Ο μύθος και η πραγματικότητα των αβγών Fabergé

Το Πάσχα του 2014 οι κεντρικοί δρόμοι, τα πάρκα, ακόμα και κάποιες προθήκες καταστημάτων της Νέας Υόρκης γέμισαν από υπερμεγέθη ομοιώματα αβγών. Επρόκειτο για ένα αναμφίβολα επίκαιρο για τη γιορτινή περίοδο εικαστικό δρώμενο, με τη συμμετοχή βαρύτιμων ονομάτων της βιομηχανίας του θεάματος, της μόδας, της τέχνης και της επιστήμης.

Η αείμνηστη αρχιτέκτονας Ζάχα Χαντίντ, οι φωτογράφοι Τέρι Ρίτσαρντσον και Μπρους Γουέμπερ, οι σχεδιαστές Ραλφ Λόρεν και Καρολίνα Χερέρα, ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Γουίλσον και ο εικαστικός Τζούλιαν Σνάμπελ ήταν ανάμεσα στις δεκάδες προσωπικότητες που είχαν αναλάβει να δημιουργήσουν κάποια από τα αβγά-έργα τέχνης, τα οποία, αφού ολοκλήρωσαν τη «θητεία» τους ως κομμάτι του πατροπαράδοτου, για τους Αμερικανούς και τους Βρετανούς, egg-hunting, δημοπρατήθηκαν από τον οίκο Sotheby’s για φιλανθρωπικό σκοπό.

Η εν λόγω δράση, για τους σκοπούς της οποίας κατασκευάστηκαν συνολικά 200 γλυπτά αβγών από πλέξιγκλας, δεν θα μπορούσε παρά να φέρει τη σφραγίδα και την υποστήριξη του οίκου που ταυτίστηκε τόσο πολύ και τόσο στενά με τα πολύτιμα ωοειδή αντικείμενα, ώστε κάποιοι να θεωρούν πως η ιστορία του αρχίζει και τελειώνει σε αυτά. Η αλήθεια είναι όμως ότι ο οίκος Fabergé ούτε ξεκίνησε ούτε, πολύ περισσότερο, τελειώνει στα διάσημα αβγά του.

Ο Πέτερ Καρλ Φαµπερζέ είχε αναλάβει να προµηθεύει κάθε Πάσχα τις αυτοκρατορικές συζύγους αλλά και τις µητέρες των τσάρων µε τα αγαπηµένα τους, πολύτιµα, και τελικά ανεκτίµητης συναισθηµατικής αξίας για τους Ροµανόφ, αβγά.

Απλώς εκείνα έμελλε να γίνουν σήμα κατατεθέν του, σύμβολο της αίγλης και απαύγασμα της μαστοριάς των τεχνιτών που εργάστηκαν για τον ιδρυτή του αλλά και για τον γιο και διάδοχό του στα ηνία της εταιρείας από την ίδρυσή της, το 1842, μέχρι την παύση των εργασιών της ελέω της Οκτωβριανής Επανάστασης, το 1917.

Μέσα από µια δαιδαλώδη σειρά αγοραπωλησιών και µεταπωλήσεων ο ιστορικός οίκος όχι µόνο καταφέρνει να επιβιώνει έως σήµερα, αλλά έχει επανεφεύρει την ταυτότητά του. Δηλωτικό είναι από τη µία το εµπορικό άνοιγµα µε τα κοσµήµατά του να πωλούνται ακόµα και στο Net-A-Porter, από την άλλη η παρουσίαση αβγών και κοσµηµάτων με αναφορές στην ποπ κουλτούρα, όπως λόγου χάριν η εµπνευσµένη από το «Game of Thrones» συλλογή. Και όλα αυτά χωρίς το brand να εκχωρεί ή να απαρνείται το παρελθόν, αλλά αντλώντας έµπνευση από αυτό.

Επί των ημερών του Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ, ο οίκος σχεδίασε συνολικά 52 αβγά μόνο για την τσαρική οικογένεια, από τα οποία διασώζονται (ολοκληρωμένα ή κατά τμήματα) τα 44 ή κατ’ άλλους τα 46.

