To τρομοκρατικό χτύπημα της 7ης Οκτωβρίου, η στρατιωτική εμπλοκή των Ισραηλινών σε πολλά μέτωπα (Ιράν, Χεζμπολάχ, Χαμάς, Χούθι) με τη στήριξη των ΗΠΑ, η μετατροπή της Συρίας σε μετα-τζιχαντιστική τουρκική μαριονέτα, οι εξελίξεις στις ενεργειακές διαδρομές της Ανατολικής Μεσογείου, συνθέτουν ένα νέο σύνθετο γεωστρατηγικό σκηνικό για την ευρύτερη περιοχή.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα που έκαναν προσφάτως την εμφάνισή τους στην πλατφόρμα «Χ» η Επιτροπή της Ισραηλινής Βουλής για τη Συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο συζήτησε για τη σημαντική πρόκληση της Τουρκίας στην ισορροπία ισχύος της Ανατολικής Μεσογείου και κατά προέκταση στην ισραηλινή ασφάλεια.
Απ’ όσα ειπώθηκαν στην Επιτροπή η Τουρκία αποτελεί για το Ισραήλ μεγαλύτερη απειλή ακόμα κι από αυτήν του Ιράν.
Οι σημαντικότεροι λόγοι αφορούν τον τουρκικό αναθεωρητισμό όπως αυτός προβάλλει στην Ανατολική Μεσόγειο, στη μετατροπή της Συρίας σε πειθήνιο εργαλείο της Αγκυρας, στην υποστήριξη που παρέχεται στη Χαμάς από το τουρκικό βαθύ κράτος αλλά και στην τουρκική πυρηνική ατζέντα. Κι όλα αυτά με την Τουρκία σε ρόλο δούρειου ίππου στον πυρήνα του δυτικού οντολογικού συστήματος.
Από την κομβική μετάβαση που έλαβε χώρα στην πολιτική σκηνή της γείτονος στις αρχές του 21ου αιώνα, με την έλευση του AKP στην εξουσία και την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον επιδραστικό Ερντογάν, ένα κανονιστικό Δίλημμα Ασφάλειας άρχισε να παράγεται και να κυριαρχεί στις ισραηλινο-τουρκικές σχέσεις. Το φαινόμενο αυτό ξεκινά από την Τουρκία και αφορά την αλλαγή παραδείγματος στην τουρκική υψηλή στρατηγική από το κεμαλικό γίγνεσθαι στο πολιτικό Ισλάμ.
Οι εκφάνσεις αυτής της δομικής μεταβολής επηρεάζουν τις κεντρικές κατευθύνσεις της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Από την πρώτη περίοδο της αλλαγής ατζέντας η Αγκυρα κατέστησε σαφές ότι επιθυμεί την ολική επαναφορά της στις υποθέσεις της Μέσης Ανατολής, ενώ ταυτόχρονα τα όποια βήματα τεχνολογικής προόδου ή εμβάθυνσης στις κοινωνικο-πολιτικές πραγματικότητες της περιοχής από μέρους της Τουρκίας έστελναν το μήνυμα στην Ιερουσαλήμ της αμφισβήτησης της εσωτερικής της ασφάλειας και της αποδυνάμωσης των δικών της δικτύων.
Τα επεισόδια, αρχικώς της σύγκρουσης μεταξύ Ερντογάν και Πέρες στο Νταβός το 2009, με τον στολίσκο στα ανοιχτά της Γάζας το 2010 που επιδίωξε να σπάσει τον αποκλεισμό που είχε επιβάλει η ισραηλινή πλευρά, αλλά και την ενημέρωση του Ιράν από τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες για τις ταυτότητες πρακτόρων της Μοσάντ που δρούσαν εντός του κράτους το 2012, ήταν κάποια από τα σημάδια της διαρκώς κλιμακούμενης έντασης μεταξύ των δύο πλευρών.
Το Δίλημμα Ασφάλειας είχε ήδη κάνει την εμφάνισή του. Παράλληλα με την αλλαγή συστημικού πολιτικού παραδείγματος στην Τουρκία, η σταθερή υποχώρηση της Ελλάδας από τις διεκδικήσεις πρώτης γραμμής στην Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή με την ανάπτυξη μιας επιβαλόμενης εσωστρέφειας από την έναρξη της ελληνικής κρίσης το 2010, φέρνει Τουρκία και Ισραήλ σε άμεση τριβή. Ως συνέπεια, το Δίλημμα Ασφάλειας εντατικοποιείται ως προς τους κύκλους ωρίμανσής του με μεγάλη ταχύτητα.
Από την 7η Οκτωβρίου όμως και μετά είναι φανερό πως το Δίλημμα Ασφάλειας έχει πλέον κορυφωθεί και τα δύο κράτη εισέρχονται σε φάση Θουκυδίδειου Αδιεξόδου, ή αλλιώς στην Παγίδα του Θουκυδίδη, που δημιουργεί τις προϋποθέσεις αυτές για μια ευθεία σύγκρουση.
Είναι προφανές ότι μια τέτοια εξέλιξη δημιουργεί έντονο προβληματισμό στις ΗΠΑ, αφού και τα δύο κράτη αποτελούν κομβικούς δρώντες για την αμερικανική εξωτερική πολιτική στο υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου. Στη διεθνή πολιτική όμως η βούληση δεν συμβαδίζει πάντα με τις εξελίξεις, ιδίως όταν διακυβεύονται ζητήματα που άπτονται της επιβίωσης των εμπλεκομένων πλευρών.
Η έξοδος Τουρκίας και Ισραήλ από το Θουκυδίδειο Αδιέξοδο μπορεί να γίνει μόνο εάν η Τουρκία εντάξει την πυρηνική της ατζέντα υπό δυτικό έλεγχο, μια εξέλιξη που θα καθησύχαζε το Ισραήλ αλλά που υπό τις παρούσες συνθήκες δεν προβάλλεται ως κάτι το επιθυμητό από την Αγκυρα.
Η καντονοποίηση της Συρίας θα ήταν άλλη μια θετική εξέλιξη, με την εμφάνιση ενός κουρδικού αλλά και ενός ελληνοορθόδοξου καντονιού, που θα δημιουργούσε εφαπτόμενους κύκλους προστασίας πέριξ των Υψωμάτων του Γκολάν.
Παράλληλα, μια νέα Αβρααμική Συνθήκη μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ θα λειτουργούσε ενισχυτικά για το σύνολο της Μέσης Ανατολής, αποστερώντας χώρο ανάπτυξης περαιτέρω του τουρκικού αναθεωρητισμού. Τέλος, η ενίσχυση του άξονα του Ελληνισμού (Αθήνα και Λευκωσία) ως αυθύπαρκτου πυλώνα παρουσίας στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς βέβαια και η ουσιαστική εμβάθυνση των σχέσεών μας με το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ, την Ινδία, την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα μπορεί να συμβάλουν στη σταθεροποίηση της περιοχής ως μια κομβική μεταβλητή εδραίωσης του υποσυστημικού στρατηγικού πολυπαραγοντισμού. Μια προοπτική που αναπτύσσεται περαιτέρω μέσω της αναβάθμισής μας στον πυρήνα της δυτικής ενεργειακής ατζέντας και που δεν πρέπει να σταματά μόνο εκεί.
Ο κ. Σπύρος Λίτσας είναι καθηγητής Θεωρίας Διεθνών Σχέσεων και διευθυντής του Μεταπτυχιακού στις Διεθνείς Σπουδές στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
