Στο παρελθόν, δεν ήταν λίγες οι φορές που οι δικαστικές αποφάσεις παρερμηνεύτηκαν ή διαστρεβλώθηκαν από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και την κοινή γνώμη. Κάποιες φορές, μάλιστα, καλλιεργήθηκαν εντυπώσεις που δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μια εικόνα για τη Δικαιοσύνη που απείχε από τη θεσμική αλήθεια.
Οι ελλιπείς ή ανακριβείς πληροφορίες οδηγούσαν συχνά σε λανθασμένες ερμηνείες των δικαστικών διαδικασιών, γεγονός που καλλιεργούσε αμφιβολίες για τον θεσμό και τη διαφάνεια του συστήματος. Αυτή η παρανόηση δεν ήταν απλώς μια μικρή παρεξήγηση – είχε σοβαρές συνέπειες, επηρεάζοντας την αντίληψη των πολιτών για τη λειτουργία των θεσμών και αμβλύνοντας την εμπιστοσύνη τους στη δικαστική εξουσία.
Η εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη αποτελεί, όμως, θεμέλιο για τη δημοκρατική της νομιμοποίηση. Όταν οι πολίτες αμφισβητούν τη λειτουργία της, τίθεται σε αμφισβήτηση η ίδια η ανεξαρτησία της. Αυτό το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην Ελλάδα. Παγκοσμίως, οι δικαστές βρίσκονται συχνά στο στόχαστρο, όπως δείχνει και η περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ, ο οποίος βάλλει συνεχώς κατά των δικαστικών λειτουργών, όταν εκδίδονται αποφάσεις δυσάρεστες για τον ίδιο.
Μια νέα εποχή στην επικοινωνία της Δικαιοσύνης
Μέχρι πρόσφατα, η ελληνική Δικαιοσύνη λειτουργούσε χωρίς μια συνεκτική και θεσμικά οργανωμένη επικοινωνιακή στρατηγική. Παρότι σε ορισμένα ανώτατα δικαστήρια, είχαν συσταθεί επιτροπές Επικοινωνίας και Διεθνών Σχέσεων, ο ρόλος τους παρέμενε περιορισμένος, με δράσεις αποσπασματικές και συχνά χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα στο ευρύτερο κοινό. Η πρώτη ουσιαστική μεταρρυθμιστική κίνηση καταγράφηκε το 2019, με τη σύσταση Γραφείου Τύπου στον Άρειο Πάγο, μια πρωτοβουλία που για πρώτη φορά παρείχε στη Δικαιοσύνη έναν θεσμικό μηχανισμό ενημέρωσης. Ακολούθησε το 2020, η εισαγωγή του μαθήματος «Δικαστική Επικοινωνία» στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών, το οποίο έθεσε τις βάσεις για τη συστηματική εκπαίδευση των νέων δικαστών σε σύγχρονα πρότυπα επικοινωνίας. Η πραγματική όμως τομή ήρθε με το άρθρο 52 του ν. 4936/2022, το οποίο θεσμοθέτησε για πρώτη φορά τον εκπρόσωπο Τύπου της Δικαιοσύνης, ανοίγοντας τον δρόμο για μια νέα εποχή στη σχέση της Δικαιοσύνης με την κοινωνία.
Οι «γεφυροποιοί» της Θέμιδος
Οι εκπρόσωποι Τύπου των Ανωτάτων Δικαστηρίων, ως εν ενεργεία δικαστικοί λειτουργοί, αποτελούν τους «γεφυροποιούς» της Δικαιοσύνης με τα μέσα ενημέρωσης και την κοινωνία.
