Στις 9 Ιουνίου ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε ότι πριν από τα τέλη του μήνα ξεκινά η νομική διαδικασία για τη δημιουργία των δύο νέων εθνικών θαλάσσιων πάρκων στο Ιόνιο Πέλαγος και στις Νότιες Κυκλάδες. Πρόσθεσε μάλιστα ότι η κυβέρνηση δεν θα σταματήσει εκεί. «Λαμβάνουμε ολοκληρωμένα μέτρα για να διασφαλίσουμε ότι όλες οι θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές μας προστατεύονται αποτελεσματικά και δεν είναι απλώς “πάρκα στα χαρτιά”» ανέφερε ο Πρωθυπουργός, μιλώντας από το βήμα της 3ης Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για τους Ωκεανούς, στη Νίκαια της Γαλλίας.
Ούτε δέκα ημέρες μετά, την περασμένη Τετάρτη 18 Ιουνίου, η Κομισιόν εκκίνησε τη διαδικασία παραπομπής της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ), για δεύτερη φορά, γιατί δεν έχει καταφέρει να συμμορφωθεί με την πρώτη καταδικαστική απόφαση του 2020 και να προστατεύσει τις, ήδη θεσμοθετημένες εδώ και χρόνια, προστατευόμενες περιοχές Natura (χερσαίες και θαλάσσιες).
Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε προειδοποιητική επιστολή, δίνοντας προθεσμία δύο μηνών στην ελληνική Διοίκηση για να απαντήσει και να αντιμετωπίσει τις ελλείψεις που επισημάνθηκαν. Εάν η Κομισιόν δεν λάβει ικανοποιητική απάντηση, θα παραπέμψει τη χώρα μας στο Ευρωδικαστήριο, όπου μια δεύτερη καταδικαστική απόφαση επιφέρει και χρηματικό πρόστιμο.
Η Ελλάδα, μολονότι έχει ορίσει 239 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) και, όπως παραδέχεται και η Κομισιόν στην επιστολή της, μετά την αρχική καταδίκη από το ΔΕΕ έχει σημειώσει πρόοδο όσον αφορά τον καθορισμό στόχων διατήρησης (οι σχετικές αποφάσεις εκδόθηκαν το 2024), εξακολουθεί να μην έχει θεσπίσει τα αναγκαία μέτρα. Από τις 23 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ), οι οποίες θα προσδιόριζαν χρήσεις γης στις προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, δηλαδή θα καθόριζαν με ακρίβεια τι επιτρέπεται, υπό ποιες προϋποθέσεις και τι όχι, έχουν εγκριθεί μόνο επτά, ενώ καμία δεν έχει θεσμοθετηθεί, όπως προβλέπεται, με προεδρικό διάταγμα (ΠΔ).
Η περίπτωση της Γυάρου
Η μία μάλιστα από αυτές, της Γυάρου, η οποία είναι και η πιο προχωρημένη, καθώς έχει ολοκληρωθεί και η διαβούλευση του ΠΔ, αποτελεί μόνο μια υποπεριοχή της ΕΠΜ Κυκλάδων. Και αυτό τέσσερις δεκαετίες μετά τον νόμο-σταθμό για τη φύση 1650/1986, ο οποίος προέβλεπε τη σύνταξη Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης και την έκδοση προεδρικού διατάγματος για όλες τις προστατευόμενες περιοχές της χώρας.
Εκτοτε οι διαδικασίες χαρακτηρισμού άλλαξαν πολλές φορές. Σε μία από αυτές τις αλλαγές προβλέφθηκε για το μεταβατικό στάδιο, δηλαδή έως την ολοκλήρωση των ΕΠΜ, η έκδοση υπουργικής απόφασης καθορισμού όρων, περιορισμών και διαχειριστικών μέτρων για έξι έτη.
Σήμερα όμως, σε πολλές περιοχές, οι αποφάσεις αυτές λήγουν, όπως για τη Γυάρο που η εξαετία λήγει στις 3 Ιουλίου. Και το προεδρικό διάταγμα για το νησί, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ανώτατο στέλεχος του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), δεν προλαβαίνει να εκδοθεί έως τότε, καθώς πρέπει πρώτα να περάσει από τον προδικαστικό έλεγχο του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), εάν υπάρξουν παρατηρήσεις να γίνουν οι σχετικές διορθώσεις, πριν τελικά αποσταλεί για υπογραφή στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.
Το ζητούμενο πλέον είναι εάν το ΥΠΕΝ θα προωθήσει κάποια μεταβατική διάταξη έως την υπογραφή του ΠΔ για την απαγόρευση της αλιείας στη θαλάσσια περιοχή της Γυάρου. Υπάρχει άλλωστε το κακό προηγούμενο της περιόδου Ιουνίου – Αυγούστου 2022, όταν η τροποποίηση της υπουργικής απόφασης με την οποία επετράπη η άσκηση παράκτιας αλιείας χωρίς την απαίτηση άδειας, σε συνδυασμό με την αδυναμία αποτελεσματικού ελέγχου της παράκτιας αλιείας από τις αρμόδιες αρχές, οδήγησε στην έντονη υπεραλίευση από δεκάδες αλιευτικά σκάφη που σάρωσαν με τα δίχτυα τους την περιοχή.
