Μικρά βιβλία για το μετρό και το λεωφορείο

Εχουμε χρόνο για διάβασμα; Ολοι παραπονιόμαστε για βιβλία που δεν προλαβαίνουμε να τελειώσουμε και τα αφήνουμε στη μέση. Σέρνουμε το βιβλίο που διαβάζουμε στο μετρό, το παίρνουμε μαζί μας στο κρεβάτι, διαβάζουμε λίγες σελίδες όποτε έχουμε καιρό και παραπονιόμαστε ότι με αυτούς τους αργούς ρυθμούς δεν μπορούμε να απολαύσουμε την ανάγνωση. Κάποιοι έχουν χρόνο αλλά αδυνατούν να συγκεντρωθούν για να διαβάσουν ένα εκτενές κείμενο. Οι ειδικοί λένε ότι φταίει το Ιντερνετ, τα links και τα hypertexts μάς έχουν εκπαιδεύσει να πηγαίνουμε από το ένα κείμενο στο άλλο χωρίς να μπορούμε να εστιάσουμε την προσοχή μας σε ένα μακρύ ενιαίο κείμενο για πολύ. Και όπως έχουν τα πράγματα, ποιος αγοράζει ένα βιβλίο των 20 ευρώ όταν ξέρει ότι δεν θα το διαβάσει τελικά;
Φαίνεται πως η εποχή μας, ο χρόνος και τα χρήματα που μπορούμε να διαθέσουμε, μας στρέφουν σε βιβλία μικρότερα και φθηνότερα, σε κείμενα που μπορούμε να διαβάσουμε μέσα στον λίγο χρόνο που μπορούμε να διαθέσουμε μέσα στη μέρα.

Ισως αυτοί είναι οι λόγοι για τους οποίους όλο και περισσότεροι εκδότες επενδύουν στο καλό μικρό βιβλίο. Και κυκλοφορούν τελευταίως πολλά τέτοια: μικρού σχήματος, με λίγες σελίδες και κείμενα αξιόλογα. Δύο από αυτά σκαρφάλωσαν την περασμένη χρονιά στις λίστες των ευπωλήτων, προσφέροντας τεκμήριο για τη στροφή στο καλό μικρό βιβλίο: «Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας» (Νεφέλη, 2010, σελ. 65), ένα παλιό δοκίμιο του 1978 του Κώστα Αξελού, ιδιαίτερα επίκαιρο σήμερα, και η νουβέλα «Ο τελευταίος Βαρλάμης» (Εστία, 2010, σελ. 48), που εκφώνησε ο Θανάσης Βαλτινός κατά την υποδοχή του στην Ακαδημία Αθηνών.

Από τα βιβλία νέας εσοδείας, το μανιφέστο των απανταχού αγανακτισμένων, το «Αγανακτήστε!» του Στεφάν Εσέλ (Πατάκης, 2011, σελ. 60) ανήκει στην ίδια κατηγορία: ένα βιβλίο που αξίζει να διαβάσει κανείς, σύντομο και κυρίως φτηνό. Ορος του Εσέλ ήταν το βιβλίο να μην πωλείται στη Γαλλία περισσότερο από 5 ευρώ. Στον ίδιο εκδότη και στην ίδια σειρά κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες ένα κείμενο, από τα χειρόγραφα του 1844 του Μαρξ, με τίτλο Το χρήμα χορεύει για σένα, περίπου 80 σελίδες μικρού σχήματος. «Οι άνθρωποι στη σημερινή εποχή δεν έχουν το ψυχικό απόθεμα και τη διάθεση να βυθιστούν σε ένα πολυσέλιδο βιβλίο», είπε στο «ΒΗΜΑ» η συγγραφέας Σώτη Τριανταφύλλου, η οποία μετέφρασε τα δύο βιβλία. Ταυτόχρονα όμως έχουμε περισσότερη επιθυμία να διαβάσουμε, να μάθουμε, να κατανοήσουμε τον κόσμο που αλλάζει γρήγορα, την κρίση που μας βυθίζει στην αβεβαιότητα. Επιθυμία να διαβάσουμε κείμενα με ουσία που δίνουν απαντήσεις: «Χρειαζόμαστε κάποιες καθαρές και απλές απαντήσεις στα ερωτήματά μας, χρειαζόμαστε επιστροφή στις απλές αξίες της δημοκρατίας και της Αριστεράς από τις οποίες έχουμε απομακρυνθεί», συνέχισε η ίδια. Σε δική της μετάφραση κυκλοφορεί και το συλλογικό Μανιφέστο των ανήσυχων οικονομολόγων. Κρίση και χρέη στην Ευρώπη: 10 μύθοι και 22 μέτρα που προτείνουμε για να βγούμε από το αδιέξοδο (Πόλις, 2011, σελ. 64). Πολιτικό και εξίσου επίκαιρο σήμερα που τα κόμματα και οι ιδεολογίες τους έχουν απογοητεύσει είναι το «Για την κατάργηση των κομμάτων» (Αρμός, 2011, σελ. 64), ένα παλαιό δοκίμιο της γαλλίδας φιλοσόφου Σιμόν Βέιλ.

Για όσους εκτός από απαντήσεις αναζητούν την απόλαυση της καλής λογοτεχνίας, κυκλοφορεί του Τσέχοφ «Η κυρία με το σκυλάκι» (Μελάνι, 2011, σελ. 56), μια ερωτική ιστορία σκιαγραφημένη με ένταση από την τσεχοφική πένα, ίσως το καλύτερο διήγημα του συγγραφέα. Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφόρησαν παλιότερα του Ανατόλ Φρανς «Οι επτά γυναίκες του Κυανοπώγωνα» (2009, σελ. 64), του Μπαλζάκ το «Ελιξίριο της μακροζωίας» (2009, σελ. 66), η νουβέλα του Πασκάλ Κινιάρ «Ο μικρούλης έρως» (2008, σελ. 45) και του ιδίου «Ο λόγος» (2004, σελ. 53).

