Τριανόν: Από τον Αλέξανδρο Νιέφσκι στον Αδόλφο Χίτλερ

Η «Ψυχολογία των μαζών» είναι ο πυρήνας του Μήνα Κινηματογράφου που για πέμπτη χρονιά διοργανώνει εφέτος η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. Οι προβολές του αφιερώματος θα πραγματοποιούνται κάθε Σάββατο στις 12.00 το μεσημέρι καθ’ όλη τη διάρκεια του Μαρτίου (δείτε αναλυτικό πρόγραμμα παρακάτω).

Η αρχή στην οποία στηρίζεται αυτή η προσπάθεια είναι «η τριπλή προσέγγιση του υποκειμενικού λόγου του θεατή με τον καλλιτεχνικό λόγο του έργου και τον επιστημονικό λόγο της Ψυχιατρικής και της Ψυχανάλυσης» αναφέρει η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. «Η συμμετοχή του επιστημονικού λόγου ολοκληρώνει το φανερό και κρυφό νόημα της ταινίας, αλλά και αυτού που καθένας αισθάνθηκε και βίωσε».

Δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς τη σημασία αλλά και την επικαιρότητα μιας ενότητας όπως η «Ψυχολογία των μαζών». Η Ψυχιατρική Εταιρεία ωστόσο θέλει να διευκρινίσει ότι η χρήση της λέξης «μάζα» «προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι άνθρωποι όταν παύουν να είναι πολίτες και υποκείμενα, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο η εξουσία συχνά τους βλέπει ή θέλει να τους βλέπει».

Με τις προβολές χαρακτηριστικών ταινιών, τις εισηγήσεις αλλά και τις συζητήσεις που ενδεχομένως θα ακολουθήσουν γίνεται μια αξιέπαινη προσπάθεια ανάλυσης της σχέσης ανάμεσα στη μάζα και στις δυνάμεις της εξουσίας, άλλοτε φιλικές, υποστηρικτικές και εξαρτητικές και άλλοτε ανταγωνιστικές και επαναστατικές. Θα εξετασθεί επίσης η μετάπτωση από τη μία κατηγορία στην άλλη, αλλά και η διαφορά ανάμεσα στην αντίδραση του ανθρώπου-υποκειμένου και του ανθρώπου-μέρους της μάζας. Τέλος, οι μέθοδοι της χειραγώγησης της μάζας θα είναι επίσης ένας τομέας προς εξερεύνηση μέσα από τις εισηγήσεις και τον διάλογο.

Η βραβευμένη με το ξενόγλωσσο Οσκαρ ταινία του ρώσου δημιουργού αναφέρεται στη Σοβιετική Ενωση του 1937, λίγο πριν από τις δίκες της Μόσχας. Σ’ αυτό το πλαίσιο παρακολουθούμε τον ρόλο της εξουσίας στη ζωή και στον ψυχισμό των πρωταγωνιστών, ενώ συγχρόνως κυριαρχεί το θέμα της πολλαπλής εξαπάτησης. Οχι τόσο η κριτική άποψη μιας ολόκληρης εποχής, όσο μια προσπάθεια παρουσίασης των τραγικών διαστάσεών της σε μια ταινία που υποστηρίζει ότι δεν έχουμε το δικαίωμα να αγνοούμε την ιστορία της πατρίδας μας, ακόμη κι όταν δυσκολευόμαστε να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας μέσα από το παρελθόν. Η πιο όμορφη και λυρική δημιουργία του Μιχάλκοφ, ο οποίος κράτησε για τον εαυτό του έναν από τους κύριους ρόλους. Πριν από δύο χρόνια ο «Ψεύτης ήλιος» γνώρισε μια απογοητευτική «συνέχεια» που δεν έχει προς το παρόν παιχτεί στην Ελλάδα (εισήγηση: Αργυρώ Κυριαζή, ψυχίατρος, και Ηλίας Βλάχος, ψυχίατρος).