Ωστόσο είναι εκείνη η πρώτη περίοδός του που έχει χαρακτηρίσει τόσο το DNA του όσο και τον τρόπο που έχει αποκρυσταλλωθεί στο συλλογικό ασυνείδητο. Αλλωστε ο oίκος Φαµπερζέ, συγκεκριµένα ο Πέτερ Καρλ Φαµπερζέ, ήταν εκείνος που είχε αναλάβει να προµηθεύει κάθε Πάσχα τις αυτοκρατορικές συζύγους αλλά και τις µητέρες των τσάρων µε τα αγαπηµένα τους, πολύτιµα, και τελικά ανεκτίµητης συναισθηµατικής αξίας για τους Ροµανόφ, αβγά.

Ενας τυχοδιώκτης έμπορος

Η ιστορία ξεκίνησε να γράφεται όταν το 1842 ο πατριάρχης της οικογένειας, Γκούσταβ Φαμπερζέ, ένας δαιμόνιος και φιλόδοξος έμπορος από την πόλη Πέρνου της σημερινής Εσθονίας, μετοίκησε στην πρωτεύουσα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Το όνειρό του για μια καλύτερη και πιο άνετη ζωή στην Αγία Πετρούπολη είχε αρχίσει να παίρνει ήδη σχήμα, όταν τέσσερα χρόνια αργότερα έγινε για πρώτη φορά πατέρας.

Ηταν μάλιστα τόσο πεπεισμένος για την επιτυχία του ως εμπόρου κοσμημάτων – θρυλείται μάλιστα πως έβαλε επίτηδες έναν τόνο στο τελικό e του επωνύμου του ώστε η γαλλοτραφής ρωσική αυλή να αγαπήσει μεμιάς το brand του –, ώστε αποφάσισε να μυήσει τον πρωτότοκο γιο του στο επάγγελμα από νωρίς.

Ηδη από την εφηβική ηλικία του ο Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ περιόδευε στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και μαθήτευε πλάι στους κορυφαίους κοσμηματοποιούς της εποχής, ενώ πραγματοποίησε και μαθητεία στο Μουσείο Ερμιτάζ. Σε ηλικία 18 ετών πέρασε το κατώφλι της πατρογονικής επιχείρησης.

Μάλιστα, παρότι ευρυμαθής, κοσμοπολίτης και με τη φήμη του δεινού γνώστη της κατασκευής κοσμημάτων, ο ίδιος, όπως και ο πατέρας του, δεν ασχολήθηκε ποτέ με τα χειρωνακτικά logistics του πράγματος. Αντιθέτως, επέβλεπε και καθοδηγούσε μια πολυμελή ομάδα τεχνιτών, οι οποίοι αναλάμβαναν να σμιλέψουν ό,τι ο ίδιος αλλά κυρίως οι πελάτες του οίκου είχαν φανταστεί.

Από το 1895 ο Φαμπερζέ έπρεπε να παραδίδει δύο αβγά κάθε Πάσχα. Ενα για τη σύζυγο του Νικόλαου Β, Αλεξάνδρα, και ένα για τη μητέρα του, Μαρία.

Η εταιρεία πέρασε στα χέρια του το 1872, ενώ υπολογίζεται ότι στην περίοδο της ακμής της, δηλαδή στις αρχές του 20ού αιώνα, απασχολούσε περί τα 500 άτομα προσωπικό. Ολοι τους από το 1901 εργάζονταν στον αριθμό 24 της οδού Bolshaya Morskaya, εκεί δηλαδή όπου εκτός από τα εργαστήρια έδρευε το κατάστημα-ναυαρχίδα του οίκου αλλά και ο ίδιος ο Φαμπερζέ, μια και εκεί βρισκόταν και η κατοικία του.

Μέσα σε μια χρυσή για τον οίκο τριακονταετία ο Καρλ έβλεπε το όραμα του πατέρα του να λαμβάνει σάρκα και οστά και να γιγαντώνεται, ανοίγοντας τη μία μπουτίκ μετά την άλλη στις μεγαλύτερες πόλεις της ρωσικής επικράτειας (Μόσχα, Κίεβο, Οδησσός κ.λπ.), αλλά και στο Λονδίνο, στον αριθμό 173 της New Bond Street.

