Ευθεία παρέμβαση στην παγκόσμια πολιτική σκηνή, αλλά και στη λειτουργία των αγορών, επιχειρεί ο θεωρούμενος μεγαλύτερος κερδοσκόπος όλων των εποχών Τζορτζ Σόρος με το βιβλίο του «Η κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού», το οποίο εκδόθηκε την περασμένη εβδομάδα στο Λονδίνο από τις εκδόσεις Little, Brown and Company.
Σε ένα εξαιρετικά απλά γραμμένο βιβλίο παρουσιάζει τις απόψεις του περί της κρίσης του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, προτείνει τη στενή συνεργασία των διεθνών οργανισμών και των κυβερνήσεων, ασκεί αυστηρότατη κριτική στις πολιτικές ηγεσίες, αλλά και στους ψηφοφόρους τους, στη γραφειοκρατία των διεθνών οργανισμών, στις νομισματικές αρχές, αλλά και στους κερδοσκόπους.
Ο Τζορτζ Σόρος με μια εξαιρετικά αυξημένη τόσο που γεννά υποψίες σχετικά με τα κίνητρά του δόση ρομαντισμού προτείνει στους επιχειρηματίες και στους επαγγελματίες να πάψουν να έχουν το κέρδος αποκλειστικό στόχο τους και ζητεί από όλους να επαναφέρουν τις ηθικές αξίες σε έναν κόσμο τον οποίο επιχειρεί, όπως λέει, να αλλάξει μέσω των παρεμβάσεών του στην οικονομία, αλλά και στην κοινωνία.
Με συχνές αναφορές στον Καρλ Πόπερ, τον οποίο θεωρεί πνευματικό πατέρα του, ο κ. Τζορτζ Σόρος περιγράφει τη δική του άποψη περί της «ανοικτής κοινωνίας» και των εχθρών της και ανακοινώνει ότι το φιλανθρωπικό ίδρυμά του θα ασχοληθεί με τρία βασικά ζητήματα που ταλανίζουν την αμερικανική κοινωνία:
* Το ζήτημα της ανισότητας στη διανομή του πλούτου, το οποίο θα αντιμετωπίσει με χορηγίες, δωρεές και παροχή ευκαιριών σε όσους τις έχουν ανάγκη. Ανακοινώνει μάλιστα μέσω του βιβλίου ότι ένα από τα προγράμματά του αφορά τη δαπάνη 1.000 δολαρίων ανά παιδί ετησίως για όλα τα παιδιά της Νέας Υόρκης, προκειμένου να απασχολούνται μεταξύ 3 και 6 το απόγευμα, ώστε να βελτιώσουν την εκπαίδευσή τους.
* Το ζήτημα της ενίσχυσης των παραδοσιακών επαγγελματικών αξιών των γιατρών και των νομικών έναντι του κέρδους, το οποίο, όπως λέει, σε αυτούς τους κλάδους έχει αντικαταστήσει τις επαγγελματικές αξίες. Σκοπός του είναι να περιορίσει τη σύνδεση της επιτυχίας σε αυτά τα επαγγέλματα με το κέρδος.
* Το ζήτημα της ιδέας του θανάτου, η οποία βασανίζει τον κόσμο, με στόχο τον περιορισμό του πόνου που προκαλεί ο θάνατος, και το ζήτημα της αντιμετώπισης των χρηστών ναρκωτικών ως ασθενών και όχι ως εγκληματιών.
Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει από την πρώτη ανάγνωση του βιβλίου είναι: Πού αποσκοπεί ο Τζορτζ Σόρος;
* Ασαφές το κίνητρο
Γιατί ο μεγαλύτερος κερδοσκόπος όλων των εποχών ανησυχεί τόσο πολύ για την προστασία των οικονομιών από τους κερδοσκόπους; Γιατί ζητεί τον παγκόσμιο πολιτικό συντονισμό;
Γιατί απευθύνεται στην παγκόσμια κοινή γνώμη ζητώντας την αποδοχή της φιλοσοφίας του και την εφαρμογή των προτάσεών του για θέματα τα οποία εκφεύγουν πλήρως από τις επαγγελματικές αρμοδιότητές του;
Είναι γνωστό ότι ο κ. Σόρος χαρακτηρίζεται από τους διεθνείς αναλυτές ως φιλάνθρωπος χαρακτηρισμό που αποδέχεται και ο ίδιος με ιδιαίτερη ευχαρίστηση. Αλλά ένας τόσο σκληρός επενδυτής, ένας άνθρωπος που κατάφερε να κερδίσει τη μάχη έναντι της Τράπεζας της Αγγλίας και να οδηγήσει τη στερλίνα σε υποτίμηση και έξοδο από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών, ένας επενδυτής που προέβλεψε και, φαινομενικά τουλάχιστον, προκάλεσε την κρίση της ρωσικής οικονομίας και την κατάρρευση του ρουβλίου τον περασμένο Αύγουστο, δίνοντας το έναυσμα για την τελευταία νομισματική κρίση, γιατί ξαφνικά εμφανίζεται τόσο ανήσυχος για την πορεία της παγκόσμιας κοινωνίας και των ηθικών αξιών;
Ισως αποφάσισε να ασχοληθεί ενεργά με την πολιτική, ίσως προτιμά να επενδύει σε έναν κόσμο με μεγαλύτερη ασφάλεια, αφού πλέον είναι τόσο πλούσιος που έχει πολλά να χάσει από τις μεγάλες διακυμάνσεις των αγορών, τις οποίες τόσο καλά εκμεταλλεύτηκε ως τώρα, ίσως μετάνιωσε, ίσως απλώς να γέρασε και σκέφτεται την υστεροφημία του. Η απάντηση θα δοθεί μελλοντικά, μάλλον από τον ίδιο.