Οι εκδόσεις Αγρα κυκλοφορούν τώρα τη δεύτερη σειρά του «Ατακτου Λαγού», μιας σειράς στην οποία «φιλοξενούνται κείμενα αυτοτελή που θεωρούνται “μικρά διαμάντια”», δοκίμια και διηγήματα μεταφρασμένα από έλληνες συγγραφείς. Κάποια είχαν εκδοθεί παλαιότερα, κάποια πρωτοεκδίδονται: Χ. Τζ. Ουέλς, «Η χώρα των τυφλών» (2011, σελ. 59), Μορίς Μπλανσό, «Η στιγμή του θανάτου μου» (2011, σελ. 30), Ντεζό Κοστολάνυϊ «Ο κλεπτομανής μεταφραστής» (2011, σελ. 20). Για τον εκδότη της Αγρας Σταύρο Πετσόπουλο, η σειρά του «Ατακτου Λαγού» είναι «το απόλυτο παιχνίδι της Αγρας». Διασκεδάζει πολύ διαλέγοντας και συνταιριάζοντας χρωματιστά χαρτιά για τα εξώφυλλα και το εσωτερικό, κροκί κίτρινο, καφέ, ζωηρό μπλε, μαύρο και πράσινο. «Το μικρό βιβλίο δεν είναι νέα τάση για εμάς», λέει στο «Βήμα», «το υποστηρίζαμε από παλιά. Πεποίθησή μας είναι ότι μπορεί να έχεις ένα ολοκληρωμένο βιβλίο με πέντε σελίδες και μπορεί από την άλλη να έχεις 300 σελίδες που δεν κάνουν βιβλίο». Εξαιρετικά σύντομα, τα κείμενα της σειράς του «Ατακτου Λαγού» μας επισημαίνει με έμφαση ότι είναι «δεν είναι αποσπάσματα, είναι κείμενα πλήρη, ολοκληρωμένα», τα οποία έχουν κάτι ουσιαστικό να πουν.

Στην ίδια σειρά κυκλοφορεί το Μοτίβο της εκλογής των μικρών κουτιών (Άγρα, 2011, σελ. 37) του Φρόιντ. Οσοι αγαπούν τα κείμενα του πατέρα της ψυχανάλυσης μπορούν να συνεχίσουν με το «Ο ποιητής και η φαντασίωση» (Πλέθρον, 2011, σελ. 57).

Μια σειρά με βιβλία πολύ μικρού σχήματος που δεν ξεπερνούν συνήθως τις 160 σελίδες κυκλοφορούν από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 οι εκδόσεις Ροές. ΜicroMEGA αποκαλούν τη σειρά, που περιλαμβάνει κυρίως δοκίμια από τον Δημοσθένη ως τον Κοραή, τον Καρκαβίτσα και τον Λασκαράτο, από τον Μοντεσκιέ, τον Ρουσό και τον Ζολά ως τον Κάφκα και τον Πεσόα, «μια βιβλιοθήκη των ιδεών από πυκνές μονογραφίες τόσο της παγκόσμιας όσο και της αρχαίας και νεότερης ελληνικής γραμματείας που έχουν επιλεγεί με στόχο να ξαφνιάσουν τον αναγνώστη, στέλνοντας από άλλες εποχές μηνύματα που ηχούν όχι απλώς σύγχρονα αλλά και επίκαιρα». Από τις πιο πρόσφατες επανεκδόσεις τα πιο σύντομα είναι το εξομολογητικό δοκίμιο του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, «Το ράγισμα» (2010, σελ. 74), του Κίρκεγκωρ, «Διαψάλματα» (2009, σελ. 78), του Ντ. Χ. Λώρενς, «Πορνογραφία και αισχρότητα» (2009, σελ. 80), του Ορτέγκα υ Γκασέτ, «Η επιλογή στον έρωτα» (2008, σελ. 80), του Μπλεζ Πασκάλ, «Τα πάθη του έρωτα» (2007, σελ. 75), του Σοπενάουερ, «Δοκίμιο για τις γυναίκες» (2005, σελ. 45). Στην ίδια σειρά μαθαίνουμε ότι θα κυκλοφορήσουν προσεχώς και μυθοπλαστικά κείμενα.

Οι εκδόσεις Ποταμός κυκλοφορούν για όσους ενδιαφέρονται για την υποκριτική ένα βιβλιαράκι του Μαξ Φον Σίντοβ, «Μάθημα για ηθοποιούς» (2011, σελ. 72) αλλά και το πνευματώδες δοκίμιο του Μαρκ Τουέν «Η τέχνη του ψεύδους» (2011, σελ. 60).

Τα μικρά καλά βιβλία είναι πολλά, τα θέματά τους ποικίλα, για όλα τα γούστα. Τάση ή όχι, είναι απάντηση στα ζητούμενα της εποχής μας: μεταφέρονται εύκολα στην τσάντα ή στην τσέπη μας, είναι φτηνά, προσφέρουν την ευχαρίστηση ότι διαβάσαμε κάτι ουσιαστικό σε χρόνο που μπορεί να χανόταν περιμένοντας τη σειρά μας στην τράπεζα ή στον οδοντίατρο και την ικανοποίηση ότι καταφέραμε, σε μία διαδρομή με το λεωφορείο, να διαβάσουμε ένα ολόκληρο βιβλίο!