Πολλοί συμπατριώτες μας θα είδαν με απορία πώς χάραξε η Λιβύη, στον χάρτη που κατέθεσε στα Ηνωμένα Εθνη, τη γραμμή της υφαλοκρηπίδας της στα νοτιοανατολικά της Κρήτης. Αλλοι πάλι θα είδαν με έκπληξη, στον ίδιο χάρτη, τις διάφορες θαλάσσιες ζώνες, που τη μία μετά την άλλη σωρεύει η Λιβύη στις ακτογραμμές της.
Τίποτε δεν ήταν, όμως, απρόβλεπτο εκ μέρους της.
Η χώρα αυτή, που μας φαίνεται ασταθής και αδύναμη, έχει μακρά παράδοση ως διάδικος στη διεθνή δικαιοσύνη, και όσα βλέπουμε τις τελευταίες εβδομάδες να εκτυλίσσονται αναφορικά με τη σύγκρουση των συμφερόντων μας με αυτήν, έχουν βαθιές ρίζες στις αξιώσεις της στο διεθνές δίκαιο. Η παράδοση, παρά τις πρόσφατες περιπέτειες της χώρας, διατηρείται. Απλώς τώρα επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο.
Ας δούμε τι κρύβεται πίσω από τη λιβυκή διεκδικητικότητα, για να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε κι εμείς.
Η Τάφρος του Πλινίου
Η χάραξη από τη Λιβύη της υφαλοκρηπίδας της ακολουθεί μια γραμμή που, νοτιοανατολικά, προσεγγίζει περίεργα την Κρήτη, και φαίνεται να συμπίπτει με την αντίστοιχη χάραξη του τουρκολιβυκού μνημονίου για τη μεταξύ των δύο χωρών αποκλειστική οικονομική ζώνη.
Η Λιβύη, σε δύο υποθέσεις της δεκαετίας του 1980 ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (Tunisia/Libyan Arab Jamahiriya, I.C.J. Reports 1982, σ. 18. Libyan Arab Jamahiriya/Malta, I.C.J. Reports 1985, σ. 13), είχε υποστηρίξει τη θεωρία ότι η υφαλοκρηπίδα της συναρτάται, σε αδιάσπαστη γεωλογική συνέχεια, με την αφρικανική ήπειρο. Διακόπτεται η συνέχεια αυτή, όπως υποστήριζε, στα σημεία όπου σχηματίζονται υποθαλάσσιες τάφροι, ως φυσικά σύνορα μεταξύ των ηπείρων, κάτι αντίστοιχο με τα όρη στη στεριά.
Στα νοτιοανατολικά της Κρήτης βρίσκεται, λοιπόν, σε μικρή απόσταση από τις ακτές της, η Τάφρος του Πλινίου (Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, 23/24 μ.Χ. – 79 μ.Χ., Ρωμαίος φυσιοδίφης). Εκεί, στο βαθύτερο σημείο της, 4.385 μέτρα, 80 χιλιόμετρα από την Κρήτη, οριοθετείται, σύμφωνα με τη λιβυκή θεωρία, το όριο της υφαλοκρηπίδας της με την Ελλάδα.
Με βάση τη θεωρία αυτή, η Λιβύη προσπάθησε, το 1982 και το 1985, να οριοθετήσει την υφαλοκρηπίδα της έναντι της Τυνησίας και της Μάλτας. Ομως, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης – σε αναζήτηση μιας δίκαιης οριοθέτησης – απέρριψε πανηγυρικά τη θεωρία αυτή.
Οι άδειες εξόρυξης
Στην απόφαση επί της υποθέσεως Τυνησία/Λιβύη, στην οποία αναφερθήκαμε ήδη, το Διεθνές Δικαστήριο έπρεπε να χαράξει την υφαλοκρηπίδα σε δύο γωνιακά παρακείμενες χώρες, όπου, αν η υφαλοκρηπίδα της Λιβύης προβαλλόταν ευθέως προς τα βόρεια, θα απέκλειε την υφαλοκρηπίδα της Τυνησίας, και αν η υφαλοκρηπίδα της Τυνησίας προβαλλόταν ανατολικά, θα απέκλειε την υφαλοκρηπίδα της Λιβύης.
Τελικά, το Δικαστήριο επέλεξε, με βάση πλειάδα κριτηρίων, μια ενδιάμεση λύση του τύπου «μισά-μισά», που επικρίθηκε πολύ (βλ. κυρίως τις γνώμες των τεσσάρων δικαστών που μειοψήφησαν). Στοιχείο της λύσης ήταν και η λήψη υπόψη των αδειών εξόρυξης υδρογονανθράκων που είχαν εκδώσει οι δύο χώρες στο παρελθόν (βλ. σκέψη 96 της απόφασης). Καθώς οι άδειες αυτές δεν είχαν αμφισβητηθεί εκατέρωθεν και αφορούσαν πλέον αμφισβητούμενη θαλάσσια περιοχή, το Δικαστήριο θεώρησε ότι υφίστατο σιωπηρή αποδοχή εκ μέρους των διαδίκων των ορίων της υφαλοκρηπίδας τους.