Βασιλικό φετίχ

Αλλωστε η βασίλισσα Αλεξάνδρα, σύζυγος του γιου και διαδόχου της βασίλισσας Βικτωρίας, βασιλιά Εδουάρδου Ζ’, ήταν μία από τις πιο πιστές και πιο φανατικές πελάτισσες του οίκου και ένας από τους λόγους που ο Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ αποφάσισε να επεκταθεί στο Λονδίνο – υπολογίζεται ότι σήμερα στη συλλογή της βασιλικής οικογένειας της Αγγλίας ανήκουν 800 αντικείμενα με την υπογραφή Fabergé.

Είχε γνωρίσει και είχε λατρέψει τα ρωσικά κομψοτεχνήματα μέσω της αδελφής της, Μαρίας Φεοντόροβνα, της συζύγου δηλαδή του τσάρου Αλέξανδρου Γ’. Εκείνη ήταν που έστελνε κάθε τόσο πολύτιμα πεσκέσια στο βρετανικό παλάτι και ήταν τόσο περήφανη για τη γενναιοδωρία της, ώστε όταν πληροφορήθηκε πως το Λονδίνο απέκτησε τη δική του ρωσική μπουτίκ έγραψε στην αδελφή της απογοητευμένη και θυμωμένη. Πώς θα την εξέπληττε στο εξής;

Για τον Μάλκολμ Φορμπς ήταν ζήτημα γοήτρου να έχει στην ιδιωτική συλλογή του περισσότερα αβγά από εκείνα που φυλάσσονταν στις προθήκες του Κρεμλίνου.

Εδώ που τα λέμε, πάντως, η δανέζικης καταγωγής Φεοντόροβνα – γεννήθηκε ως πριγκίπισσα Ντάγκμαρ –είναι εκείνη η οποία στην πραγματικότητα εξασφάλισε στους Φαμπερζέ οικουμενική αναγνωρισιμότητα και διαχρονικότητα. Για εκείνη δημιουργήθηκε το πρώτο αβγό Fabergé της ιστορίας, το Πάσχα του 1885, κατά παραγγελία του συζύγου της.

Ηταν το θρυλικό σήμερα Αβγό της Ορνιθας (Hen Egg). Εκτός από όμορφο, το αντικείμενο ήταν και τεχνικά προηγμένο. Το αβγό άνοιγε στα δύο για να αποκαλύψει έναν κρόκο φτιαγμένο από χρυσάφι. Εκείνος με τη σειρά του έκρυβε μέσα του μια χρυσή κότα, στα σωθικά της οποίας υπήρχαν ένα μικροσκοπικό ομοίωμα του στέμματος και ένα ρουμπινένιο μενταγιόν.

Ο οίκος είχε έτοιμα και δύο αβγά για το Πάσχα του 1918, τα οποία όμως δεν ήταν πεπρωμένο να φτάσουν ποτέ στα χέρια των αποδεκτών τους, των Ρομανόφ.

Το δώρο του Αλέξανδρου Γ’ εκτιμήθηκε τόσο πολύ από την τσαρίνα, ώστε η σχεδόν αυθόρμητη κίνηση αβρότητας μεταξύ συζύγων καθιερώθηκε από την επόμενη κιόλας χρονιά σε θεσμό, τον οποίο συνέχισε μέχρι και την πτώση του ο γιος τους και τελευταίος τσάρος της Ρωσίας, Νικόλαος Β’.

Μόνο που από το 1895 ο Φαμπερζέ, ο οποίος χάρη στις δημιουργίες του έγινε σάρκα από τη σάρκα της αυτοκρατορικής αυλής, έπρεπε να παραδίδει δύο αβγά κάθε Πάσχα. Ενα για τη σύζυγο του Νικόλαου, Αλεξάνδρα Φεοντόροβνα, και ένα για τη μητέρα του, Μαρία Φεοντόροβνα.

