Πηγαίνοντας στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή στις Σπέτσες, στην καρδιά του καλοκαιριού, νιώθεις πως εισέρχεσαι σε έναν χώρο μετέωρο: ανάμεσα σε εποχές (το παρελθόν που διατηρείται, το παρόν που διαστέλλεται) και στα φαντάσματα ενός θέρους που δεν υπάρχει πια. Σε αυτό το περιβάλλον, που λειτουργεί σαν χρονοκάψουλα και ταυτόχρονα σαν επιφάνεια προβολής επιθυμιών, στήθηκε η «Σχολή Μεταβάσεων» (School of Transitions), μια έκθεση που μόλις ολοκληρώθηκε ως αποτέλεσμα του πρώτου Anargyros Art Residency, μια πρωτοβουλία του Διοικητικού Συμβουλίου της Σχολής. Την καλλιτεχνική διεύθυνση και επιμέλεια υπέγραψε η Εύα Βασλαματζή, με την υποστήριξη και τον συντονισμό της Φωτεινής Σαλβαρίδη.
Η Βασλαματζή προσκάλεσε τέσσερις καλλιτέχνιδες, τις Ρογουίνα Χιουζ, Κωνστάντζα Καψάλη, Ναταλία Μαντά και Ιωάννα Παρασκευοπούλου, να κατοικήσουν τις «Σχολές», όπως τις αποκαλεί η τοπική κοινότητα δεδομένου ότι περιλαμβάνουν πέντε κτίρια. Να αφεθούν στη χρονικότητα του νησιού, να συνυπάρξουν, να πειραματιστούν για ενάμιση μήνα, χωρίς ιεραρχίες, χωρίς πρόγραμμα. Κοινός τόπος και άξονας της πρόσκλησης ήταν η ήδη διαμορφωμένη σχέση των τεσσάρων με το τοπίο και τη φύση είτε ως βιωμένη καθημερινότητα είτε ως ενστικτώδης γνώση. Και τελικά το στοιχείο του «relic», του απομειναριού ή της επιβίωσης, αναδύθηκε ως υπόγεια σύνδεση ανάμεσα στα έργα τους: όχι ως μνημείο, αλλά ως ίχνος υλικό, σωματικό, υπαρξιακό.
Ιερά και πολύτιμα κατάλοιπα
Ερχόμενη από τον κόσμο του ντοκιμαντέρ παρατήρησης, η Κωνστάντζα Καψάλη ακολούθησε μικρές, ανεπαίσθητες διαδρομές παρέα με ηλικιωμένες γυναίκες, την ηλικιακή εκείνη ομάδα στην οποία σπάνια στρέφεται ο φακός. Κατέγραψε τις κινήσεις και τις σιωπές τους, τις συνομιλίες και τις αναμονές, καθώς διαχειρίζονται την απώλεια, τον χρόνο και τη μνήμη. Μαζί τους παρακολούθησε και κατέγραψε την επιμνημόσυνη δέηση για τα 200 χρόνια από τον θάνατο της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, με την παρουσία του «ιερού» μηριαίου οστού της, ενός λειψάνου που λειτουργεί ταυτόχρονα ως σύμβολο και παράδοξο, υλικό ίχνος ενός σώματος που έχει μετατραπεί σε Ιστορία.
Η χορεύτρια και χορογράφος Ιωάννα Παρασκευοπούλου, στην πρώτη της εικαστική εγκατάσταση, ανέτρεξε σε αρχειακό υλικό της περιοχής (φωτογραφίες, πορτρέτα, σημειώσεις) και ανέδειξε χειρονομίες που χάνονται. Οι ρυθμοί της υφαντικής, η σωματική γνώση της ναυπηγικής, οι λέξεις που ξεπηδούν μόνο μέσα στη δουλειά πέρασαν στο σώμα της και επανήλθαν ως φαντασιακή χορογραφία στα εγκαίνια της έκθεσης. Τα δε μηχανήματα που μεταδίδουν τους ήχους όπως και οι εικόνες από τις οποίες άντλησε το υλικό της παρέμειναν στον χώρο ως υπόμνηση της επιτελεστικής πράξης.
Η Ρογουίνα Χιουζ, που παρατηρεί εδώ και χρόνια τη θάλασσα ως χειμερινή κολυμβήτρια και κάτοικος του Αγκιστρίου για μεγάλα διαστήματα, ανέπτυξε μια υβριδική φωτογραφική γλώσσα, βασισμένη στην κυανοτυπία. Μέσω αυτής, επανασυνδέθηκε με την αναλογική φωτογραφία, μια πρακτική με την οποία είχε καιρό να καταπιαστεί και παράλληλα απέτινε φόρο τιμής στην Αννα Ατκινς (1799-1871), την αγγλίδα βοτανολόγο που θεωρείται πρωτοπόρος της κυανοτυπίας ως μέσου καταγραφής φυτών. Τα εύθραυστα φωτογράμματά της, με υλικά που συνέλεξε από παραλίες των Σπετσών, μιλούν για τον χρόνο που κυλά και επιστρέφει, για την ανακύκλωση του γυαλιού, του φωτός, της σκέψης. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί εκείνο που αποτυπώνει τα πριονωτά ράμφη από πριονόψαρα, ένα είδος που έχει εξαφανιστεί από τη Μεσόγειο ήδη από τη δεκαετία του ’50, και σώζεται πια μόνο ως λείψανο στο μουσείο της Σχολής, δίπλα σε αντικείμενα που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα στο μάθημα Ανατομίας.
