1. Τώρα που η Τεχνολογία αναβαθμίσθηκε λιγάκι σ’ αυτήν εδώ τη Χώρα του λογιωτατισμού βλέπομε ίσως με καλύτερο μάτι και την Ιστορία της. Λοιπόν, η Εκθεση της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας στην Τεχνόπολη (ελπίζω να πάτε να την κρίνετε), μας έδειξε οτι ο τελευταίος μεγάλος Ελληνας Μηχανικός ήτανε λέει ο Ηρων ο Αλεξανδρεύς. Λάθος βέβαια, αφού ακολούθησαν μέγιστοι Ελληνες Μαΐστορες της Τεχνικής κατα τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο (ας θυμηθούμε μόνο τη γέφυρα του Δούναβη, τους Υδρόμυλους, την Αγια-Σοφιά, και το Ελληνικόν Πύρ). Κι ακόμη ακολούθησαν οι μεγάλοι κουδαρίτες γεφυροποιοί, τον καιρό της Τουρκοκρατίας.
2. Ναι, αλλα μετά; Εως τον ήρωα Κοκκίνη (τον Αρχιμηχανικό του Μεσολογγίου), τίποτα; Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι ο Μαρίνος ο Χαρμπούρης, ο μεγαλοφυής Κεφαλλονίτης, ο Μηχανικός της Αικατερίνης της Μεγάλης πασών των Ρωσιών, γύρω στα 1765 – ο άνθρωπος που μαζύ με τον άλλο Κεφαλλήνα, τον Πέτρο τον Μελισσινό, βοήθησε τον Παπαζώλη να πείσει τους αδελφούς Ορλώφ για την επιδίωξη της Επανάστασης στην Ελλάδα. Σπουδαγμένος στην Μπολώνια, βρέθηκε να υπηρετεί αξιωματικός του ρωσικού Μηχανικού, στην Αγιοπετρούπολη. Μέσα στο πνεύμα του αναγεννημένου ρωσικού εθνικισμού, η Αυτοκράτειρα συνέλαβε την ιδέα ενος γιγαντιαίου αγάλματος του μεγάλου Πέτρου. Γλύπτης επελέγη ο πολύς Στέφανος Φαλκονέ («εφάμιλλον του Φειδία» τον είχε αποκαλέσει ο Ντιντερό). Τέσσερα χρόνια θα μείνει στην Αγιοπετρούπολη ο Φαλκονέ (1766-1769) δουλεύοντας το μεγαλειώδες σύμπλεγμα του έφιππου αυτοκράτορα να καλπάζει πάνω σ’ έναν τεράστιο βράχο, να ποδοπατάει ενα φίδι – και να σταματάει με μια καθησυχαστική προς τον λαό χειρονομία. Αριστούργημα.
Καίριο συστατικό της σύνθεσης είναι ο οιονεί-λόφος, η πέτρινη «βάση» του αγάλματος: Μια ευμνημόνευτη αντίληψη του αρχικού όγκου αυτού του βράχου (άν ήταν κυβισμένος), αποχτάμε άν φαντασθούμε τις διαστάσεις δέκα, επι δέκα, επι δέκα μέτρα (μια μικρή «πολυκατοικία» δηλαδή). Γι’ αυτόν ακριβώς τον βράχο, ο Φαλκονέ είχε προβλέψει να αποτελείται απο έξη έως δέκα τεμάχη μεγάλων βράχων, συνδεδεμένων μεταξύ-τους με σιδερένιους ή μπρούντζινους συνδέσμους.
3. Κι εδώ μπαίνει στην υπόθεση ο Χαρμπούρης, υποδεικνύοντας ευλόγως οτι απ’ το σκούριασμα των συνδέσμων, κι απ’ τη διάβρωση των αρμών ανάμεσα στα τεμάχη των βράχων, σε λίγα χρόνια όλη η βάση του αγάλματος θα είχε χάλια απαράδεκτα για τον ύπερθεν αυτοκράτορα! Οπως ήταν αναμενόμενο, τ’ αφεντικά-του αρνούνταν να επιτρέψουν τη λύση ενος ενιαίου βράχου 10Χ10Χ10 μέτρα περίπου – και πού να τον βρείς γύρω απ’ τις πεδιάδες της Πετρουπόλεως, και πώς να κουβαλήσεις τέτοια «πολυκατοικία». Ομως, ο ακατανίκητος συνδυασμός λογικής και γοητείας που ασκούσε ο Χαρμπούρης, νίκησε στο τέλος: Θα πάρει την εντολή, θα πάρει το προσωπικό και τα μέσα που χρειάζονταν (300.000 ασημένια γαλλικά φράγκα, θα υπολογίσει αργότερα οτι κόστισε η όλη επιχείρηση), θα ζήσει μήνες μέσα στα έλη, στις παγωνιές και στις αρρώστιες ο ίδιος – και θα φέρει εις πέρας ενα έργο που ξεπερνάει τις τεχνολογικές δυνατότητες της εποχής του: Θα κουβαλήσει εναν ολόσωμο βράχο 2.000 τόνων απο 20 χιλιόμετρα απόσταση, μέσα απο βάλτους, ποτάμια, θάλασσες και στεριές. Το κατόρθωμά-του θα γίνει μύθος της εποχής (φυλλάδες, μετάλλια, ιστορίες), θα γίνει αντικείμενο ενος βιβλίου του ιδίου του Χαρμπούρη (Παρίσι, 1777) – και γίνεται τώρα αντικείμενο μιας ζωντανής Εκθέσεως την οποία ο οτρηρός Γεράσιμος Αποστολάτος (Εταιρεία Μελέτης της Ελληνικής Ιστορίας), με τη γενναία χορηγία του Τεχνικού κόσμου της Ελλάδας, θα οργανώσει στην Αθήνα, και με τη συνεργασία των Ρωσικών αρχών θα μεταφέρει στην Αγιοπετρούπολη του χρόνου (οπότε εορτάζονται τα 300 έτη απ’ την ίδρυση της Βενετίας του Βορρά).
