Η ιστορία της δεκαετίας του 1960 βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο. Στην Ελλάδα, τα «Ιουλιανά» του 1965 αποτελούν μια εμβληματική στιγμή. Ανέδειξαν μια πολυδιάστατη κρίση στο κέντρο του μετεμφυλιακού πολιτικού συστήματος. Οι εξελίξεις εγγράφονται στον μεγάλο καμβά του Ψυχρού Πολέμου. Ενα από τα επεισόδιά του ήταν ο ανταγωνισμός για την «κατάκτηση του Διαστήματος», ο οποίος κορυφώθηκε στη δεκαετία του 1960.
Στην επέτειο των 40 χρόνων από τη Ρώσικη Επανάσταση, το 1957, οι Σοβιετικοί είχαν ήδη σημειώσει πρόοδο στο διαστημικό τους πρόγραμμα. Τα σύντομο ταξίδι της Λάικα, ενός θηλυκού σκύλου, σε τροχιά γύρω από τη Γη και ο τραγικός της θάνατος μέσα στο διαστημικό σκάφος «Σπούτνικ 2» προκαλεί μέχρι σήμερα εύλογα ερωτήματα για την ηθική διάσταση αυτών των εγχειρημάτων. Στη δεκαετία του 1950, όμως, κυριαρχούσε η προτεραιότητα της ανάδειξης της επιστημονικής και τεχνολογικής ισχύος από τις υπερδυνάμεις της εποχής.
Ο ανταγωνισμός κλιμακώθηκε στη δεκαετία του 1960. Ο Σοβιετικός Γιούρι Γκαγκάριν έγινε ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε στο Διάστημα το 1961. Ο επόμενος στόχος δεν ήταν πια το ταξίδι αλλά ο προορισμός, δηλαδή η δυνατότητα των ανθρώπων να περπατήσουν στο Διάστημα και σε άλλους πλανήτες. Η δεκαετία του 1960 σφραγίστηκε από τις «διαστημικές εικόνες» οι οποίες συνέβαλαν στη συγκρότηση μιας πλούσιας επιστημονικής αλλά και πολιτισμικής παραγωγής γύρω από τα διαστημικά ταξίδια, τους αστροναύτες και τους πλανήτες.
Μια γυναίκα, η κοσμοναύτης Βαλεντίνα Τερέσκοβα, ακολούθησε το παράδειγμα του Γκαγκάριν το 1963, πραγματοποιώντας περιφορές γύρω από τη Γη. Το έτος 1965 απέκτησε κεντρική θέση στους ψυχροπολεμικούς «διαστημικούς ανταγωνισμούς». Κατά κάποιον τρόπο, η δεκαετία χωρίστηκε στο «πριν» και στο «μετά».
Ο Σοβιετικός Αλεξέι Λεόνοφ έκανε πρώτος έναν σύντομο «διαστημικό περίπατο» εκτός του σκάφους. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους, οι Αμερικανοί ακολούθησαν με τον «περίπατο» του Εντουαρντ Χ. Γουάιτ. Εναν μήνα αργότερα, ένας αμερικανικός δορυφόρος έφτασε στον Αρη. Οι φωτογραφίες του μυστηριώδους πλανήτη με τις αδρές γραμμές και τους κρατήρες προκάλεσαν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Στο τέλος της δεκαετίας του 1960, «ο «άνθρωπος στο φεγγάρι», ο Αμερικανός Νιλ Αρμστρονγκ, «προσσεληνώθηκε» με το σκάφος του και τον Εντουιν «Μπαζ» Ολντριν. Ο Αρμστρονγκ έκανε μια καλοκαιρινή βόλτα στη Σελήνη τον Ιούλιο του 1969 και εγκαινίασε μια νέα εποχή στα διαστημικά ταξίδια.
Τα «ταξίδια στα άστρα» είχαν βέβαια αστρονομικό κόστος, με αποτέλεσμα τα διαστημικά προγράμματα να περιοριστούν σχετικά μέχρι το τέλος του 20ού αιώνα. Δεν συνέβη όμως το ίδιο με τις ποικίλες αντανακλάσεις τους στη δημοφιλή κουλτούρα της εποχής. Οι φωτογραφίες, οι ειδήσεις, οι αφηγήσεις σημάδεψαν πολλαπλώς την ανήσυχη δεκαετία του 1960. Πέρα από τον ψυχροπολεμικό, αμερικανο-σοβιετικό ανταγωνισμό, η επιστημονική φαντασία και οι ποικίλες συνδηλώσεις της κατέλαβαν μια ιδιαίτερη θέση στην ιστορία των σίξτις.
Η θρυλική τηλεοπτική σειρά «Σταρ Τρεκ» ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας, ταξιδεύοντας ολόκληρες γενιές με το «Εντερπραϊζ» και τον Μίστερ Σποκ σε έναν κόσμο με περίεργους πλανήτες και συναρπαστικές, υβριδικές μορφές ζωές. Ακόμη και στην Ελλάδα της χούντας, το φαινόμενο δεν πέρασε απαρατήρητο. Το 1969, ο δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος εξήρε την «κατάκτηση της Σελήνης» ενώ οι νεόκοπες τηλεοπτικές συσκευές προέβαλλαν τον «αμερικανικό άθλο».
Στο σινεμά, μια νέα γυναίκα διεκδικούσε τη χειραφέτησή της στην ταινία «Το θύμα» τραγουδώντας: «Σήκωσα ανάστημα… Θέλω τη θάλασσα, θέλω τα κύματα και το Διάστημα». Το «Διάστημα» ηχούσε ως μια απροσδιόριστη υπόσχεση για το μέλλον σε μια πιο αισιόδοξη εποχή.
Η κυρία Εφη Γαζή είναι καθηγήτρια Θεωρίας της Ιστοριογραφίας και Νεότερης Ιστορίας του Τμήματος Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.