Σήμερα, συγκεκριμένα, στο Συμβούλιο της Επικρατείας, εκπρόσωπος Τύπου είναι ο Πάρεδρος Νικόλαος Σεκέρογλου, με αναπληρώτρια την Πάρεδρο Μαρία Γκάνα. Στον Άρειο Πάγο, χρέη εκπροσώπου Τύπου ασκεί ο Αρεοπαγίτης Παναγιώτης Λυμπερόπουλος, ενώ την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου εκπροσωπεί η Αντεισαγγελέας Καλλιόπη Βαρδάκη. Τέλος, το Ελεγκτικό Συνέδριο εκπροσωπεί ο Αντιπρόεδρος Δημήτριος Πέππας.
Πολλές φορές, οι δικαστικές αποφάσεις μπορεί να θεωρηθούν δυσνόητες ή αδιάφορες από τους πολίτες. Η ευθύνη των εκπροσώπων Τύπου είναι να τις εξηγήσουν με τρόπο κατανοητό στον πολίτη, χωρίς να θίγεται η νομική ακρίβεια. Αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιμο, ειδικά σε εποχές που η Δικαιοσύνη βρίσκεται συχνά στο επίκεντρο σφοδρής κριτικής, είτε για καθυστερήσεις είτε για αμφισβητούμενες αποφάσεις.
Η στρατηγική επικοινωνίας και οι αρμοδιότητες
Ο πυρήνας των αρμοδιοτήτων τους έγκειται, συνεπώς, στη διάχυση έγκυρης πληροφόρησης για τις αποφάσεις και τις δραστηριότητες των δικαστηρίων, με ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία των προσωπικών δεδομένων. Εκδίδουν δελτία τύπου και ανακοινώσεις, διασφαλίζοντας την ακριβή ενημέρωση του κοινού και την αποφυγή παραπληροφόρησης. Παράλληλα, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην υποστήριξη των δημοσιογράφων και του κοινού, βοηθώντας τους να κατανοήσουν σωστά τις δικαστικές αποφάσεις.
Για την επίτευξη αυτών των στόχων, η στρατηγική επικοινωνία που ακολουθούν, περιλαμβάνει τη στενή συνεργασία με την ηγεσία του δικαστηρίου και άλλους αρμόδιους φορείς για την έκδοση ανακοινώσεων, σχετικά με σοβαρά ζητήματα που αφορούν στη λειτουργία του δικαστηρίου. Επιπλέον, αναλαμβάνουν την προβολή της νομολογίας σε νομικά περιοδικά και βάσεις δεδομένων, ενώ ενημερώνουν συστηματικά τους διαπιστευμένους δημοσιογράφους (στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και άλλες αρχές) για το δικαιοδοτικό και ελεγκτικό έργο που επιτελούν.
Στον ψηφιακό τομέα, οι εκπρόσωποι Τύπου είναι υπεύθυνοι για τη διαχείριση και τη συνεχιζόμενη ενημέρωση των ιστοσελίδων και των κοινωνικών δικτύων του δικαστηρίου, ενισχύοντας τη διαδικτυακή του παρουσία. Παρακολουθούν και αναλύουν συστηματικά τις αναφορές στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, καθώς και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διασφαλίζοντας ότι η δημόσια εικόνα του θεσμού παραμένει ακριβής και αντικειμενική.
Τέλος, η συνεργασία με άλλα γραφεία τύπου, θεσμούς και φορείς, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, προάγει την ανταλλαγή καλών πρακτικών και ενισχύει την προώθηση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης. Στο πλαίσιο αυτό, αναλαμβάνουν τη διοργάνωση επίσημων επισκέψεων και την επικοινωνία με διεθνείς οργανισμούς και δικαστικές αρχές, ενισχύοντας περαιτέρω τη διεθνή παρουσία του δικαστηρίου.
