Ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια, η μεγαλύτερη πυρηνική εγκατάσταση στην Ευρώπη, βρίσκεται στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων για τον τερματισμό του πολέμου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, ο οποίος διαρκεί σχεδόν τέσσερα χρόνια. Αποτελεί ένα από τα πλέον ακανθώδη σημεία στο ειρηνευτικό σχέδιο που προωθεί ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και βασικό στοιχείο της πρότασης 20 σημείων που έχει καταθέσει ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Σύμφωνα με πληροφορίες του πρακτορείου Reuters, ο ρόλος, το καθεστώς και το μέλλον της εγκατάστασης εγείρουν μια σειρά από κρίσιμα ερωτήματα.
Το ενδεχόμενο αμερικανικής εμπλοκής
Ο σταθμός πέρασε υπό ρωσικό έλεγχο τον Μάρτιο του 2022, με τη Μόσχα να εκφράζει από τότε την πρόθεσή της να τον εντάξει στο ρωσικό ενεργειακό σύστημα. Αν και η συντριπτική πλειονότητα της διεθνούς κοινότητας αναγνωρίζει τη Ζαπορίζια ως ουκρανική ιδιοκτησία, η Ρωσία επιμένει ότι της ανήκει και ότι τη διαχείριση έχει αναλάβει θυγατρική της κρατικής εταιρείας Rosatom.
Στα τέλη Δεκεμβρίου, ο Ζελένσκι αποκάλυψε ότι από αμερικανικής πλευράς τέθηκε στο τραπέζι πρόταση για τριμερή διαχείριση της εγκατάστασης, με τη συμμετοχή Ουκρανίας, Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών, υπό την εποπτεία Αμερικανού επικεφαλής.
Το Κίεβο, ωστόσο, προτείνει ένα διαφορετικό μοντέλο: κοινή ουκρανοαμερικανική αξιοποίηση του σταθμού, με τις ΗΠΑ να διαχειρίζονται αυτόνομα το 50% της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας. Παράλληλα, ρωσικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι και η Μόσχα έχει εξετάσει σενάρια συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η εικόνα στο έδαφος
Ο πυρηνικός σταθμός βρίσκεται στην πόλη Ενερχοντάρ, στις όχθες του Δνείπερου, περίπου 550 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του Κιέβου. Διαθέτει έξι αντιδραστήρες σοβιετικής τεχνολογίας, κατασκευασμένους κυρίως τη δεκαετία του 1980, με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 5,7 γιγαβάτ — επίπεδο που τον καθιστά κομβικό για την ενεργειακή ισορροπία της περιοχής.
Πριν από τον πόλεμο, τέσσερις από τους έξι αντιδραστήρες είχαν ήδη στραφεί στη χρήση πυρηνικού καυσίμου αμερικανικής προέλευσης, εγκαταλείποντας το ρωσικό. Μετά την κατάληψη του σταθμού, οι πέντε αντιδραστήρες τέθηκαν εκτός λειτουργίας, ενώ ο έκτος σταμάτησε την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας τον Σεπτέμβριο του 2022. Η Rosatom δήλωσε το 2025 ότι είναι διατεθειμένη να επιστρέψει το αμερικανικό καύσιμο στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σήμερα, σύμφωνα με τη ρωσική διοίκηση, και οι έξι μονάδες βρίσκονται σε κατάσταση ψυχρής διακοπής. Ρωσία και Ουκρανία αλληλοκατηγορούνται για επιθέσεις στην περιοχή του σταθμού, καθώς και για σαμποτάζ στις γραμμές ηλεκτροδότησης που τον συνδέουν με το ουκρανικό δίκτυο.
Παρά τον ρωσικό έλεγχο, η εξωτερική παροχή ηλεκτρικής ενέργειας προς τον σταθμό εξακολουθεί να προέρχεται από την Ουκρανία. Τα τελευταία χρόνια, η παροχή έχει διακοπεί επανειλημμένα, με αποτέλεσμα ο σταθμός να εξαρτάται από γεννήτριες ντίζελ για την ψύξη των αντιδραστήρων — μια κατάσταση που έχει προκαλέσει επανειλημμένες προειδοποιήσεις από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας.
