Αλγόριθμοι και ελευθερία

Yuval Noah Harari 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα Μετάφραση Μιχάλης Λαλιώτης Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2018 σελ. 352, τιμή 24,38 ευρώ Μετά την τεράστια παγκόσμια επιτυχία των δύο προηγούμενων βιβλίων του Sapiens και Homo Deus ήταν επόμενο ο νεότερος ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νόα Χαράρι να επανέλθει με ένα τρίτο βιβλίο. Τα 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα αποτελούν εν πολλοίς επεξεργασία και μεταφορά στο παρόν των θεωριών που ανέπτυξε νωρίτερα. Είναι κι αυτό ριζοσπαστικό, ανατρεπτικό και πρωτότυπο. Τα 21 μαθήματα αναφέρονται σε ισάριθμα μείζονα ζητήματα της εποχής μας, αλλά τους κύριους άξονες του βιβλίου αποτελούν η επανάσταση της πληροφορικής και η επανάσταση της βιοτεχνολογίας. Αναπόφευκτα, το βασικό θέμα που διερευνά ο Χαράρι είναι, όπως γράφει στην εισαγωγή του, πώς «ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος ασκεί πρωτοφανείς πιέσεις στην προσωπική μας συμπεριφορά και στην ηθική». Και άρα από εδώ ξεκινώντας μπορεί ο καθένας μας να δώσει την απάντησή του στο παμπάλαιο ερώτημα ποιο είναι το νόημα της ζωής. Ενας αναχωρητής, ένας μοναχός δίνει τη δική του απάντηση ερήμην ή κατά της κοινωνίας. Αλλά σε μια κοινωνία όπου όλοι μας είμαστε πιασμένοι σ’ έναν ιστό από αμέτρητα νήματα το προσωπικό είναι και πολιτικό, επειδή η προσωπική μας ζωή έχει πλέον κι αυτή παγκόσμια διάσταση. Παγκόσμια επιτήρηση Στο τρίτο (και από τα πιο ερεθιστικά) κεφάλαιο, για παράδειγμα, με τίτλο «Ελευθερία» και υπότιτλο «Τα Μεγάλα Δεδομένα σε παρακολουθούν», ο Χαράρι γράφει ότι «τα δημοψηφίσματα και οι εκλογές αφορούν πάντοτε τα συναισθήματα των ανθρώπων, όχι την ορθολογικότητά τους». Οχι «όλων» των ανθρώπων φυσικά, θα αντέτεινε κάποιος, αλλά της μεγάλης πλειονότητας. Και έτσι όμως «μόλις κάποιος αποκτήσει την ικανότητα να χειραγωγεί την ανθρώπινη καρδιά, η δημοκρατική πολιτική θα μεταλλαχθεί σε ένα συναισθηματικό κουκλοθέατρο». Τα παραπάνω άλλοτε θα τα θεωρούσαμε δυστοπικά, όμως στην εποχή μας η μεταλλαγή της πραγματικότητας υπερβαίνει ακόμη και τα όσα φαντάστηκε ο Οργουελ στο μυθιστόρημά του 1984. Η κυριαρχία των Μεγάλων Δεδομένων μέσω των οποίων μπορεί στο μέλλον να φτάσουμε στο σημείο οι πάντες να ελέγχουν τους πάντες είναι η πραγματικότητα της εποχής μας. Από το πώς θα χρησιμοποιούνται οι αλγόριθμοι αυτών των δεδομένων εξαρτάται πόση ελευθερία θα έχουμε – στη χειρότερη περίπτωση, αν θα έχουμε καν ελευθερία. Κι εκείνοι που θα κυριαρχούν θα είναι όσοι ελέγχουν τον ουρανό και τον κυβερνοχώρο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου ο Χαράρι προβαίνει σε μια άκρως δυσάρεστη προειδοποίηση: η συγχώνευση της τεχνολογίας της πληροφορίας και της βιοτεχνολογίας απειλεί, όπως υποστηρίζει, «τις κεντρικές νεωτερικές αξίες της ελευθερίας και της ισότητας». Είναι εντυπωσιακά τα όσα λέει για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ειδικότερα για το Facebook, που δεν το αντιμετωπίζει αρνητικά αλλά με κριτικό πνεύμα, καταλήγοντας στο αυτονόητο, που η γοητεία του κυβερνοχώρου μας κάνει να ξεχνάμε: «Oπως και οι υπόλοιποι διαδικτυακοί κολοσσοί, έχει την τάση να βλέπει τους ανθρώπους σαν οπτικοακουστικά ζώα – ένα ζευγάρι μάτια κι ένα ζευγάρι αφτιά, συνδεδεμένα με δέκα δάχτυλα, μια οθόνη και μια πιστωτική κάρτα. Eνα καίριο βήμα για την ενοποίηση της ανθρωπότητας είναι να συνειδητοποιήσουν (σ.