Ανεξαρτήτως της αξίας των απόψεών του, το κίνητρό του είναι ασαφές και είναι φυσικό, λόγω της ιστορίας του και της επαγγελματικής ιδιότητάς του, να αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη και καχυποψία. Είναι βέβαιον ότι το βιβλίο του θα διαβαστεί, θα εγείρει πλήθος ερωτημάτων και θα προβληματίσει τη διεθνή κοινή γνώμη.
Σε ορισμένα σημεία του βιβλίου προσπαθεί να εξηγήσει γιατί τον απασχολούν αυτά τα ζητήματα και πού αποσκοπούν τα φιλανθρωπικά ιδρύματά του. Και πάλι όμως, δύσκολα θα μπορέσει να πείσει για την αγνότητα των προθέσεών του.
Είναι χαρακτηριστική η πρόθεση αυτοκριτικής που διατυπώνει σε μία μόνο παράγραφο του βιβλίου του, αναφερόμενος στην κερδοσκοπική δραστηριότητά του:
«Αν είχα να αντιμετωπίσω ανθρώπους αντί για αγορές, δεν θα μπορούσα να είχα αποφύγει τις ηθικές επιλογές και δεν θα ήμουν τόσο επιτυχημένος στο να κερδίσω λεφτά. Ευχαριστώ την τύχη μου που με οδήγησε στις αγορές και έτσι δεν χρειάστηκε να λερώσω τα χέρια μου. Είναι γεγονός ότι οι ανώνυμοι επενδυτές εξαιρούνται σε μεγάλο βαθμό από τις ηθικές επιλογές, εφόσον παίζουν με τους κανόνες του παιχνιδιού. Υπό αυτή την έννοια, οι αγορές δεν είναι ανήθικες. Είναι αήθεις». Στο σημείο αυτό προσθέτει την εξής υποσημείωση: «Η θέση μου άλλαξε όταν έγινα δημόσιο πρόσωπο. Ξαφνικά μπορούσα να επηρεάζω τις αγορές. Αυτό ήγειρε ηθικά ζητήματα, τα οποία προηγουμένως δεν αντιμετώπιζα, αλλά δεν θέλω να τα συζητήσω, γιατί αυτό θα απομάκρυνε την προσοχή του αναγνώστη από το θέμα».
Συγγνώμη, κ. Σόρος, αλλά αυτό είναι το ενδιαφέρον θέμα.
Τα θέματα που καλύπτει το βιβλίο είναι πολλά και περίπλοκα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα αποσπάσματα:
«Η αρχική μου πρόθεση όταν έγραφα το βιβλίο ήταν να εξηγήσω τη φιλοσοφία που με καθοδήγησε στη ζωή μου. Εγινα γνωστός ως επιτυχημένος διαχειριστής χρήματος και αργότερα ως φιλάνθρωπος. Μερικές φορές ένιωθα σαν ένα τεράστιο χωνευτήριο, το οποίο έπαιρνε λεφτά από τη μια μεριά και τα έβγαζε από την άλλη, αλλά στην πραγματικότητα μια τεράστια ποσότητα σκέψης συνέδεε τις δύο άκρες. Ενα εννοιολογικό πλαίσιο, το οποίο διαμόρφωσα όταν ήμουν φοιτητής, πολύ προτού εμπλακώ στις αγορές χρήματος, προσδιόριζε και την οικονομική επιτυχία μου και τη φιλανθρωπία μου».