Η λιβυκή θέση αναφορικά με τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας νότια της Κρήτης ανάγεται πρόδηλα και σε αυτή τη νομολογία του Δικαστηρίου.
Οι θαλάσσιες ζώνες
Το πόσο καλά ξέρει να υποστηρίζει τα συμφέροντά της η Λιβύη φαίνεται και από τις θαλάσσιες ζώνες με τις οποίες περιβάλλει τις ακτές της.
Πρώτα απ’ όλα, θεωρεί τον κόλπο της Σύρτης – μια τεράστια εσοχή του εδάφους της μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Λιβύης, 302 ναυτικά μίλια από το ένα άκρο στο άλλο – ως εσωτερικά της ύδατα, σαν να ήταν, δηλαδή, λιμάνι της.
Και πάνω στη γραμμή του κόλπου, χαράσσει πλέον τη βάση για τα χωρικά της ύδατα, στα 12 ναυτικά μίλια. Πάνω σε αυτά, προσθέτει κι άλλα 12 ναυτικά μίλια ως συνορεύουσα ζώνη, διεκδικώντας εντός αυτών αποκλειστική αστυνομική αρμοδιότητα. Κάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία για εμάς, γιατί μας αποκλείει τον έλεγχο εκεί των πλοίων διακίνησης αλλοδαπών προς τη χώρα μας.
Τέλος, μέχρι και 62 ναυτικά μίλια από τις αρχικές γραμμές βάσης, κήρυξε, επικαλούμενη διάσημη διεθνή νομολογία (I.C.J. Fisheries Jurisdiction, Reports 1974 σ. 175), μια ζώνη αποκλειστικής αλιείας για τους ψαράδες της, με τεράστιες συνέπειες για τους Ιταλούς κυρίως, αλλά και τους Ελληνες αλιείς, που παραδοσιακά ψάρευαν εκεί.
Δεν ήταν τυχαίες οι διεκδικήσεις της. Ολες, και τις πιο ακραίες, τις επενδύει με νομική επιχειρηματολογία.
Η διεκδίκηση του μέγιστου
Γιατί αυτή φαίνεται να είναι η τακτική της Λιβύης: διεκδικεί το μέγιστο. Ετσι και στη συνοριακή της διαφορά με το Τσαντ, όπου διεκδίκησε, με βάση, όπως διατεινόταν, ιστορικούς τίτλους, μια έκταση σαν της Ελλάδας, και τελικά, με την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, έχασε (Libyan Arab Jamahiriya/Thad, I.C.J. Reports 1994, σ. 6). Συμμορφώθηκε πάντως, απέσυρε τα στρατεύματά της από το διεκδικούμενο έδαφος, και γενικά, αυτό είναι το θετικό, φαίνεται να παίζει καλά το παιχνίδι της διεθνούς δικαιοσύνης.
Αλλά δεν αφήνει τίποτα στην τύχη του. Αν σήμερα παρακινείται στις διεκδικήσεις της από την Τουρκία ή ενεργεί αυτόνομα, έχει πιθανόν μικρή σημασία, όταν βλέπουμε ότι, και χωρίς τον τουρκικό παράγοντα, η χώρα αυτή τηρεί μια συνεπή στάση ακραίων διεκδικήσεων.
Τι σημαίνουν όλα αυτά;
Κάτι απλό, που δεν πρέπει να μας φοβίζει: ότι αν δεν συμφωνήσουμε όλες οι εμπλεκόμενες χώρες στη χάραξη μεταξύ μας υφαλοκρηπίδας και αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, αυτά θα έχουμε. Η Τουρκία, με τη Γαλάζια Πατρίδα, η Λιβύη, με την ενότητα της αφρικανικής πλάκας, θα αρνούνται το αυτονόητο: την πλήρη επήρεια κατά διεθνές δίκαιο ως ηπειρωτικής γης, των νησιών μας (I.C.J. Nicaragua/Colombiα, Reports 2012, σκέψη 138).
Αποτελεί πάγια θέση της διεθνούς δικαιοσύνης ότι όσο δεν διευθετείται, με διαπραγματεύσεις ή με απόφαση από διεθνές δικαιοδοτικό όργανο, το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας και της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, υφίστανται μόνο προσδοκίες κυριαρχικών δικαιωμάτων στις παράκτιες χώρες (I.C.J. Canada/United States of America, Reports 1984, σ. 246). Προσδοκίες που, με βάση θεωρίες καταδικασθείσες από τα διεθνή όργανα, μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανασυρθούν, όπως τώρα με την Τάφρο του Πλινίου, και να μας δημιουργήσουν απρόβλεπτες δυσκολίες.
Ο κ. Ιωάννης Σαρμάς είναι τέως υπηρεσιακός πρωθυπουργός, επίτιμος πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου.