Επί των ημερών του Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ, ο οίκος σχεδίασε συνολικά 52 αβγά μόνο για την τσαρική οικογένεια (παραδόθηκαν τα 50), από τα οποία διασώζονται (ολοκληρωμένα ή τμήματά τους) τα 44 ή κατ’ άλλους τα 46 – είχε έτοιμα και τα δύο για το Πάσχα του 1918, τα οποία δεν έφτασαν ποτέ στους Ρομανόφ για ευνόητους λόγους.

H απόδραση, η οικογένεια Φορμπς και ένας ολιγάρχης

Ο Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ κατάφερε να εγκαταλείψει μεταμφιεσμένος την Αγία Πετρούπολη με το τελευταίο διπλωματικό τρένο που έφευγε για Ρίγα το φθινόπωρο του 1918. Δύο χρόνια μετά, πέθανε στη Λωζάννη της Ελβετίας. Οι δύο γιοι του όμως, Αλέξανδρος και Ευγένιος, οι οποίοι δραπέτευσαν σε μεταγενέστερο χρόνο από το σοβιετικό καθεστώς, ήταν αποφασισμένοι να συνεχίσουν την κληρονομιά του.

Τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα τους, άνοιξαν το πρώτο τους κατάστημα στο Παρίσι, και μάλιστα πρόσθεσαν στο brand name τους τη λέξη Paris, για να υπογραμμίσουν τη νέα εποχή του οίκου. Οσο για τα αβγά Fabergé; Απέκτησαν διαστάσεις θρύλου και το κυνήγι για την απόκτησή τους αποδείχθηκε σε κάποιες περιπτώσεις ανηλεές. Κάποια κατασχέθηκαν από τους Σοβιετικούς και ανήκουν έως σήμερα στη συλλογή του Κρεμλίνου, άλλα αγνοούνται από προσώπου γης, ενώ τα υπόλοιπα ανήκουν σε μουσεία, όπως στο Μουσείο Fabergé της Αγίας Πετρούπολης, και ιδιωτικές συλλογές.

Σε ακάματο Ιντιάνα Τζόουνς των αβγών Fabergé αναδείχθηκε ο Μάλκολμ Φορμπς, γιος του ιδρυτή του ομώνυμου οικονομικού περιοδικού, Μπέρτι Τσαρλς Φορμπς, διαπρύσιος κήρυκας του καπιταλισμού και βέβαια πολυεκατομμυριούχος. Για εκείνον ήταν ζήτημα γοήτρου να έχει στην κατοχή του περισσότερα αβγά από εκείνα που είχε στις προθήκες του το Κρεμλίνο. Μάλιστα, για κάποιον λόγο θεωρούσε τον εαυτό του και την εκδοτική κληρονομιά του πατέρα του αντίβαρο στον κομμουνισμό – και τα δύο άλλωστε εμφανίστηκαν στη Γη το 1917.

Μετά το 1917 κάποια από τα αβγά κατασχέθηκαν από τους Σοβιετικούς και ανήκουν έως σήμερα στη συλλογή του Κρεμλίνου, άλλα αγνοούνται από προσώπου γης, ενώ τα υπόλοιπα ανήκουν σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.

Το 1985 ο Φορμπς είχε καταφέρει να πετύχει τον σκοπό του. Ή τουλάχιστον έτσι νόμιζε. Κατείχε 12 αβγά στη συλλογή του, ενώ οι Ρώσοι μόνο 10. Τελικά, µέρος του θησαυρού αποδείχθηκε άνθρακες, αφού βρέθηκε πως 3 από τα αβγά του Φορµπς δεν ανήκαν στην αυτοκρατορική συλλογή. Ωστόσο με την εμμονή του είχε καταφέρει να ανεβάσει το ενδιαφέρον αλλά και την αξία των αβγών-κομψοτεχνημάτων κατακόρυφα, πράγμα που απόλαυσαν οι απόγονοί του, οι οποίοι το 2004, 14 χρόνια μετά τον θάνατό του, πούλησαν τα 9 ωά σε Ρώσο ολιγάρχη προς άγνωστο αλλά πιθανότατα ουρανόμηκες αντίτιμο.