Αυτού του τεχνικού θαύματος ενος Ελληνα Μηχανικού, πρίν απο δυόμιση αιώνες, θα δώσω τώρα μια συνοπτικότατη περίληψη – που προφανώς αδικεί το σπουδαίο εκείνο γεγονός. Με παρηγορεί μόνον η ελπίδα οτι τον χειμώνα θα ‘ρθήτε στην Εκθεση να ιδήτε τις λεπτομέρειες – και το ζωντάνεμα της επιχείρησης σε μια ταινία, μέσω λογισμητικά κινούμενης εικόνας (animation).
4. Ιδού λοιπόν οι κύριες φάσεις της επιχείρησης του μεγαλοφυούς Χαρμπούρη.
* Ο βράχος βρίσκεται ημι-βυθισμένος, μέσα σ’ ενα έλος στη νότια Φιλανδία, στην αντίπερα όχθη απ’ την Πετρούπολη. Ξεκαθαρίζεται η χλωρίδα, και στήνεται χωριό τετρακοσίων ατόμων – μ’ όλα τα προβλήματα ανθυγιεινής εργασίας που θ’ ακολουθήσουν.
* Για ν’ ανατραπεί ο βράχος, στήνονται δώδεκα γερανοί με ισάριθμους εικοσάμετρους μοχλοβραχίονες απ’ τη μια μεριά (για «υπομόχλευση»), και τέσσερα τριπλά πολύσπαστα απ’ την άλλη (για βοηθητικό ανασήκωμα). Ολη η βαλτώδης περιοχή πασσαλώνεται για ν’ αντέξει τις συγκεντρωμένες δυνάμεις τις οποίες ασκούν οι ακμές του βράχου κατα τη σταδιακή ανασήκωση και ανατροπή.
* Ετσι, τελικά, ο βράχος γυρίζει και τοποθετείται πάνω σε σάντουιτς μηκίδες που φέρουν ανάμεσά-τους δεκάδες σιδερένιες σφαίρες (διαμέτρου 20 εκ. περίπου). Σοφότατα ποιών ο Χαρμπούρης απέφυγε τα κυλινδρικά κατρακύλια.
* Τώρα, η μετακίνηση γίνεται σε περίπου οριζόντιο έδαφος. Ο Μηχανικός, έγκαιρα κατασκευάζει και το τεράστιο έργο καθέλκυσης δίπλα στην όχθη, μέσα στο νερό, για να μπορέσει να φορτωθεί ο βράχος στο «πλοίο».
* Δεν δίνω άλλες λεπτομέρειες για την κίνηση του βράχου πάνω στις στεριές. Προχωρώ στη φόρτωση στο πλοίο: Τη δουλειά πλέον την είχε αναλάβει το Ναυαρχείο. Το πλοίο όμως παθαίνει ζημιές – παρ’ όλο που φορτώθηκε σε βυθισμένη θέση! Ο Χαρμπούρης αναλαμβάνει ξανά τη διεύθυνση της επιχείρησης, και στις 22 Σεπτεμβρίου, επέτειο της στέψης της Αικατερίνης, ο βράχος φθάνει θριαμβευτικά μπροστά στην πλατεία όπου θα στηνόταν το άγαλμα.
Η ρωσική Τεχνολογία της εποχής, κι ένας ταλαντούχος Ελληνας Μηχανικός και αγωνιστής, είχαν δικαιωθεί. (Το ότι οι συμπατριώτες του θα τον σφάξουν, 14 χρόνια αργότερα, στο πρότυπο αγρόκτημά-του στην Κεφαλλονιά – αυτό είναι μια άλλη, ελληνικότατη, ιστορία…).
Ο κ. Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου.
