Ξεκίνησε τον μακρινό Ιανουάριο του 2013 στον κινηματογράφο Μικρόκοσμος της λεωφόρου Συγγρού με την ταινία τού Αλέν Ρενέ «Χιροσίμα αγάπη μου» και η ανταπόκριση του κοινού στην πρώτη αυτή προσπάθεια του κύκλου ταινιών με τον γενικό τίτλο «Σινεμά και Ψυχανάλυση» ήταν μεγάλη. Σήμερα, 12 χρόνια αργότερα, η προσπάθεια που πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας της Νέας Λακανικής Σχολής και με την υποστήριξη της Ακαδημίας Κλινικών Σπουδών της Αθήνας συνεχίζεται.
Την Κυριακή 30 Μαρτίου η προβολή της ταινίας «Φθινοπωρινή σονάτα» του Ινγκμαρ Μπέργκμαν στον κινηματογράφο Δαναό ήταν μια ακόμη επιτυχημένη στάση στον κύκλο προβολών με θεματική τις οδύνες του έρωτα και της αγάπης.
«Το κοινό, 12 χρόνια τώρα είναι πάντα ένθερμο και αναζητά την επόμενη προβολή» ανέφερε στο «Βήμα» ο κ. Παναγιώτης Κατσαρός, ψυχολόγος και μέλος της Ελληνικής Εταιρείας της Νέας Λακανικής Σχολής. «Ο κόσμος ακούει με προσοχή τις αναλύσεις των ψυχαναλυτών και θέλει να συνομιλήσει μαζί τους θέτοντας ερωτήσεις, διατυπώνοντας απόψεις και κρίσεις για το θέμα. Τοποθετείται, επερωτά και μαθαίνει».
Επίσης, σύμφωνα με τον κ. Κατσαρό, ο πληθυσμός που παρακολουθεί τις παραστάσεις προέρχεται από όλο το φάσμα της κοινωνίας, γεγονός πάρα πολύ ευχάριστο. «Φυσικά, μεγάλο μέρος του κοινού προέρχεται από τον χώρο της ψυχικής υγείας – ψυχίατροι, ψυχολόγοι, φοιτητές ψυχολογίας, ειδικευόμενοι ψυχίατροι και εκπαιδευόμενοι στην ψυχανάλυση, αναλυόμενοι. Αλλά εκεί βρίσκονται και πολλοί σινεφίλ».
Μεγαλύτερο και πιο «ώριμο» το κοινό
Για τον κ. Κατσαρό οι αλλαγές εν ολίγοις είναι αριθμητικές γιατί έχει αυξηθεί το κοινό, αλλά και πιο ουσιαστικές, με την έννοια ότι πλέον το κοινό είναι πιο «ώριμο», πιο «έτοιμο» να ακούσει έναν «άλλον λόγο», όπως αυτόν της ψυχανάλυσης, που δεν διστάζει να σηκώσει το πέπλο και να θέσει τα πράγματα επί τον τύπον των ήλων.
Οι παραστάσεις, που από το 2014 γίνονται στον κινηματογράφο Δαναό, Κηφισίας και Πανόρμου, έχουν έναν μέσο όρο τα 200 με 240 άτομα περίπου. Κάποιες έχουν ξεπεράσει τα 300 άτομα, όπως έγινε φέτος με την ταινία «Αγνωστοι μεταξύ μας» του Αντριου Χέιγκ. «Αυτός ήταν και ο λόγος που πολύ γρήγορα αναζητήσαμε μια μεγαλύτερη κινηματογραφική αίθουσα προκειμένου να καλύψουμε τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες» είπε ο κ. Κατσαρός.
Επίσης, έναν χρόνο μετά την πρώτη προβολή στην Αθήνα το «Σινεμά και Ψυχανάλυση» έχει επεκταθεί και στη Θεσσαλονίκη και διενεργείται από τον Ψυχαναλυτικό Κύκλο Θεσσαλονίκης υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εταιρείας της Νέας Λακανικής Σχολής. Μάλιστα, με τη βοήθεια του Διαδικτύου υπάρχει στόχος για μια νέα καινοτομία, μια κοινή κινηματογραφική παράσταση και σχολιασμό, ώστε να ενωθεί το κοινό της Θεσσαλονίκης με αυτό της Αθήνας.
Ποιοι επιλέγουν τις ταινίες που προβάλλονται
Οι ταινίες που προβάλλονται έχουν κυρίως έναν κοινωνικό προσανατολισμό, με θέματα δηλαδή που αγγίζουν την κοινωνία. «Το σκεπτικό πίσω από την επιλογή ταινιών είναι πάντα αυτό που αφουγκραζόμαστε από την κοινωνία» ανέφερε ο κ. Κατσαρός.
«Αυτά που απασχολούν την κοινωνία, την επικαιρότητα, αυτά που φαίνεται να είναι προκλήσεις της εποχής, τα αδιέξοδα των σχέσεων και φυσικά τα αδιέξοδα του πολιτισμού με τα νέα συμπτώματα που επάγονται από τον πολιτισμό. Η θεματολογία είναι μεγάλη, όπως για παράδειγμα η βία ανάμεσα στα παιδιά και στους νέους, ο πόλεμος, ο ρατσισμός, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η άνοδος του εξτρεμισμού, οι τροποποιήσεις στις οικογενειακές δομές και πλήθος άλλων θεμάτων που πάντα ξαναλέω ότι έχουν να κάνουν με αυτό που δονεί την κοινωνία σε κάθε χρονική στιγμή».