σ. οι διαδικτυακοί κολοσσοί) ότι οι άνθρωποι έχουν σώμα». Σήμερα, με τη συγχώνευση της τεχνολογίας της πληροφορίας και της βιοτεχνολογίας ποικίλα καταστροφικά σενάρια μπορούν να προκύψουν, χειρότερα από τα οποία είναι η εμφάνιση ψηφιακών δικτατοριών και η δημιουργία μιας άχρηστης τάξης – χωρίς να εξαιρούμε και το ανατριχιαστικό ενδεχόμενο να αρχίσει κάποια χώρα να τροποποιεί ανθρώπινα έμβρυα, «αν πιστεύει ότι έτσι θα αποκτήσει ένα καίριο στρατιωτικό και οικονομικό πλεονέκτημα». Στον παγκοσμιοποιημένο μας κόσμο όμως η έρευνα και η ανάπτυξη δεν συνιστούν πλεονέκτημα καμιάς χώρας. Για να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο η μόνη απάντηση κατά τον Χαράρι είναι η ανάπτυξη μιας παγκόσμιας ταυτότητας. Τότε και η ίδια η παγκοσμιοποίηση θα αποκτήσει θετικό νόημα. Αυτό είναι ένα πολυθεματικό – και άρα πολυπρισματικό – βιβλίο. Η σκέψη του Χαράρι παρουσιάζεται ανατρεπτική από την αρχή ως το τέλος, όπως και η χρήση των παραδειγμάτων του. Λέει, φέρ’ ειπείν, πως όλα τα δόγματα δεν είναι εξίσου επιβλαβή. Κάποια από αυτά, όπως το άρθρο 19 της «Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» του ΟΗΕ, συνέβαλαν στην ευτυχία και στην ευημερία της ανθρωπότητας. Στον 20ό αιώνα είχε μεγάλη σημασία αλλά στον 21ο η απόλυτη προσήλωση σ’ αυτό και μόνο ενέχει σοβαρούς κινδύνους, γιατί «η βιοτεχνολογία και η τεχνική νοημοσύνη προσπαθούν τώρα να αλλάξουν το νόημα της ίδιας της ανθρώπινης ιδιότητας». Κριτική στις θρησκείες Ο αναγνώστης εύκολα αντιλαμβάνεται πως ο συγγραφέας πιστεύει στην κοσμικότητα, γι’ αυτό και ασκεί δριμύτατη κριτική στις θρησκείες – τις μονοθεϊστικές κατ’ εξοχήν. Οι θρησκείες, οι ιδεολογίες και οι πίστεις έχουν τη σκιά τους. Η κοσμική επιστήμη όμως διαθέτει το πλεονέκτημα ότι αναγνωρίζει τη δική της σκιά και δεν προσπαθεί να κρύψει τα τυφλά της σημεία. Πρέπει να την εμπιστευόμαστε, επομένως, επειδή, όταν δεν είναι δογματική, μπορεί και βελτιώνει αθροιστικά τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Βέβαια, αν μείνουμε εδώ (στο πιο αδύνατο σημείο της επιχειρηματολογίας του Χαράρι), θα πρέπει να υποβαθμίσουμε έως και να καταργήσουμε ένα μεγάλο μέρος της μεταφυσικής και φιλοσοφικής παράδοσης, πράγμα τουλάχιστον υπερβολικό. Οσον αφορά αυτή την «άλλη», ας πούμε, πλευρά ο χορτοφάγος Χαράρι προτείνει ένα υποκατάστατο: τον διαλογισμό. Για ένα τέτοιο θέμα όμως αρμοδιότεροι είναι οι ινδουιστές και οι βουδιστές. Δεν χρειάζεται, ασφαλώς, να συμφωνεί κανείς σε όλα μ’ αυτόν τον συγγραφέα, ο οποίος ωστόσο διαθέτει ένα μεγάλο πλεονέκτημα: οδηγεί τον αναγνώστη όχι μόνο στην κατανόηση του κόσμου που μας περιβάλλει αλλά και σε διερωτήσεις για το παρόν και το μέλλον του ανθρώπου και τις καλές και κακές μεταλλάξεις που έχει υποστεί το νόημα της ζωής.

