DAVID OWEN

The Conundrum

Εκδόσεις Riverhead Trade, 2012,
σελ. 272, τιμή 11,06 δολάρια
(www.amazon.com)

Ολοι νιώθουμε ότι ζούμε πλέον «εν βρασμώ». Αλλά η εγχώρια κοινωνικο-οικονομική κρίση είναι απλώς μια από τις «φουσκίτσες» της παγκόσμιας χύτρας που τώρα κοχλάζει. Ο πλανήτης ολόκληρος δονείται από τις πολλαπλές και αλληλένδετες κρίσεις που διέρχεται: Κλιματική αλλαγή, καταστροφή περιβάλλοντος από ρύπανση και καυσαέρια, κρίση τροφίμων, πόλεμοι για το πετρέλαιο και τους ενεργειακούς πόρους, οικονομικές κρίσεις από υπερδανεισμό-υπερκαταναλωτισμό… Για τον επιστημονικά ενήμερο και κοινωνικά ευαίσθητο πολίτη των ανεπτυγμένων κρατών η «προοδευτική» συνταγή της αντιμετώπισης και επίλυσης όλων αυτών συνοψίζεται στη συνετή και διαφανή διακυβέρνηση, στην ανάπτυξη «πράσινης οικονομίας» με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στην οικολογική διαβίωση. Αν καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε την τρέχουσα οικονομική κρίση, αυτός είναι ο δρόμος για την ευημερία… Στον αντίποδα, οικονομικά ισχυροί της υφηλίου – όπως ο Μπιλ Γκέιτς της Microsoft – χρηματοδοτούν ήδη την έρευνα σε «γεωμηχανικές λύσεις», προκειμένου να αποφευχθεί μια πλανητική καταστροφή (βλ. www.guardian.co.uk). Το επιχείρημά τους είναι ότι η ασυμφωνία επιβολής δραστικού περιορισμού των καυσαερίων μέσω του ΟΗΕ επιβάλλει ακόμη και τον συνολικό ψεκασμό του πλανήτη με διοξείδιο του θείου…

Στις αρχές Φεβρουαρίου ωστόσο εμφανίστηκε ένα ρηξικέλευθο βιβλίο στα αγγλικά, που δρα ως καταπέλτης διάρρηξης αυτών των σωσίβιων πεποιθήσεων ή προτάσεων. Ο τίτλος του «The Conundrum» (Το Αίνιγμα) και συγγραφέας του ένας συντάκτης του περιοδικού «The New Yorker», o Ντέιβιντ Οουεν. Γραμμένο με κομψό και έξυπνο τρόπο, το βιβλίο αυτό αναλύει τις παραμέτρους του ενεργειακού προβλήματος που εκκινεί όλες τις τρέχουσες κρίσεις και μας φέρνει ενωπίους ενωπίω με κάποιες αλήθειες που μας διαφεύγουν. Αλήθειες όπως το ότι όλα μας τα «γιατροσόφια» χάνουν την ιαματική τους αποτελεσματικότητα διότι η εφαρμογή τους επιφέρει, συνάμα, και τον πολλαπλασιασμό των επιβλαβών μας δράσεων. Είναι ο αδηφάγος καταναλωτισμός μας το «σκουλήκι» που τρέφεται συνεχώς και υποσκάπτει κάθε μας προσπάθεια. Οι τεχνολογικές λύσεις για μιαν άλλη πορεία υπάρχουν ήδη στον πλανήτη, αλλά η αξιοποίησή τους προς το κοινό καλό είναι ένας δρόμος «καλών προθέσεων που οδηγεί στην Κόλαση», κατά τον συγγραφέα.