Το πνεύμα της Λουίζ Μπουρζουά
Θα σταθώ λίγο περισσότερο στην περίπτωση της Ναταλίας Μαντά, η οποία ενεργοποίησε εκ νέου την αίθουσα Φυσικής της Σχολής με το μικρό αμφιθέατρό της, επιστρέφοντας ταυτόχρονα στον βυθό – πραγματικό και συμβολικό – συνεχίζοντας οικογενειακές παραδόσεις. Διότι ο πατέρας της, φυσικός στο επάγγελμα και δεινός ψαράς του Πόρτο Χελίου, της κληροδότησε όχι μόνο εργαλεία και τεχνικές, αλλά κυρίως μια βιωματική γνώση της θάλασσας.
Από αυτή τη συνάντηση επιστήμης και θητείας στον βυθό, γεννήθηκε το κεραμικό έργο της BODY: ένα φανταστικό ον, σαν έκθεμα μουσείου φυσικής ιστορίας που αιωρείται ως σκελετός είτε θαλάσσιου θηλαστικού είτε πλωτού σκάφους. Ετοιμο να πετάξει, συγκρατείται στη θέση του από δεκάδες κεραμικά αβγά που θυμίζουν βαρίδια βάρκας. Τα αβγά, ως αρχέτυπα της δυνητικής ζωής αλλά και σύμβολα του θύλακα προστασίας που προσφέρει η μήτρα, δεν συγκρατούν απλώς το σώμα-σκελετό του πλάσματος της Ναταλίας Μαντά αλλά ταυτόχρονα το καθηλώνουν, απελευθερώνοντας συνειρμούς γύρω από την υπαρξιακή ένταση και την ψυχολογική αμφισημία της μητρότητας στο πνεύμα της πρώτης διδάξασας Λουίζ Μπουρζουά. Ενα υποθαλάσσιο βίντεο συνοδεύει το έργο: ένα παρεμφερές κεραμικό αβγό βυθίζεται, αποκτώντας βάρος μέσα από μια οπή που το γεμίζει σταδιακά νερό και μετατρέπεται σε παιχνίδι, σε οντότητα που αποκτά σιγά-σιγά τις αισθήσεις της.
Παράλληλα, η καλλιτέχνις παρουσιάζει ανατομικά σχέδια από παλαιότερη δουλειά της με επίκεντρο την κυοφορούσα γυναίκα. Η ίδια, γεννημένη μέσα από μια δύσκολη κύηση, ανακάλυψε το ημερολόγιο της μητέρας της (μια συνομιλία με το αγέννητο παιδί), το οποίο επηρέασε καθοριστικά τη σχέση της με το σώμα και τη δημιουργία. Τα σχέδια αυτά συνδυάζονται με ψευδοεπιστημονικά διαγράμματα, αριθμητικά δεδομένα και μετρήσεις βάθους. Μέσα στον χώρο της Σχολής, όπου η επιστήμη άλλοτε διδασκόταν με αυστηρότητα, το έργο της Μαντά εισάγει μια νέα σωματική ανατομία: εύθραυστη, εσωτερική, μεταβαλλόμενη και ποιητική.
Ενα νέο πρόγραμμα φιλοξενίας
Αν και η Αναργύρειος και Κοργιαλένειος Σχολή είχε εικαστικά ενεργοποιηθεί τα τελευταία χρόνια μέσα από επιμέρους πρωτοβουλίες, όπως εκείνη του ΑΜΑ House της Αννας Μαρίας Λουδάρου, το Anargyros Art Residency σηματοδοτεί την πρώτη φορά που η ίδια η διοίκηση της Σχολής αναλαμβάνει την ευθύνη και τη διοργάνωση ενός σύγχρονου καλλιτεχνικού προγράμματος φιλοξενίας. Με πρόεδρο τον Γιάννη Αίσωπο, καθηγητή Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Πατρών και μέλος την ιστορικό τέχνης Τατιάνα Σπινάρη-Πολλάλη, ιδιοκτήτρια της γκαλερί Citronne (Πόρος, Αθήνα), το Διοικητικό Συμβούλιο της Σχολής επιδίωξε να δώσει μια νέα κατεύθυνση: να αναπτύξει έναν σταθερό θεσμό, έναν καλλιτεχνικό πυρήνα έρευνας, παραγωγής και ανταλλαγής.
Στο πλαίσιο αυτό προσκλήθηκαν επιμελητές και επιμελήτριες να καταθέσουν προτάσεις για ένα νέο, ετήσιο πρόγραμμα residency. Η πρόταση της Εύας Βασλαματζή ξεχώρισε, τόσο για τη φροντίδα της επιλογής όσο και για τον πλουραλισμό των εκφραστικών μέσων που πρότεινε: δημιουργοί που κινούνται ανάμεσα στις εικαστικές τέχνες, τον χορό, τον κινηματογράφο. Η σκέψη για το μέλλον περιλαμβάνει και άλλα πεδία, τη μουσική, την επιμελητική πρακτική την ίδια, με στόχο τη δημιουργία ενός κοινού εδάφους, μιας ζύμωσης που να ξεπερνά τα όρια κάθε πρακτικής.