Αλγόριθμοι και ελευθερία

Περιεχόμενο για συνδρομητές

Τελευταίες Ειδήσεις

Κακοκαιρία Byron: Ρεκόρ βροχόπτωσης στην Αττική

efood: Εκτός λειτουργίας η πλατφόρμα λόγω της κακοκαιρίας Byron

Δημόσιο: Νέα ρύθμιση για αποζημιώσεις εξπρές χωρίς δικαστικές διαμάχες

Το deal της δεκαετίας: Η Netflix κοντά στην αγορά της Warner Bros.

Ο τρυφερά γενναιόδωρος

Αυθόρμητος και ειλικρινής

Μια πολύτροπη παρουσία και στην κριτική

Μανόλης Αναγνωστάκης: Ενας ποιητής της νεότητας που διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται

Καλώδιο Ελλάδας - Κύπρου: Ανατροπή από τις Βρυξέλλες

Η κακοκαιρία Byron χτυπά τη χώρα: Ταλαιπωρία στην Αθηνών - Κορίνθου, εκτεταμένες πλημμύρες - Όλες οι εξελίξεις

Google Lens: Το νέο εργαλείο που ξετρυπώνει τις απάτες

Σημεία και τέρατα στη δίκη των υποκλοπών

Ουκρανία: Καταστροφικό δημογραφικό πρόβλημα αντιμετωπίζει η χώρα

Καιρός: Νέο έκτακτο δελτίο από την ΕΜΥ για Byron - ποιες περιοχές θα χτυπηθούν περισσότερο

Τουρκία: Νέα ενεργειακή πολιτική;ι συζητά με Chevron και Exxon

Καρδίτσα - 3 στάσεις για φαγητό που θα σας μείνουν αξέχαστες

ΟΠΕΚΕΠΕ: Πώς δικαιολόγησε τη Φεράρι ο Μαγειρίας - Σε υψηλούς τόνους η κατάθεση του

Πώς αλλάζουν τις συντάξεις τα 9 χρόνια πρόσθετης ασφάλισης στον ΟΓΑ

Οι μπίζνες του Ντε Νίρο στην Καραϊβική - Το πολυτελές resort και ο σεφ Νοbu

Τι συμβαίνει στο 24ωρο ενός ελαφιού και μίας αγελάδας;

Αλκηστις Πρωτοψάλτη: «Αληθινός πλούτος δεν είναι να προσθέτεις, αλλά να μάθεις να αφαιρείς»

Νίκη Παπαθεοχάρη: «Η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια»

Ειδήσεις

Γνώμες

Νέες Εποχές

ΒΗΜΑgazino

Έντυπη Έκδοση

English Version