* Ο φιλόσοφος της επιστήμης
Επειτα από αυτή την πρώτη παράγραφο, ο Τζορτζ Σόρος αναφέρεται στον φιλόσοφο Καρλ Πόπερ: «Επηρεάστηκα πολύ από τον Καρλ Πόπερ, τον φιλόσοφο της επιστήμης, του οποίου το βιβλίο «Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της» με έκανε να κατανοήσω το ναζιστικό και το κομμουνιστικό καθεστώς που είχα από πρώτο χέρι βιώσει ως έφηβος στην Ουγγαρία. Τα καθεστώτα αυτά είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Θεωρούσαν ότι κατείχαν την απόλυτη αλήθεια και επέβαλλαν την κοσμοθεωρία τους με τη χρήση βίας».
Αναφερόμενος στη σημερινή κατάσταση των διεθνών σχέσεων υποστηρίζει ότι «δεν υπάρχει ένα παγκόσμιο πολιτικό σύστημα που να ανταποκρίνεται στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα και, ακόμη περισσότερο, δεν υπάρχει η συνείδηση ότι ένα τέτοιο σύστημα είναι εφικτό ή επιθυμητό».
Θεωρεί ότι έχει πλέον χαθεί η ισορροπία δυνάμεων και ότι οι ΗΠΑ είναι μεν η μόνη υπερδύναμη, η οποία όμως δεν έχει ξεκάθαρη άποψη για τον ρόλο της παγκοσμίως. «Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να παραμείνουν ο ηγέτης του ελεύθερου κόσμου, αλλά για να το κάνουν αυτό θα έπρεπε να έχουν συνεργαστεί με τις άλλες δημοκρατικές χώρες, πρώτον, για να θέσουν τα θεμέλια της δημοκρατίας στις πρώην κομμουνιστικές χώρες και, μετά, για να ενισχύσουν τους διεθνείς οργανισμούς που είναι απαραίτητοι για να διατηρηθεί αυτό που εγώ αποκαλώ ανοικτή κοινωνία».
* Παγκόσμια συμμαχία
Και η πρότασή του για την προώθηση της ανοικτής κοινωνίας παγκοσμίως συνοψίζεται ως εξής: «Χρειαζόμαστε μια παγκόσμια συμμαχία δημοκρατικών χωρών που θα συνεργαστούν για να προωθήσουν τις αρχές της ανοικτής κοινωνίας. Θα πρέπει να επιβάλλουν στάνταρ για τη σχέση μεταξύ κράτους και κοινωνίας, τα οποία να καλύπτουν θέματα όπως η ελευθερία των πληροφοριών, η ελευθερία των συνεργασιών, η διαφάνεια των κρατικών προμηθειών, η τήρηση των ορθών διαδικασιών και άλλα συναφή. Τα μέλη της συμμαχίας θα πρέπει να έχουν την πλειοψηφία στα Ηνωμένα Εθνη και έτσι τα Ηνωμένα Εθνη θα διαμορφωθούν με βάση την πλειοψηφία και θα λειτουργούν ως ένα κοινοβούλιο, ώστε να καταστούν πιο αποτελεσματικά από ό,τι είναι σήμερα». Διαφάνεια στις συναλλαγές
Την κρίση, στην οποία βρίσκεται κατά τον κ. Σόρος το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, την αποδίδει σε δύο λόγους:
Πρώτον, στον ανταγωνισμό μεταξύ των διεθνών διαχειριστών κεφαλαίου, οι οποίοι προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τις αποδόσεις τους παίρνοντας τεράστιο ρίσκο και κινούμενοι διαρκώς από αγορά σε αγορά, και, δεύτερον, στην έλλειψη συντονισμού μεταξύ των εθνικών κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών. Θεωρεί ότι η Αμερική έχει καθοριστικό ρόλο για τη διαμόρφωση νέων κανόνων παιχνιδιού και ζητεί την ενίσχυση των διεθνών οργανισμών με κεφάλαια τα οποία θα πρέπει να διοχετεύουν στις περιφερειακές χώρες ώστε να αποτρέπονται οι κρίσεις. Σκοπός υποστηρίζει είναι να αποφευχθεί η επαναφορά προστατευτικών μέτρων από τις μικρότερες χώρες που πλήττονται από τις μεγάλες διακυμάνσεις των αγορών και να διατηρηθεί ελεύθερη η κίνηση κεφαλαίων. Για να γίνει αυτό, ο κ. Τζορτζ Σόρος θεωρεί αναγκαία την επιβολή κάποιων νέων κανόνων, που θα προσδίδουν διαφάνεια στις συναλλαγές και θα εξασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία των αγορών και προτείνει τον έλεγχο της βραχυχρόνιας κίνησης κεφαλαίων και τη διατήρηση της ελευθερίας στις μακροχρόνιες επενδύσεις, όπως είναι οι μετοχές και τα ομόλογα.
