Στα έγκατα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης έβλεπα τον εαυτό μου μέσα στο «Αβγό» (ανοξείδωτος χάλυβας, 1988) του Γιώργου Ζογγολόπουλου με βερμούδα, σακίδιο, απόλυτα καλοκαιρινή διάθεση και απεριόριστο πόθο για το μαγικά ανανεωτικό άγγιγμα της τέχνης. Δηλαδή, μέσα στην καλή χαρά της Ανδρου. Σκέφτομαι ότι σίγουρα δεν είναι τυχαίο συμβάν αυτή η διάδραση μεταξύ έργου και θεατή –που επεκτείνεται και μεταξύ νησιού και επισκέπτη –
αλλά υπήρχε μέσα στον νου αυτού του σπουδαίου γλύπτη που πλάθει και συναρμολογεί όνειρα με στέρεα και απαστράπτοντα υλικά. Το προοίμιο της έκθεσης δεν αφήνει καμιά αμφιβολία: «Εκ φύσεως και λόγω ιδιοσυγκρασίας και εκπαίδευσης είναι θετικός απέναντι στην ιδέα της καινοτομίας, της νέας πραγματικότητας με τα στοιχεία της σύγχρονης τεχνολογίας και της προόδου, με την ιδέα της αποσύνδεσης από συμβατικές, στατικές ιδέες». Ο ίδιος έλεγε ότι οι ομπρέλες του κρυφακούν το Σύμπαν. Αλλά και το πνεύμα και η ψυχή της Ανδρου, τα πληρώματα των καραβιών της, κρυφάκουγαν τα μηνύματα των ωκεανών και τα μετουσίωναν σε ενδημικό πολιτισμό των νοτίων μηκών και πλατών της Γης.
Πριν, στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος Π. & Μ. Κυδωνιέως, πλεύσαμε στις «Επικράτειες του Νότου», πάλι μέσα από την τέχνη, μέσα από τα έργα 16 εικαστικών καλλιτεχνών που χαράζουν τη φετινή πορεία των «Πλόων» στο μεταίχμιο μεταξύ φανταστικού και πραγματικού. Γιατί καθώς λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Αθηνά Σχινά, η ειδοποιός διαφορά των επικρατειών του Νότου είναι ότι η μεταφυσική διάσταση των πραγμάτων αναδεικνύεται μέσα από τη φυσική. Κι έτσι μας παραδίδει στις χιλιόχρωμες γραμμές του Γιώργου Χαδούλη, για να ωθήσουν το βλέμμα μας, την ψυχή μας και τον ορίζοντα προς τα πάνω, ανεβάζοντας ψηλά και τη μεταίσθηση της πραγματικότητας του Νότου. Ετσι μυημένοι βγαίνουμε στο περιβάλλον, στον κεντρικό δρόμο της αγοράς στη Χώρα, όπου κάτω από το υπερβατικό φως του Αιγαίου, το οποίο αντανακλάται στις ολόλευκες επιφάνειες, όλα μένουν τα ίδια, αλλά και όλα μεταμορφώνονται αναλόγως της δικής σου διάθεσης.
Οχι µόνο η διάθεσή µας, αλλά και το ίδιο το περιβάλλον που μας αγκαλιάζει και μας περιλαμβάνει ως κομμάτι του –έτσι χαρακτήρισε η Αθηνά Σχινά τα έργα του Ανδρίου Γιώργου Χαδούλη –έχει δημιουργηθεί από πλόες σε μακρινές θάλασσες. Δημόσια κτίρια, όπως η Λέσχη Ανδρίων ή το Εμπειρίκειο Γυμνάσιο, ή εντυπωσιακές κατοικίες, όπως ο ξενώνας «Αρχοντικό Ελένη» (www.archontikoeleni.gr).

Περνώντας τη βαριά ξύλινη πόρτα του νεοκλασικού αρχοντικού του 19ου αιώνα, διασταυρώνεσαι στην είσοδο με το μοντέλο ενός ντελικάτου φορτηγού πλοίου που ακολουθεί αντίθετη πορεία με σένα, έχοντας στραμμένη την πλώρη του προς τα έξω. Αυτό είναι έτοιμο να φύγει κι εσύ να μπεις σε μια σπιτική αγκαλιά, ρομαντική όσο η εποχή που αναπαραγάγει, με ζωγραφισμένες οροφές –η τελευταία, πολύ ταξιδιάρικη εικόνα, πριν από τα όνειρα.