Οπως έδειξε σχετική αλιευτική μελέτη του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, η αρχική αυστηρή προστασία και αποτελεσματική επιτήρηση της περιοχής επέφερε σημαντική βελτίωση της κατάστασης των ιχθυοπληθυσμών κατά την περίοδο 2018-2021, ακολουθούμενη ωστόσο από ιδιαίτερα σημαντική μείωση το καλοκαίρι του 2022 κατά την περίοδο χαλάρωσης των αλιευτικών ρυθμίσεων.
Αδικαιολόγητες καθυστερήσεις
Το παράδειγμα της Γυάρου καταδεικνύει ότι οι Natura παραμένουν μόνο στα χαρτιά, δίχως περιβαλλοντική προστασία αλλά και χωρίς αναπτυξιακή προοπτική, καθώς η καθυστέρηση στην εκπόνηση των ΕΠΜ μπλοκάρει και τον πολεοδομικό σχεδιασμό που εκτυλίσσεται αυτή την περίοδο στο 80% της ελληνικής επικράτειας. Και αυτό διότι οι μελετητές των ειδικών και τοπικών πολεοδομικών σχεδίων θα πρέπει να ενσωματώσουν τις χρήσεις γης, οι οποίες θα προτείνονται στα ΠΔ για τις προστατευόμενες περιοχές.
«Με τις παρατεταμένες και αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών, προεδρικών διαταγμάτων και σχεδίων διαχείρισης, με τα οποία θα καθοριστούν τα αναγκαία προστατευτικά μέτρα για τις περιοχές Natura, είναι πολύ πιθανό η Ελλάδα να παραπεμφθεί εκ νέου στο ΔΕΕ και, αυτή τη φορά, να της επιβληθούν και οικονομικές κυρώσεις» αναφέρει ο διευθυντής του WWF Ελλάς κ. Δημήτρης Καραβέλλας. Και προσθέτει: «Το γεγονός αυτό δεν θα επιβεβαιώνει απλά τη χρόνια και διακομματική έλλειψη πολιτικής βούλησης που αφήνει απροστάτευτο τον πολύτιμο φυσικό πλούτο της χώρας, αλλά θα είναι και ιδιαίτερα ντροπιαστικό για την Ελλάδα, ιδιαίτερα σε μια συγκυρία που σηματοδοτείται από σημαντικές κυβερνητικές εξαγγελίες για την προστασία του περιβάλλοντος».
Το χρονοδιάγραμμα και τα εμπόδια
Οι 23 μελέτες, οι οποίες θα καλύψουν τις 446 περιοχές του δικτύου Natura 2000 της χώρας, είχαν ανατεθεί τον Μάρτιο του 2019 με προθεσμία ολοκλήρωσης δυόμισι ετών. Ωστόσο, το χρονοδιάγραμμα έγινε… λάστιχο εξαιτίας διαφόρων εμποδίων και δυσκολιών που είχαν να κάνουν με τροποποιήσεις της νομοθεσίας που οδήγησαν σε νέες απαιτήσεις και περιορισμούς για τους μελετητές, με την υποβολή πολλών παραδοτέων σε συνδυασμό με την υποστελέχωση και, κατά συνέπεια, βραδύτητα των υπηρεσιών του ΥΠΕΝ, με τη δυσκολία ορισμένων μελετητών να ανταποκριθούν με ορθότητα εγκαίρως, με τις διαρκείς παρατάσεις στους χρόνους της δημόσιας διαβούλευσης και με πολλά άλλα θεσμικά και διαδικαστικά προβλήματα.
Οι επτά εγκεκριμένες από το ΥΠΕΝ Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες αφορούν τις περιοχές Natura των Περιφερειών Πελοποννήσου (περιλαμβάνει μέρος της Λακωνίας και Μεσσηνίας), Κεντρικής Μακεδονίας (αφορά το ανατολικό της τμήμα των Σερρών, Κιλκίς, Θεσσαλονίκης), Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (για τις περιοχές Εβρου και μέρους της Ροδόπης), Κρήτης (για μέρος του Ρεθύμνου, το Ηράκλειο και το Λασίθι). Επίσης, έχουν εγκριθεί δύο ΕΠΜ για τη Θεσσαλία (η πρώτη για Λάρισα, Μαγνησία, Σποράδες και η δεύτερη για Τρίκαλα, Καρδίτσα), καθώς και μέρος της ΕΠΜ Νοτίου Αιγαίου που αφορά τη Γυάρο και τη θαλάσσια ζώνη της.