Μια προφητική αλληγορία όπου η αλληλεγγύη και η ισότητα θυσιάζονται στον βωμό της αλλοτριωμένης τεχνολογίας και μιας κοινωνικής ελίτ που διαχειρίζεται την πληροφορία και τον πλούτο υποβιβάζοντας την πλειοψηφία σ’ έναν κατώτερο κόσμο. Οταν το 1927 η ταινία προβλήθηκε στη Γερμανία, εντυπωσίασε σε τέτοιον βαθμό τον Γιόζεφ Γκέμπελς που μερικά χρόνια αργότερα (ως υπουργός Προπαγάνδας του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος της Γερμανίας) ζήτησε από τον Φριτς Λανγκ να αναλάβει το Τμήμα Κινηματογραφικής Προπαγάνδας. Ο Λανγκ όχι μόνον αρνήθηκε αλλά εγκατέλειψε την πατρίδα του για την Αμερική δίνοντας το παράδειγμα και σε άλλους. Περί τους 1.500 ηθοποιούς και σκηνοθέτες, παραγωγούς και τεχνικούς άρχισαν να εγκαταλείπουν τη Γερμανία του Αδόλφου Χίτλερ συνεχίζοντας την καριέρα τους στο Χόλιγουντ (εισήγηση: Μαρία Διαλλινά, ψυχίατρος, και Ελισάβετ Παπανδρέου, ψυχολόγος).

Κατά τη διάρκεια του πολέμου ανάμεσα στους Ρώσους και στους τεύτονες ιππότες τον 13ο αιώνα, ο ρώσος πρίγκιπας Αλέξανδρος Νιέφσκι κατατροπώνει τους εχθρούς του στη λίμνη Πέιπους. Αριστουργηματικό έπος του Σεργκέι Μιχαΐλοβιτς Αϊζενστάιν και οπτικά η πιο εμπνευσμένη ταινία του. Η σκηνή της μάχης του τέλους, υπό την υποβλητική μουσική του Αντρέι Προκόφιεφ (που «πνίγει» τους εξωτερικούς θορύβους), παραμένει σημείο αναφοράς του κινηματογράφου. Ο Αϊζενστάιν παρουσίασε την ταινία το 1938 στο απόγειο του σταλινισμού και λίγα χρόνια πριν από την άνοδο και κυριαρχία της χιτλερικής Γερμανίας. Ο Νικολάι Τσέρκασοφ, σπουδαίος ρώσος ηθοποιός, υποδύεται τον ήρωα του τίτλου (εισήγηση: Γρηγόρης Μανιαδάκης, ψυχίατρος, Χρυσή Γιαννουλάκη, ψυχίατρος).

Αγνωστη και ξεχασμένη ταινία, στην οποία βλέπουμε την τελευταία μεγαλοπρεπή προπαγανδιστική υπερπαραγωγή του χιτλερικού καθεστώτος. Το έργο παρουσιάστηκε στο Βερολίνο λίγο πριν από τη λήξη του πολέμου για να προκαλέσει μια έσχατη ταύτιση του λαού με το καταρρέον Γ’ Ράιχ (εισήγηση: Νίκος Τζαβάρας, ψυχίατρος και Εμη Βαϊκούση, φιλόλογος)

Εγινε διάσημη κινηματογραφώντας για λογαριασμό του – πιθανώς και εραστή της – Αδόλφου Χίτλερ και όταν το Γ’ Ράιχ κατέρρευσε η γερμανίδα σκηνοθέτις Λένι Ρίφενσταλ ακολούθησε την πτώση του. Ανεξαρτήτως των θολών πολιτικών θέσεών της όμως, η Ρίφενσταλ δεν παύει να είναι η δημιουργός του «Θριάμβου της θελήσεως», ενός δυναμικού ντοκυμαντέρ που κατέγραψε την εκστρατεία του Χίτλερ το 1934 στη Νυρεμβέργη, καθώς επίσης και των «Θεών του Σταδίου» («Olympia 1: Fest der Volker» / «Olympia 2. Teil – Fest der Schonheit»), ενός εξίσου σπουδαίου ντοκυμαντέρ προπαγάνδας που αναφέρεται στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο. Ο «Θρίαμβος της θέλησης», που επελέγη από την Ψυχιατρική Εταιρεία, είναι μια δεξιοτεχνική αναφορά και συρραφή γεγονότων, που εξυμνεί και εξυψώνει τη χιτλερική πραγματικότητα (εισήγηση: Γιώργος Μποτονάκης, ψυχίατρος και Γιώργος Κώνστας, σκηνοθέτης).

Πατησίων και Κοδριγκτώνος, τηλ. 210 8215.469. Ωρα 12 μ. Εισιτήριο 5 ευρώ.

Παπαδιαμαντοπούλου 11, ΤΚ 115 28, Αθήνα, τηλ.: 210 7214.148.