Από τις 2 έως τις 6 Ιουνίου 2025 το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο φιλοξένησε ένα πρωτοποριακό επιστημονικό γεγονός διεθνούς εμβέλειας: το UniversAI, το πρώτο διεπιστημονικό συμπόσιο της Διεθνούς Αστρονομικής Ενωσης (IAU) αφιερωμένο στη σύνδεση της αστροφυσικής με την πληροφορική, και συγκεκριμένα την τεχνητή νοημοσύνη. Η επιλογή της Ελλάδας για αυτή τη διοργάνωση είχε έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς πρόκειται για τη χώρα που δημιούργησε τον πρώτο αναλογικό υπολογιστή – τον μηχανισμό των Αντικυθήρων, που χρησιμοποιήθηκε για αστρονομικούς υπολογισμούς – και η διεξαγωγή του συμποσίου σε ελληνικό πανεπιστήμιο αποτέλεσε σημαντική προβολή για την επιστημονική κοινότητα της χώρας.
Το συμπόσιο συγκέντρωσε κορυφαίους επιστήμονες από 41 χώρες, στην πλειονότητά τους από τις ΗΠΑ, οι οποίοι συζήτησαν τις νέες δυνατότητες που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη στην αστρονομική έρευνα. Αν και οι πρώτες εφαρμογές τεχνητών νευρωνικών δικτύων στην αστροφυσική χρονολογούνται ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι προκλήσεις του σήμερα είναι πρωτόγνωρες. Ενδεικτικά, παρατηρητήρια όπως το LSST αναμένεται να παράγουν 20 terabyte δεδομένων κάθε βράδυ – συνολικά 60 petabyte κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους (αν τραβούσε κανείς μία φωτογραφία το δευτερόλεπτο, χωρίς διακοπή, θα χρειαζόταν πάνω από 380 χρόνια για να φτάσει τα 60 petabyte εικόνων).
Σε αυτό το πλαίσιο, παρουσιάστηκαν τεχνικές που επιτρέπουν τη βελτίωση αστρονομικών εικόνων, την κατηγοριοποίηση αστρονομικών συμβάντων, την ανίχνευση βαρυτικών κυμάτων και την εξαγωγή επιστημονικής γνώσης από τεράστιες βάσεις δεδομένων. Δόθηκε έμφαση στη σημασία της ερμηνευσιμότητας των αλγορίθμων, ιδιαίτερα σε εφαρμογές όπου η επιστημονική αξιοπιστία είναι κρίσιμη. Ξεχώρισε επίσης η παρουσίαση της φιλόδοξης πρωτοβουλίας για τη δημιουργία ενός τρισδιάστατου Ατλαντα του Γαλαξία μας, μέσα από τεχνικές συγχώνευσης δεδομένων και πιθανοκρατικής μοντελοποίησης.
Στο πλαίσιο του συμποσίου, παρουσιάστηκε η ίδρυση του Γερμανικού Κέντρου Αστροφυσικής στην πόλη Görlitz, στα σύνορα Γερμανίας – Πολωνίας, το οποίο φιλοδοξεί να αποτελέσει το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο αστροφυσικής στην Ευρώπη, με στόχο την απασχόληση περισσότερων από 1.000 επιστημόνων σε βάθος δεκαπενταετίας.
Το UniversAI όμως δεν περιορίστηκε στους διαδρόμους της επιστήμης. Με τη συνεργασία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) και του γραφείου της IAU για τη διάχυση της αστρονομίας στην Ελλάδα, οργανώθηκαν δράσεις ανοιχτές στο κοινό με εντυπωσιακή συμμετοχή. Δημόσιες ομιλίες στο ΕΑΑ και το Χαροκόπειο ανέδειξαν τη σύνδεση της τεχνητής νοημοσύνης με τη σύγχρονη αστρονομία – από τη μηχανική μάθηση στην αστροφωτογραφία, μέχρι την ανίχνευση μελανών οπών. Η τελευταία αυτή ομιλία εστίασε στην ανίχνευση μελανών οπών με τη βοήθεια της πόλωσης του φωτός και τεχνικών μηχανικής μάθησης – απόδειξη του πώς τα «αόρατα» αντικείμενα του Σύμπαντος μπορούν να γίνουν «ορατά» μέσω της σύμπραξης επιστημών. Η κορύφωση των δράσεων ήρθε με μια όμορφη αστροβραδιά στον προαύλιο χώρο του Χαροκοπείου, όπου μικροί και μεγάλοι παρατήρησαν τον ουρανό με τηλεσκόπια και έμαθαν να αναγνωρίζουν αστερισμούς και ουράνια αντικείμενα, με την καθοδήγηση της Ελληνικής Ερασιτεχνικής Αστρονομικής Ενωσης και της Αστρονομικής Ενωσης Σπάρτης.
Το UniversAI απέδειξε πως οι δρόμοι της γνώσης περνούν πλέον μέσα από τη συνεργασία επιστημονικών πεδίων. Ταυτόχρονα, ανέδειξε τη σημασία που έχει για μια χώρα όπως η Ελλάδα να επενδύει στην έρευνα και στους ανθρώπους της. Η στήριξη της επιστήμης δεν είναι αφηρημένη έννοια, ούτε αφορά μόνο την ακαδημαϊκή κοινότητα· είναι ουσιαστική επένδυση σε ένα μέλλον με περισσότερες δυνατότητες, ευκαιρίες και προοπτικές για όλους μας.
Ο κ. Βασίλης Ευθυμίου είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεματικής του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου.