Η αρχική ιδέα αυτής της προσπάθειας ήταν της Ελένης Μόλαρη, ψυχιάτρου, ψυχαναλύτριας, μέλους της Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ, η οποία βρήκε την άμεση υποστήριξη του Ρεζινάλντ Μπλανσέ, ψυχαναλυτή, τότε προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ.
Εκτός του κ. Κατσαρού τα άλλα μέλη της ομάδας είναι οι: Δέσποινα Καραγιάννη (ψυχολόγος, ψυχαναλύτρια, νυν πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ), Στέλλα Στελετάρη (ψυχολόγος, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ), Ελένη Ρηγούτσου (ψυχολόγος, ψυχαναλύτρια, γραμματέας της Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ), Πολίνα Αγαπάκη (ψυχολόγος, μέλος της Ελληνικής Εταιρείας της ΝΛΣ), Παναγιώτης Χριστόπουλος (σεναριογράφος), Γιώργος Γιαννακόπουλος (διδάκτωρ Αγγλικής Φιλολογίας), Γιάγκος Αντίοχος (κριτικός κινηματογράφου) και Χρήστος Μήτσης (κριτικός κινηματογράφου).
Επίσης, κάποιες φορές, υπάρχει ένας συντονισμός μεταξύ των εργασιών και το κεντρικό ετήσιο θέμα επεξεργασίας της Νέας Λακανικής Σχολής και της Παγκόσμιας Ψυχαναλυτικής Εταιρείας. «Φέτος διαπραγματευόμαστε το καθολικό ζήτημα που αφορά τους πάντες διαχρονικά, τις οδυνηρές αγάπες» είπε ο κ. Κατσαρός. «Καταπιαστήκαμε με το ζήτημα της διαφοράς των φύλων και της ανυπαρξίας της διάφυλης σχέσης, αλλά και των ομόφυλων σχέσεων, της οδυνηρής αγάπης ανάμεσα στη μητέρα και στην κόρη που κάποιες φορές μπορεί να καταστεί μια σχέση ολέθρου».
Σε ερώτηση σχετική με τον από επιστημονικής πλευράς ορισμό ή την περιγραφή της επίδρασης που μπορεί να ασκήσει ο κινηματογράφος πάνω σε ένα θέμα αρκετά νευραλγικό, όπως αυτό της ψυχανάλυσης, ο κ. Κατσαρός απάντησε ως εξής: «Θα έλεγα καλύτερα ότι η σχέση των δύο είναι μάλλον αμφίδρομη και κάποιες φορές αλληλοτροφοδοτούμενη. Είναι γνωστό εξάλλου ότι η ψυχανάλυση με κύριους εκφραστές της τον Φρόιντ και αργότερα τον Λακάν επηρέασε όχι μόνο τη θεωρία του κινηματογράφου αλλά και την τέχνη γενικότερα.
Μεγάλοι σκηνοθέτες, όπως ο Χίτσκοκ, ο Μπουνιουέλ, ο Λιντς, ενσωμάτωσαν ψυχαναλυτικά μοτίβα στις ταινίες τους. Από την άλλη εμείς, για παράδειγμα, αξιοποιούμε το κινηματογραφικό υλικό ως πηγή σκέψης, προβληματισμού, μοιράσματος και διαλόγου. Ο Φρόιντ σε ένα γενναίο του απόφθεγμα, κάτι που δείχνει το μέγεθος του διανοητή, είπε: “Οπου και αν με πήγαν οι θεωρίες μου βρήκα ότι ένας ποιητής ήδη έχει πάει εκεί…” και ο Λακάν στη συνέχεια θα πει ότι “Ο καλλιτέχνης προηγείται του ψυχαναλυτή”».
Ο σκοπός και η ουσία μιας δυναμικής διαδικασίας
Ετσι και αλλιώς «η ψυχανάλυση δεν διεκδικεί τα σκήπτρα μιας πρωτιάς» είπε ο ψυχολόγος. «Δεν είναι αυτός ο στόχος της και δεν είναι η ουσία της. Εξάλλου η ψυχανάλυση, και δη η λακανική ψυχανάλυση, είναι μια δυναμική διαδικασία όπου οι επεξεργασίες είναι πάντα με αφετηρία την κλινική πράξη, μέσα από την οποία εξάγει τα συμπεράσματά της.
Δεν είναι μια θεωρία που πρώτα βγάζει συμπεράσματα και τα εφαρμόζει στην πρακτική της, αλλά αφουγκράζεται, παρατηρεί, επεξεργάζεται μέσα από την κλινική πράξη και έκτοτε αποφαίνεται. Ενα κινηματογραφικό έργο μπορεί να αγγίξει ένα κοινωνικά κρίσιμο και επίκαιρο θέμα, να καταδείξει κοινωνικές ή πολιτικές αδυναμίες και να προσφέρει στον θεατή ένα προβληματισμό τέτοιο που να υπερβαίνει το επίπεδο της ψυχαγωγίας».
Είναι λοιπόν προφανές ότι για όλους όσοι ανήκουν στην ψυχαναλυτική ομάδα που ασχολείται με τον κινηματογράφο και διοργανώνει αυτή την επικοινωνία της ψυχανάλυσης με το ευρύτερο κοινό το «Σινεμά και Ψυχανάλυση» αποτελεί μια γιορτή. «Ναι, γιατί θεωρούμε ότι ο κινηματογράφος δεν είναι απλώς μια παθητική κατανάλωση εικόνων προς την πλευρά της ψυχαγωγίας και της απόδρασης από την καθημερινότητα – που είναι σαφώς και ένας μείζων στόχος του κινηματογράφου καθόλου αμελητέος. Είναι μια διαδικασία εμπλοκής του υποκειμένου. Ενας τόπος αναστοχασμού σε σχέση με την επιθυμία, την απόλαυση και τον κοινωνικό δεσμό».
