Από τον κινηματογράφο στο βιβλίο. Δεν είναι η πρώτη φορά, ιδιαίτερα αν πρόκειται για κινηματογραφικές μεταφορές λογοτεχνικών έργων. Αλλά τώρα μια κινηματογραφική ταινία, η «Α beautiful mind» του Ρον Χάουαρντ με τον Ράσελ Κρόου, που προβλήθηκε στο Φεστιβάλ του Βερολίνου και θα προβληθεί σε avant première στην Αθήνα στις 28 Φεβρουαρίου, μας στέλνει απευθείας στη φερώνυμη στοχαστική βιογραφία του Τζον Φορμπς Νας Τζούνιορ, του ιδιοφυούς μαθηματικού που έθεσε τα θεμέλια της θεωρίας των παιγνίων το 1949, σε ηλικία 21 ετών, πάνω στην οποία είναι στηριγμένη η ταινία. Το βιβλίο της δημοσιογράφου της εφημερίδας «The New York Times» Sylvia Nasar Α beautiful mind (Ενα ωραίο μυαλό), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Simon & Schuster, δεν είναι μια απλή βιογραφία. Η συγγραφέας περιγράφει τη θεωρία που χάρισε τελικά στον Νας ένα βραβείο Νομπέλ το 1994, δίνοντας παράλληλα και αυτό είναι το πιο σημαντικό μια συγκινητική περιγραφή ενός ανθρώπου παγιδευμένου ανάμεσα στη μεγαλοφυΐα και στην τρέλα. Επί τρεις δεκαετίες ο Νας υπέφερε από σοβαρές κρίσεις σχιζοφρένιας. Κλείστηκε για μεγάλα χρονικά διαστήματα σε ψυχιατρείο, έχασε την οικογένειά του και, το χειρότερο για ένα μαθηματικό, δεν μπορούσε να λύνει μεγάλα προβλήματα.
ΟΝας πήγε στο Πρίνστον το 1948. Στο Φάιν Χολ, όπου στεγαζόταν το Τμήμα Μαθηματικών του πανεπιστημίου, συγκεντρώνονταν καθημερινά στις τρεισήμισι η ώρα ορισμένα από τα μεγαλύτερα μυαλά του πλανήτη για να πάρουν το απογευματινό τους τσάι. Η εκκεντρικότητα ήταν ο κανόνας και ο Νας ταίριαξε από την πρώτη στιγμή απόλυτα με το περιβάλλον. Αρχισε να ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τα επιτραπέζια παιχνίδια που παίζονταν την ώρα του τσαγιού, όπως το γκο, το τάβλι, το σκάκι και το κρίγκσπιλ (ένα είδος σκακιού όπου ο κάθε παίκτης δεν γνωρίζει τις κινήσεις του αντιπάλου του) και γρήγορα επινόησε ένα δικό του παιχνίδι, το «Νας» ή «Τζον».