Ο επικεφαλής του ΔΟΑΕ, Ραφαέλ Γκρόσι, έχει τονίσει ότι η διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων γύρω από πυρηνικές εγκαταστάσεις συνιστά διαρκή και σοβαρό κίνδυνο για την παγκόσμια πυρηνική ασφάλεια.
Γιατί η Μόσχα επιμένει στη Ζαπορίζια
Η Ρωσία δηλώνει ότι εξετάζει την επανεκκίνηση του σταθμού, υπό την προϋπόθεση ότι θα το επιτρέψουν οι συνθήκες ασφαλείας. Ο επικεφαλής της Rosatom, Αλεξέι Λιχατσόφ, έχει αφήσει ανοικτό ακόμη και το ενδεχόμενο παροχής ηλεκτρικής ενέργειας προς ουκρανικές περιοχές.
Ωστόσο, σύμφωνα με αναλυτές στο Κίεβο, ο πραγματικός στόχος της Μόσχας είναι η κάλυψη σημαντικών ενεργειακών αναγκών στο νότιο τμήμα της Ρωσίας. «Ο σταθμός αυτός είναι στρατηγικής σημασίας και γι’ αυτό αποτελεί πεδίο σκληρής αντιπαράθεσης», σημειώνει ο επικεφαλής του Κέντρου Ενεργειακών Ερευνών, Ολεξάντρ Χαρτσένκο.
Τον Δεκέμβριο του 2025, οι ρωσικές ρυθμιστικές αρχές εξέδωσαν άδεια λειτουργίας για έναν από τους αντιδραστήρες, γεγονός που θεωρήθηκε σημαντικό βήμα προς την επανεκκίνησή του. Η ουκρανική κυβέρνηση χαρακτήρισε την απόφαση παράνομη και επικίνδυνη, προειδοποιώντας για τον κίνδυνο σοβαρού πυρηνικού ατυχήματος.
Γιατί το Κίεβο διεκδικεί την επαναφορά του σταθμού
Η Ουκρανία βρίσκεται αντιμέτωπη με εκτεταμένες ζημιές στο ενεργειακό της σύστημα, καθώς οι ρωσικές επιθέσεις στις υποδομές ηλεκτροπαραγωγής έχουν ενταθεί, αφήνοντας κατά διαστήματα μεγάλες περιοχές χωρίς ρεύμα, ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες.
Ειδικοί εκτιμούν ότι η χώρα αντιμετωπίζει έλλειμμα παραγωγικής ισχύος της τάξης των 4 γιγαβάτ — ποσότητα που αντιστοιχεί περίπου στη δυναμικότητα τεσσάρων αντιδραστήρων της Ζαπορίζια.
Ακόμη και αν η Ουκρανία ανακτήσει τον έλεγχο του σταθμού, θα απαιτηθεί μακρύς χρόνος για την πλήρη αποκατάστασή του. Σύμφωνα με τον Χαρτσένκο, θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο με τρία χρόνια για να αξιολογηθεί η κατάσταση των εγκαταστάσεων και επιπλέον τρία χρόνια για την επαναφορά τους σε κανονική λειτουργία. Τanto η κρατική εταιρεία Energoatom όσο και ανεξάρτητοι ειδικοί παραδέχονται ότι η πραγματική εικόνα του σταθμού παραμένει άγνωστη.
Το αγκάθι της ψύξης των αντιδραστήρων
Ένα από τα σοβαρότερα μακροπρόθεσμα προβλήματα αφορά την επάρκεια νερού για την ψύξη των αντιδραστήρων, μετά την καταστροφή του φράγματος της Καχόβκα το 2023, το οποίο τροφοδοτούσε με νερό τις εγκαταστάσεις.
Χωρίς επαρκή αναπλήρωση, το νερό στις δεξαμενές ψύξης εξατμίζεται, η θερμοκρασία αυξάνεται και δημιουργούνται συνθήκες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πυρκαγιά ή σοβαρό ατύχημα.
Η Energoatom έχει αναφέρει ότι η στάθμη της δεξαμενής ψύξης έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 15%, περίπου τρία μέτρα, και συνεχίζει να υποχωρεί. Ουκρανοί αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι τα διαθέσιμα αποθέματα ενδέχεται να επαρκούν μόνο για τη λειτουργία ενός ή, στην καλύτερη περίπτωση, δύο αντιδραστήρων.
