Μελωδίες από μια πολύ μακρινή εποχή, με όργανα όπως η μεσαιωνική βιέλα, τα μεσαιωνικά φλάουτα και η νικελάρπα (nyckelharpa), που σπάνια ακούγονται στις μέρες μας, και με την ανθρώπινη φωνή να διηγείται ιστορίες ξεχασμένες στον χρόνο.
Η σειρά συναυλιών «Ostium – Ημέρες μεσαιωνικής μουσικής» επιστρέφει για τρίτη χρονιά από το 2023, για να επαναφέρει για λίγο στο προσκήνιο ένα ρεπερτόριο εν πολλοίς ξεχασμένο, αλλά πάντα ενδιαφέρον. Τη μυστηριακή γοητεία των συνθέσεων που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα – την περίοδο περίπου από τον 5ο αιώνα έως τις αρχές του 15ου αιώνα – θα αναβιώσει και πάλι το ειδικευμένο στην παλαιά μουσική σύνολο Ex Silentio.
Καλλιτεχνικός διευθυντής του μικρού φεστιβάλ είναι ο ιδρυτής του Ex Silentio, φλαουτίστας και ιστορικός της μουσικής Δημήτρης Κούντουρας, ο οποίος μας εισάγει στη φιλοσοφία της διοργάνωσης και παρουσιάζει το νέο πρόγραμμα. Ενα πρόγραμμα που ειδικά εφέτος φέρνει τη μουσική του μεσαίωνα σε έναν χώρο εμβληματικό και απρόσμενο, στο Καθολικό της Μονής Δαφνίου.
Ποιος είναι λοιπόν ο στόχος ενός φεστιβάλ όπως το Ostium;
«Πολύ απλά η γνωριμία του κοινού με τη μεσαιωνική μουσική. Με φετινό θεματικό άξονα τη σχέση Βορρά – Νότου. Ετσι, παραδείγματος χάριν, στην πρώτη συναυλία θα παρουσιάσουμε μεσαιωνικές παραδόσεις της Σκανδιναβίας και της Βαλτικής μαζί με έργα από γάλλους και ιταλούς συνθέτες φτάνοντας μέχρι τις προφορικές παραδόσεις της Μεσογείου».
Οι προφορικές παραδόσεις πώς έχουν φτάσει έως τις μέρες μας και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους;
«Στον Μεσαίωνα η λόγια τέχνη, μουσική και ποίηση, ήταν μια προφορική παράδοση. Οπως και στην αρχαιότητα, τα έργα καταγράφονταν αργότερα. Μιλάμε λοιπόν για μια προφορική αλλά λόγια μουσική που συχνά έχει κοινά χαρακτηριστικά με πιο δημώδεις παραδόσεις, όπως το προσωδικό ύφος και ο αυτοσχεδιασμός.
Τέτοια τραγούδια, έπη, παραβολές και μύθοι από τα βρετανικά νησιά, τη Σουηδία αλλά και τις νότιες χώρες θα ακουστούν και στη δεύτερη συναυλία του φεστιβάλ που θα επικεντρωθεί στην τέχνη τού να τραγουδά και να συνοδεύει κανείς τον εαυτό του. Θα υπάρξει και μια στρογγυλή τράπεζα με στόχο και πάλι να αναδειχθούν και να φωτιστούν οι πολυδιάστατες σχέσεις μουσικής – ποίησης».
Το νέο πρόγραμμα συνδέεται και με τη μνημειακή Μονή Δαφνίου. Πώς επηρεάζουν η αρχιτεκτονική και η ακουστική τέτοιων χώρων την ερμηνεία και τη σκηνική εμπειρία; Και ποιες οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο μουσικός όταν παίζει εκεί;
«Δεν υπάρχει μεγαλύτερη πρόκληση αλλά και απόλαυση για τους μουσικούς από το να βρίσκουν τον κατάλληλο χώρο για το κάθε είδος μουσικής. Συχνά η μουσική γραφόταν έχοντας ο συνθέτης μια συγκεκριμένη ακουστική ή κάποιον χώρο.