Η μελέτη αυτών των παιχνιδιών και της ανάπτυξης στρατηγικών για να κερδίσει κάποιος αποτελούσε το πάθος ενός από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς του Πρίνστον, του Τζον Φον Νόιμαν. Ο Νας γοητεύθηκε απόλυτα από τις έρευνες του Φον Νόιμαν και τις συνέχισε ανεβάζοντάς τες σε πιο εξελιγμένα επίπεδα. Ο Νας άρχισε να ενδιαφέρεται για τα παιχνίδια με περισσότερους παίκτες οι οποίοι δεν γνωρίζουν όλα τα δεδομένα και θα μπορούσαν ενδεχομένως να κερδίσουν αν συνεργάζονταν μεταξύ τους. Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα παιχνίδι που λέγεται «Το δίλημμα του φυλακισμένου». Η αστυνομία συλλαμβάνει δύο υπόπτους που είναι και οι δύο ένοχοι και τους ανακρίνει σε χωριστά κελιά. Αν παραμείνουν πιστοί και δεν προδώσουν ο ένας τον άλλον, θα καταδικασθούν σε ένα χρόνο φυλάκιση ο καθένας. Αν ο ένας προδώσει τον άλλον, ο ίδιος θα αφεθεί αμέσως ελεύθερος και ο συνεργάτης του θα καταδικασθεί σε πέντε χρόνια φυλάκιση. Αν προδώσουν και οι δύο, τότε θα καταδικασθούν σε τρία χρόνια φυλάκιση ο καθένας. Το δίλημμα είναι το εξής: φαντασθείτε ότι είστε ο ένας από τους δύο φυλακισμένους. Τι θα κάνατε; Θα παραμένατε πιστός ή θα προδίδατε τον συνεργάτη σας; Εχετε υπόψη σας ότι δεν έχετε καμία δυνατότητα να γνωρίζετε τι σκοπεύει να κάνει ο συνεργάτης σας. Σε μια εργασία που έγραψε προτού ακόμη πάρει το πτυχίο του ο Νας εξέθεσε μια νέα και ριζοσπαστική προσέγγιση ανάλογων προβλημάτων, θεμελιώνοντας τη λεγόμενη «ισορροπία του Νας».
Τις πρώτες εβδομάδες του 1959, σε ηλικία 30 ετών, ο Νας ξαφνικά και τραγικά πέρασε από την εκκεντρικότητα στην τρέλα. Κατηγόρησε ένα μαθηματικό ότι μπήκε στο γραφείο του για να κλέψει τις ιδέες του. Αρχισε να ακούει μηνύματα από εξωγήινους και να μιλάει για την άμεση ανάγκη εγκατάστασης μιας ενιαίας παγκόσμιας κυβέρνησης. Οταν του πρόσφεραν μια σημαντική έδρα στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, αρνήθηκε λέγοντας ότι σκόπευε να γίνει αυτοκράτορας της Ανταρκτικής. Στην αρχή η σύζυγός του Αλίσια και οι συνάδελφοί του προσπάθησαν να καλύψουν αυτά τα προβλήματα, ιδιαίτερα μάλιστα τη στιγμή που το ΜΙΤ (Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης) επρόκειτο να του προσφέρει την πρώτη μόνιμη θέση του. Ως τον Απρίλιο όμως η συμπεριφορά του είχε γίνει τόσο αλλοπρόσαλλη που μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Μακ Λιν του Μπελμόντ της Μασαχουσέτης, όπου διαγνώστηκε ότι έπασχε από σχιζοφρένια. Τα επόμενα 30 χρόνια μπαινόβγαινε στα ψυχιατρεία, παρουσιάζοντας προσωρινή βελτίωση και σύντομα μια νέα κρίση. Καθώς περνούσαν οι δεκαετίες υποβαλλόταν σε διαφορετικές θεραπείες. Η Νάσαρ καταγράφει λεπτομερώς τα χρόνια που οδήγησαν στη σχιζοφρένια τον Νας, περιλαμβάνοντας και τον θάνατο του πατέρα του, τη γέννηση ενός νόθου γιου, τη σύλληψή του ως επιδειξία, τον γάμο του και την έλλειψη αναγνώρισης. Η ακριβής όμως αιτία της κατάρρευσής του παραμένει μυστήριο. Εξίσου περίεργο είναι το γεγονός ότι στα τέλη της δεκαετίας του ’80 παρουσίασε εκπληκτική βελτίωση. Κατά τη διάρκεια της απουσίας του από τον κόσμο των λογικών οι ιδέες του είχαν γίνει αποδεκτές και είχαν αρχίσει να εφαρμόζονται. Η επιστροφή του στην ακαδημαϊκή έρευνα σηματοδοτήθηκε από μια σειρά τιμές και βραβεία, με αποκορύφωμα το βραβείο Νομπέλ για το έργο του σχετικά με τη θεωρία των παιγνίων.