Για τις νομισματικές σχέσεις μεταξύ ευρώ, δολαρίου και γεν, υποστηρίζει ότι θα πρέπει να υπάρξει κάποια μορφή σύνδεσης, με την παροχή εγγυήσεων από όλες τις πλευρές, διότι ο νομισματικός ανταγωνισμός μεταξύ τους θα είναι ολέθριος.
Γιατί ο Γκέιτς θα γίνει τώρα φιλάνθρωπος
«Οταν όλοι παλεύουν για περισσότερα χρήματα, ο ανταγωνισμός γίνεται τόσο έντονος που ακόμη και οι πλέον επιτυχημένοι υποβαθμίζονται στη θέση αυτού που πασχίζει για την επιβίωση. Κατηγορούν τον Μπιλ Γκέιτς ότι δεν προσφέρει περισσότερο μέρος του πλούτου του. Δεν κατανοούν ότι ο κλάδος στον οποίο δραστηριοποιείται είναι τόσο ανταγωνιστικός και αναπτύσσεται τόσο γρήγορα που δεν μπορεί να σκέφτεται τη φιλανθρωπία». Στο σημείο αυτό έχει την εξής ειρωνική υποσημείωση: «Τώρα που διώκεται (ο Γκέιτς) από τον αντιμονοπωλιακό νόμο, το να είναι φιλάνθρωπος θα γίνει μέρος της επιχειρηματικής στρατηγικής του».
Ο κ. Σόρος πιστεύει ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να αλλάξει αν η αρχή γίνει από την κορυφή.
«Προσπαθώ να είμαι νικητής στις αγορές και ταυτόχρονα προσπαθώ να υπηρετώ το κοινό συμφέρον ως πολίτης και ως άνθρωπος. Μερικές φορές είναι δύσκολο να ξεχωρίσω τους δύο ρόλους, όπως έγινε στην περίπτωση της εμπλοκής μου στη Ρωσία, αλλά η αρχή μου είναι ξεκάθαρη».
Συνδέοντας τη γεωπολιτική, τις αγορές και την κοινωνία, αναφέρει:
«Υπάρχει ένα κοινό ελάττωμα στον φανατισμό της αγοράς, στον ρεαλισμό της γεωπολιτικής και στον ωμό κοινωνικό δαρβινισμό: ότι αγνοούν τον αλτρουισμό και τη συνεργασία».
«Αήθεις οι αγορές»
Ιδιαίτερη έμφαση δίδει ο κ. Σόρος στο θέμα της αξιοπιστίας της πολιτικής παγκοσμίως και στην ανάγκη επαναφοράς των προσωπικών και επαγγελματικών αξιών στον αντίποδα του χρήματος και του πλούτου. Υποστηρίζει ότι η πολιτική έχει χάσει την αξιοπιστία της, παραχωρώντας έδαφος στις αγορές, οι οποίες είναι αήθεις, και ότι οι πολιτικοί παγκοσμίως έχουν διαφθαρεί σε πολύ υψηλό βαθμό.
«Πάντα υπήρχε διαφθορά, αλλά στο παρελθόν οι άνθρωποι ντρέπονταν και προσπαθούσαν να την κρύψουν. Τώρα που το κίνητρο του κέρδους έχει αναδειχθεί σε ηθική αξία, οι πολιτικοί σε ορισμένες χώρες αισθάνονται ντροπή αν δεν καταφέρουν να εκμεταλλευθούν τη θέση τους».
Για τον κ. Σόρος, η ενίσχυση των κοινωνικών αξιών είναι μια αναγκαιότητα για τη διατήρηση της δημοκρατίας. Και αυτό διότι η απώλεια αξιοπιστίας των πολιτικών ενισχύει την απολυταρχία της αγοράς και, κατά συνέπεια, μειώνει την ασφάλεια του πολίτη. «Προσωπικά είμαι προκατειλημμένος έναντι της πολιτικής και των συλλογικών αποφάσεων. Ωστόσο αντιλαμβάνομαι ότι δεν μπορούμε χωρίς αυτές».
Εξίσου σημαντική θεωρεί την επαναφορά των «εγγενών» προσωπικών αξιών: «Οι νομισματικές αξίες έχουν υπερκεράσει τον ρόλο των προσωπικών αξιών και οι αγορές κυριαρχούν σε τομείς της κοινωνίας στους οποίους κανονικά δεν θα έπρεπε να συμμετέχουν. Αναφέρομαι σε επαγγέλματα που σχετίζονται με τον νόμο, την ιατρική, την πολιτική, την εκπαίδευση, την επιστήμη, την τέχνη, ακόμη και στις προσωπικές σχέσεις. Επιτεύγματα ή αρετές που θα έπρεπε να εκτιμώνται ως αξίες αποτιμώνται με νομισματικούς όρους. Κρίνονται ανάλογα με το ποσό των χρημάτων που αποφέρουν και όχι με βάση την εγγενή αξία τους».