Ομως η πολυφωνία σπάνια λειτουργεί καλά σε χώρους με στεγνή ακουστική, η μουσική δωματίου δεν είναι για εξωτερικό χώρο κ.λπ. Παρ’ όλα αυτά η Μονή Δαφνίου – ένα μοναδικό μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς – έχει μια από τις ωραιότερες ακουστικές που έχω συναντήσει. Η επιβλητική σαγήνη του χώρου πολλαπλασιάζει την ηχητική απόλαυση και δημιουργεί μια σπάνια εμπειρία των αισθήσεων τόσο για τον μουσικό όσο και για τον ακροατή. Το ρεπερτόριο που προτείνουμε παρακολουθεί την ιστορία του μνημείου, αρχίζει κάπου στον 11ο αιώνα».
Το ρεπερτόριο του φεστιβάλ είναι σπάνιο και συχνά πρωτόγνωρο για το ελληνικό κοινό. Με ποιον τρόπο ανταποκρίνονται οι ακροατές όταν έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με τέτοιες μουσικές;
«Η Ελλάδα, σε αντίθεση με χώρες της Δυτικής Ευρώπης, έχει ένα σχετικά νέο κοινό που παρακολουθεί με ενδιαφέρον τα μουσικά πράγματα. Επίσης, το άκουσμα αυτής της μουσικής και των παλιών οργάνων δεν ξενίζει τον έλληνα ακροατή που γνωρίζει από τραγούδι, παραδοσιακά όργανα και αυτοσχεδιασμό. Ο γήινος ήχος της μουσικής αυτής, σε ό,τι αφορά τις δυναμικές και την προσωδία, μοιάζει ενίοτε πιο προσιτός από ό,τι το ρεπερτόριο του 19ου και του 20ού αιώνα. Η μουσικο-ποιητική τέχνη του Μεσαίωνα, με τις επαναλαμβανόμενες στροφικές φόρμες προτείνει, θα λέγαμε, μια μαγική, υπνωτική ποιότητα. Δημιουργεί έναν ονειρικό κόσμο δίνοντας έτσι την υπόσχεση μιας άλλης, υπερβατικής ζωής, μιας άχρονης και μακρινής Εδέμ».
Οι εκδηλώσεις και οι χώροι τους
Η εναρκτήρια εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 2 Οκτωβρίου, στις 6 μ.μ., στον κατανυκτικό χώρο της Μονής Δαφνίου. Με την Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραΐτη (φωνή και βιέλα), τον Δημήτρη Κούντουρα (μεσαιωνικά φλάουτα), και την Ιέβα Μπαουμπλίτε (άρπα και φλάουτο) από τη Λιθουανία. Είσοδος ελεύθερη με υποχρεωτική την ηλεκτρονική κράτηση θέσεων λόγω του περιορισμένου χώρου.
Η συναυλία πραγματοποιείται σε συνδιοργάνωση με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής και τελεί υπό την αιγίδα του ΥΠΠΟ. Θα ακολουθήσει την Παρασκευή 14 Νοεμβρίου, στις 8 μ.μ. στον χώρο S22 των Εκδόσεων Νεφέλη (Σμολένσκι 22) στρογγυλή τράπεζα με θέμα «Musica poetica: Ζητήματα ποίησης και μουσικής από τον Μεσαίωνα στον 19ο αιώνα». Καλεσμένη η λυρική τραγουδίστρια, ποιήτρια και μεταφράστρια Λένια Ζαφειροπούλου.
Η βραδιά θα ολοκληρωθεί με αυτοσχεδιασμό τύπου jam session. Η είσοδος θα είναι και πάλι ελεύθερη. Τέλος, το Σάββατο 6 Δεκεμβρίου, στις 9 μ.μ., στον καλλιτεχνικό χώρο Baumstrasse (Σερβίων 8, 2ος όροφος, Βοτανικός) θα παρουσιαστεί συναυλία με τίτλο «Μυθιστορίες: έπη, μύθοι και παραβολές από τον Μεσαίωνα». Θα ακουστούν μουσικές από τα Βρετανικά νησιά, τη Σκανδιναβία, τη Γαλλία, την Ελλάδα και άλλες περιοχές της Μεσογείου. Με τη Λαμπρινή Γιώτη (τραγούδι και νικελάρπα) και την Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραΐτη (τραγούδι και βιέλα). Είσοδος: 12-15 ευρώ. Με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ι. Φ. Κωστόπουλου και της πρεσβείας της Λιθουανίας.
Πληροφορίες για τις εμφανίσεις και τις ηχογραφήσεις του συνόλου Ex Silentio θα βρείτε στην ιστοσελίδα https://exsilentio.org.
