H Γαλλία διέρχεται μια βαθιά κρίση. Το πολιτικό σύστημα, έκφραση του γαλλικού κατεστημένου, δυσχεραίνεται να διαχειριστεί στοιχειώδεις πλευρές της δημοσιονομικής πολιτικής. Η κακοφωνία ανάμεσα στα πολιτικά κόμματα τα οποία, επί του παρόντος, «αποτάσσονται» τη Μαρίν Λεπέν, ενισχύει τη διαρκή άνοδο της ακροδεξιάς παράταξης.
Η Γαλλία, το ιδεατό προπύργιο της δημοκρατικότητας, κινδυνεύει να καταστεί πρωτοπορία του ευρωπαϊκού λαϊκισμού. Η εξέλιξη αυτή δεν κατανοείται αν δεν ενταχθεί η γαλλική πορεία σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές.
Η «γνώριμη» Γαλλία είναι δημιούργημα του στρατηγού Ντε Γκωλ ο οποίος, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ξεπέρασε τον κίνδυνο του εμφυλίου με έναν ιστορικό συμβιβασμό: καπιταλισμός, αλλά και κοινωνικό κράτος. Η Γαλλία διατήρησε τις θεμελιακές δομές της ιστορίας της, δηλαδή τον κεντρικό ρόλο του κράτους και τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας. Το αρχικό οικοδόμημα συμπληρώθηκε το 1958 με τους θεσμούς της Πέμπτης Δημοκρατίας.
Διαμορφώθηκε ένα συνεκτικό σύστημα, έντονα εσωστρεφές· ένα ισχυρό και παρεμβατικό κράτος το οποίο εθνικοποίησε πολλές μεγάλες επιχειρήσεις. Ετσι προωθήθηκε η τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη και αμβλύνθηκαν οι εντάσεις ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία. Αυτό το πρότυπο ενέπνευσε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και την Ελλάδα της Μεταπολίτευσης.
Προσαρμοσμένο στον τότε διπολικό κόσμο με τα κλειστά σύνορα, το πρότυπο αυτό άρχισε να κλονίζεται στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Καθώς η παγκοσμιοποίηση δεν συμβαδίζει με συνοριακούς περιορισμούς της οικονομίας, οι αγορές αμφισβήτησαν τον καθοδηγητικό ρόλο του κράτους. Ο νεοφιλελευθερισμός δυναμίτισε τη σχέση κεφαλαίου και εργασίας. Κάποιες πληθυσμιακές ομάδες συνδέθηκαν με τα διεθνή δίκτυα· απομονώθηκαν όμως ψυχολογικά, οικονομικά και πολιτικά από τους «άλλους» – όσους έμειναν πίσω. Η κοινωνική διαφοροποίηση εκφράστηκε και γεωγραφικά. Οι μεγάλες πόλεις, με προεξάρχον το κεντρικό Παρίσι, αφενός· η επαρχία, αφετέρου, την οποία εγκατέλειπε το κράτος.
Η Γαλλία προσπάθησε να ισορροπήσει, συχνά αδέξια, ανάμεσα στις κληρονομημένες δομές και τις σύγχρονες απαιτήσεις. Το αποτέλεσμα ήταν οι νέες «λύσεις» να καταργούν λειτουργικές δομές, χωρίς να προχωρούν επαρκώς προς τις επιτακτικές πραγματικότητες.
Η Γαλλία, έχοντας στερηθεί την αίγλη της αποικιοκρατικής της αυτοκρατορίας, στράφηκε προς την Ευρώπη. Η Γερμανία, αποσκοπώντας να αποκαταστήσει την προπολεμική κεντροευρωπαϊκή της ισχύ, τη στήριξε πολιτικά και οικονομικά. Η Ευρώπη δεν συνέβαλε· ανέβαλε. Η εισαγωγή του ευρώ έδωσε νέα διορία στη Γαλλία ως προς τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις.
Τα θεμέλια του πολιτικού consensus έχουν αρχίσει να διαβρώνονται. Οπως σε όλον τον ανεπτυγμένο κόσμο, η μάζα των εργαζομένων πιέζεται από τον ανταγωνισμό των «ξένων», εντός και εκτός του εθνικού εδάφους. Η διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης απαιτεί τη συντήρηση ενός πολυδάπανου κράτους, οι συρρικνούμενες δυνατότητες του οποίου αναλώνονται στις συντάξεις και σε εν γένει δαπανηρές κοινωνικές παροχές. Η Γαλλία δεν επενδύει πια στο μέλλον – επί παραδείγματι στην εκπαίδευση, προϋπόθεση της κοινωνικής ανόδου, η οποία, με τις τρέχουσες συνθήκες, χρειάζεται έξι γενεές για να αποδώσει.
Η ιδεολογική σύγχυση κλόνισε τη σχέση των ελίτ με τα λαϊκά στρώματα. Το ευρωπαϊκό όραμα παρέμεινε θολό, καθώς περιορίζεται αποκλειστικά στην οικονομική σκευή της οικοδόμησης. Ταυτοχρόνως, το εθνικό ιδεολόγημα εξασθένησε. Τέλος, η παραδοσιακή σχέση του γαλλικού πληθυσμού με την Καθολική Εκκλησία κατέρρευσε.
Ο απολογισμός τριών δεκαετιών, κατά τις οποίες η Γαλλία συμβιβάστηκε με δυσκολία και δυσφορία σε συνθήκες εν πολλοίς αντιφατικές προς τις πολιτισμικές και πολιτικές της παραδόσεις, εκφράζεται στην τρέχουσα κρίση.
Ο κόσμος αλλάζει. Καλώς ή κακώς, η παγκοσμιοποίηση αντιστρέφεται. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει εισαγάγει σοβαρές αντιφάσεις στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η σχέση της Ευρώπης, καθώς και των μεμονωμένων κρατών, με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει κλονιστεί. Οι εξελίξεις αυτές επαναφέρουν στο προσκήνιο τον ρόλο του εθνικού κράτους. Οι συνθήκες, έως τώρα δυσμενείς για τις γαλλικές παραδόσεις, ανατρέπονται.
Η σημερινή «αγνώριστη» Γαλλία πειραματίζεται μέσα σε έναν νέο παγκόσμιο μετασχηματισμό. Η αυριανή Γαλλία ίσως θα μας παραπέμπει περισσότερο στη «γνώριμη» Γαλλία του Ντε Γκωλ.
Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι ομότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1), Distinguished Visiting Professor, Hellenic American University.