Το τι πρέπει να κάνουμε για να σωθούμε είναι ο προβληματισμός που θέτει στη νέα γενιά των απαρχών του 21ου αιώνα ο Οουεν. Σ’ αυτούς κυρίως απευθύνει το «μανιφέστο» του και από αυτούς ζητεί να ξανασκεφτούν τον τρόπο ζωής του ανθρώπινου είδους. Δεν είναι ο πρακτικός οδηγός που ίσως θα περίμεναν, αλλά ένα διανοητικό ταρακούνημα που το χρειάζονται για να «πάρουν μπρος». Αν τα αγγλικά σας επαρκούν, σας το συνιστούμε ένθερμα. Αν όχι, σίγουρα κάποιος ελληνικός εκδοτικός οίκος θα επιληφθεί λίαν συντόμως.

Ευφυείς επαναστάτες της επιστήμης

GINO SEGRE

Ordinary Geniuses Max Delbruck,
George Gamow and the
origins of genomics and
Big Bang cosmology

Εκδόσεις Viking, 2011,
σελ. 352, τιμή 18,26 ευρώ
(www.amazon.com)

Και ποιος δεν γνωρίζει σήμερα κάτι για τη Μεγάλη Εκρηξη ή για τα γονίδια; Αλλά αυτά που σήμερα μας φαίνονται τόσο οικεία ήταν παντελώς άγνωστα στις αρχές του 20ού αιώνα. Τότε γεννήθηκαν οι δύο φυσικοί που αποτελούν τους κεντρικούς ήρωες του βιβλίου του επίσης φυσικού Gino Segre: ο Γερμανός Μαχ Ντελμπρίκ (Max Delbruck, 1906-1981) και ο Ρώσος Τζορτζ Γκάμοφ (George Gamow, 1904-1968). Οι δυο τους γνωρίστηκαν στο εργαστήριο του μεγάλου Νιλς Μπορ στην Κοπεγχάγη, όπου εργάστηκαν ως μεταδιδακτορικοί φοιτητές τη δεκαετία του 1930. Η φιλία τους διήρκεσε ως το τέλος της ζωής του Γκάμοφ, παρά το γεγονός ότι ο Ντελμπρίκ αφιερώθηκε λίγο αργότερα στη βιολογία.

Οπως γλαφυρά παρουσιάζεται στο βιβλίο, ο Ντελμπρίκ μαζί με τον ιταλικής καταγωγής Σαλβατόρ Λουρία σχεδίασαν πειράματα τα οποία κατέδειξαν τη σημασία των μεταλλάξεων στο φαινότυπο των βακτηρίων. Η αρχική αυτή σύνδεση γενετικής και βακτηριολογίας έγινε πηγή πληθώρας ανακαλύψεων που αφορούν όχι μόνο τα βακτήρια αλλά και τον άνθρωπο. Οι Λουρία και Ντελμπρίκ τιμήθηκαν για το έργο τους με το βραβείο Νομπέλ. Ο Γκάμοφ δεν έλαβε ποτέ την ύψιστη αυτή τιμητική διάκριση, ωστόσο το έργο του θα το άξιζε: ο εμπνευστής της ιδέας του Μπιγκ Μπανγκ προέβλεψε την ύπαρξη της μικροκυματικής κοσμικής ακτινοβολίας υποβάθρου η οποία ανακαλύφθηκε πολύ αργότερα.

Οπως εξηγεί ο συγγραφέας, οι δύο επιστήμονες είχαν πολλά κοινά: αν και από διαφορετικές χώρες, ανδρώθηκαν σε περιβάλλοντα πολέμου και κοινωνικών αναταραχών και κατέληξαν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ για να συνεχίσουν το έργο που ξεκίνησαν στα καλύτερα «φυτώρια» της κβαντικής φυσικής στην Ευρώπη. Είχαν και οι δύο έναν ιδιαίτερο τρόπο να σκέφτονται και δεν συμβιβάζονταν ποτέ με κάτι λιγότερο από το άριστο. Οσο και αν ο συγγραφέας (του οποίου το προηγούμενο βιβλίο «Ο Φάουστ στην Κοπεγχάγη» κυκλοφορεί στην ελληνική από τις εκδόσεις Τραυλός) επέλεξε να τους χαρακτηρίσει συνηθισμένες ευφυΐες, ο κόσμος θα ήταν πολύ καλύτερος αν είχαμε περισσότερους σαν αυτούς.