα, ούτε αποτέλεσε ένα γραπτό Σύνταγμα –ο αντιδημοφιλής βασιλιάς Ιωάννης ο Ακτήμων, όπως έμεινε γνωστός, δεν θα είχε ποτέ βάλει τη σφραγίδα του σε ένα τέτοιο κείμενο αν δεν τον είχαν υποχρεώσει οι πανίσχυροι βαρόνοι που είχαν ξεσηκωθεί εναντίον του και τον απειλούσαν με πόλεμο. Και οι βαρόνοι, φυσικά, δεν ενδιαφέρονταν για τα δικαιώματα του λαού αλλά για τη δική τους εξουσία. Με τη σειρά του ο βασιλιάς αγνόησε σε μεγάλο βαθμό το κείμενο και συνέχισε να ασκεί την εξουσία του όπως ήθελε. Δέκα εβδομάδες αργότερα ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ’ έθεσε εκτός ισχύος τη Magna Carta και η Αγγλία βυθίστηκε σε εμφύλιο πόλεμο.

Παρ’ όλα αυτά, η Magna Carta αποτέλεσε ένα ιστορικό βήμα προς τον περιορισμό των εξουσιών του βασιλέα και τον σεβασμό των νομικών διαδικασιών. «Ηταν τον 13ο αιώνα που προχώρησαν από τον όρκο στην κατάρτιση εγγράφων. Ηταν τότε που οι έννοιες της δίκης με μάχη ή της δίκης με φωτιά έδωσαν τη θέση τους στην κυβέρνηση της γραφειοκρατίας. Αρχισαν να καταγράφουν τα πάντα» σχολίασε ο έφορος στο Μουσείο Verulamium στο Σεντ Ολμπανς. Οπως εξήγησε ο ίδιος, ο βασιλιάς Ιωάννης δεν ήταν χειρότερος από τους υπόλοιπους βασιλείς της εποχής του. Ωστόσο, σημείωσε, «ήταν ένας βασιλέας που συμπεριφερόταν σαν ένας σύγχρονος πολιτικός: άρπαζε τις ευκαιρίες όταν αυτές παρουσιάζονταν». Επικύρωσε τη Magna Carta προκειμένου να αποφύγει τον πόλεμο με τους ευγενείς, αλλά αργότερα προχώρησε σε αρκετές αλλαγές. Τα 68 άρθρα της Μagna Carta αναθεωρήθηκαν 16 φορές από μεταγενέστερους βασιλείς, ενώ με την πάροδο του χρόνου το έγγραφο άρχισε να χρησιμοποιείται ως ένας «μπούσουλας» για τα ανθρώπινα δικαιώματα κάθε φορά που αυτά καταπατούνταν.

Μετά τον θάνατο του βασιλέα Ιωάννη αντίπαλοι του Στέμματος συχνά επικαλούνταν τη Μagna Carta προκειμένου να διασφαλίσουν και να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους. Στη διάρκεια μιας τέτοιας κρίσης, το 1297, η Magna Carta αναγνωρίστηκε επίσημα ως νόμος. Το 1641 χρησιμοποιήθηκε από νομικούς στη διάρκεια της σύγκρουσης του βρετανικού κοινοβουλίου με τον βασιλιά Κάρολο Α’.

Και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στη διάρκεια της Αμερικανικής Επανάστασης κατά της μητροπολιτικής Βρετανίας, δύο ρήτρες της Magna Carta έγιναν η πέμπτη και η έκτη τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος. Η συμβολική σημασία της έγινε εμφανής και όταν η οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών το 1948 παρουσιάστηκε ως η «Magna Carta για το Μέλλον».