Είναι τελικά πολύ σπουδαίο να κερδίσεις την κυρίαρχη τέχνη να σε υπακούει ένα καράβι, καθώς αναφέρει ο ποιητής-καπετάνιος Δ. Ι. Αντωνίου. Αλλά είναι και μεγάλη εσωτερική δύναμη ενός νησιού να σε υποδέχεται ίδιο και απαράλλακτο και σε κάθε βήμα σου να ανακαλύπτεις και μια νέα πλευρά του χαρακτήρα του. Ισως επειδή η Ανδρος ταυτίζεται στον νου μας με τα σπουδαία έργα τέχνης που κάθε καλοκαίρι φιλοξενεί. Και τα έργα τέχνης μπλέκουν αριστοτεχνικά το μεταφυσικό με το πραγματικό. Οπως το γεφύρι με τις ταιριασμένες με μαεστρία πέτρες που ένωνε το πρόσφατο παρελθόν του νησιού, την «πρώρα» της Χώρας, το Ναυτικό Μουσείο και τον ανδριάντα του Αφανούς Ναύτη, του γλύπτη Μιχαήλ Τόμπρου, με το Κάτω Κάστρο του Μαρίνου Δάνδολου. Οπως και να το κάνεις, όμως, το κοντινό ή το απώτερο παρελθόν είναι παρελθόν. Παρόν είναι το πνεύμα τους που συμβάλλει καθοριστικά στην ατμόσφαιρα του νησιού, αλλά και ο φάρος Τουρλίτης, ένα πέτρινο φυτό της θαλάσσης που φύτρωσε στα κύματα και είναι από τους πιο ωραίους των πέντε ωκεανών και των χιλίων θαλασσών. Και η Παναγιά Θαλασσινή που ευλογεί την εικόνα της Ανδρου.
Παρόν και είναι ο «Πλάτανος», όπως λεν οι γηγενείς, η πλατεία Καΐρη, το σημείο συνάντησης της ζωής στη Χώρα, αγιασμένο από την ιδεολογία των πολιτειών του Νότου, τη συνάντηση, τη συντροφιά, τη συναναστροφή, την κατανόηση, την αλληλεγγύη. Μετά διαλέγεις προς τα πού θα πας. Μπροστά είναι η πύλη της Παλιάς Χώρας. Αριστερά τα αναρίθμητα σκαλοπάτια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης μέχρι κάτω το περιγιάλι με την Παναγία Θαλασσινή. Δεξιά η σκάλα της Θεοσκέπαστης οδηγεί στο Παραπόρτι, μια αμμουδιά έρμαιο του καλοκαιριού, του ήλιου και του μελτεμιού, αλλά με θέα στα βασικά συστατικά της Χώρας της Ανδρου, η άκρη της κατοικημένης χερσονήσου που προχωρά μέσα στη θάλασσα μέχρι το Κάστρο, ο Τουρλίτης, και το απέραντο μπλε. Πίσω ανοίγονται όλες οι κατευθύνσεις προς την πάμπλουτη ενδοχώρα του νησιού και το πλήθος των φημισμένων παραλιών της, όπως η φωτογενής Αχλα και της Γριάς το Πήδημα, οι κοσμικές Μπατσί, Νειμποριό, Χρυσή Αμμος, οι νεανικές Πίσω Γιάλια, Αγιος Πέτρος, οι απομακρυσμένες Ζόρκος, Ατένι, Βάρη.
«Η σκέψη παράγει ύλη» είναι ένα από τα μότο της έκθεσης «Επικράτειες του Νότου», αλλά αυτό είναι τελικά αμφιπρόσωπο και μπορεί να αντιστραφεί: η ύλη παράγει σκέψεις. Και οι πρώτες ύλες της Ανδρου μάς βάζουν σε σκέψεις κάθε φορά που τις γευόμαστε συνδυασμένες από την Κατερίνα Ρεμούνδου «Στου Ζοζέφ» στον Πιτροφό. Πέρυσι, μας είχε μυήσει στην ιστορία και στον πολιτισμό της αυθεντικής ανδριώτικης φουρτάλιας, αλλά φέτος σταθήκαμε ακόμη πιο τυχεροί. Είχε μαγειρέψει μεγάλο κατσικάκι με αγουρίδες γιαχνί. Ηταν αποκάλυψη, από τα νοστιμότερα φαγητά που βάλαμε ποτέ στο στόμα μας. Η Κατερίνα μαγειρεύει αυτό το φαγητό μόνο λίγες ημέρες τον χρόνο, εκεί στα τέλη του Ιουλίου, όταν οι αγουρίδες, τα ανώριμα ακόμη σταφύλια, είναι τόσο γλυκόξινες όσο χρειάζεται για να γίνει πεντανόστιμο αυτό το φαγητό. Οι αγουρίδες γέμιζαν την όξινη γεύση του τραπεζιού, καθώς αυτή την εποχή δεν υπάρχουν λεμόνια. Η Κατερίνα θυμάται ότι η γιαγιά της έλεγε πως από τότε που άνθιζε το αμπέλι οι οικογένειες είχαν φαγητό. Αμπελοβλάσταρα, φύλλα για ντολμάδες, αγουρίδες, σταφύλια, μούστο, κρασί. Βασικά συστατικά της κουμπάνιας. Τώρα είναι η καλή ώρα του τραπεζιού, καθώς βγήκαν και τα αχλάδια, με τα οποία η Κατερίνα κάνει μια εξαιρετική σαλάτα. Και βεβαίως, υπάρχει πάντα η κοσκοσέλα, αβγά μάτια με ντομάτα και κεφαλάκι Ανδρου, τα ανδριώτικα τυροπιτάκια, το χταπόδι σαλάτα και η φουρτάλια, όλα κατόπιν συνεννόησης (τηλ. 22820 51050).
Εξω από το στέκι της Κατερίνας περνά ο δρόμος που συνδέει το λιμάνι, το Γαύριο, με τη Χώρα, το καλύτερο προοίμιο και ένα πανόραμα του σώματος της Ανδρου που κοσμούν αυτές οι περίτεχνες ξερολιθιές με τα «στήματα», από τις πιο ωραίες στο Αιγαίο. Ο δρόμος είναι πάντα ίδιος, αλλά ειδικά όταν φεύγεις, όλες οι εικόνες, ακόμη και του καραβιού που βλέπεις να έρχεται από μακριά, μεταλλάσσονται αναλόγως των νέων εμπειριών που κέρδισες στο νέο ταξίδι σου στην Ανδρο. Στο γρήγορο ταξίδι της επιστροφής στο καράβι σκέφτεσαι τον Αλμπέρ Καμύ και το «Καλοκαίρι» του. Δεν υπάρχουν πια έρημοι, ούτε εντελώς απομονωμένα νησιά –ειδικά τώρα με την παγκοσμιοποιημένη διασύνδεση –αλλά αισθάνεσαι την ανάγκη τους. Πληρώνεσαι κάθε φορά που ζεις μαζί τους…

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 31 Ιουλίου 2016

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