Ο αντίλογος στον θεσμό και η απάντηση
Φυσικά, ο θεσμός των εκπροσώπων Τύπου δεν στερείται κριτικής. Όπως σημειώνουν δικαστικές πηγές στο «Βήμα», τα ανώτατα δικαστήρια καλούνται να ενημερώσουν την κοινή γνώμη για ζητήματα που συχνά έχουν έντονο το στοιχείο της συγκυρίας, δηλαδή θέματα δικαιοπολιτικά φορτισμένα, που επηρεάζουν ευθέως την κοινωνία. Όμως, οι δικαστές, επισημαίνουν οι ίδιες πηγές, δεν πρέπει να εμπλέκονται σε αυτό το «παιχνίδι», καθώς κάθε ανακοίνωση ή δημόσια τοποθέτηση τους, τους φέρνει σε έναν αμφιλεγόμενο διάλογο με την κοινωνία. Η διαδικασία γίνεται κυκλική: οι δικαστές εκδίδουν μια ανακοίνωση, οι πολίτες αντιδρούν, και οι δικαστές καλούνται να απαντήσουν στις αντιδράσεις, δημιουργώντας έναν αέναο κύκλο επικοινωνίας. Ο κίνδυνος, όπως τονίζουν, είναι να αναγκαστούν οι δικαστές να συμμετέχουν σε έναν δημόσιο διάλογο, κάτι που, όχι μόνο αποδυναμώνει την ανεξαρτησία τους, αλλά και παραβιάζει τον θεσμικό τους ρόλο, που απαιτεί αποστασιοποίηση και αμεροληψία.
Ο σημερινός δικαστής δεν μπορεί να έχει τον ρόλο του αναχωρητή, είναι ο αντίλογος, σημειώνει ο κ. Πέππας, εκπρόσωπος Τύπου του Ελεγκτικού Συνεδρίου. «Η κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα είναι τόσο σύνθετη πια, που ο δικαστής δεν μπορεί, όπως ίσχυε παλιότερα, να περιορίζεται μόνο στις αποφάσεις του», προσθέτει. «Η πανταχού παρούσα δημοσιογραφία και η αυξημένη συμμετοχή των πολιτών στα δημόσια δρώμενα έχουν δημιουργήσει την ανάγκη η Δικαιοσύνη να ομιλεί συχνότερα, πάντοτε όμως με σεβασμό, στα όρια που υπαγορεύει ο θεσμικός της ρόλος».
Στους αυτοπεριορισμούς που επιβάλλει ο θεσμικός ρόλος στέκεται και ο Παναγιώτης Λυμπερόπουλος, Αρεοπαγίτης και εκπρόσωπος Τύπου του Αρείου Πάγου, σημειώνοντας ότι «τα όρια της πληροφόρησης, που τα γραφεία τύπου των δικαστηρίων δίνουν, καθορίζονται ανελαστικά από το Σύνταγμα, τις γενικές αρχές του δικαίου, τον Κώδικα Οργανισμού Δικαστηρίων και Κατάστασης Δικαστικών Λειτουργών, τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και άλλες ειδικές διατάξεις».
Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η Μαρία Γκάνα, Πάρεδρος και Αναπληρώτρια Εκπρόσωπος Τύπου του ΣτΕ, η οποία υπογραμμίζει ότι «ο καιρός που οι δικαστές μιλούσαν μόνο μέσω των αποφάσεών τους, έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί». Η επαφή με την κοινωνία και η παροχή έγκυρης ενημέρωσης για το δικαστικό έργο είναι σήμερα πιο απαραίτητη από ποτέ, με τους αυτονόητους περιορισμούς που επιβάλλει η ιδιαιτερότητα του λειτουργήματος, όπως αναφέρει. «Αυτή η επαφή πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα», τονίζει, υπογραμμίζοντας ότι «ο θεσμός του εκπροσώπου Τύπου όχι μόνο δεν αντιβαίνει στην ανεξαρτησία των δικαστών, αλλά την ενισχύει». Εξηγεί δε ότι ο θεσμός αυτός «προστατεύει το δικαστικό σώμα από επικοινωνιακές κρίσεις και ενδυναμώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών στη Δικαιοσύνη». Με τη σωστή υποστήριξη και τα κατάλληλα εργαλεία, «ο εκπρόσωπος Τύπου μπορεί να διασφαλίσει ότι η Δικαιοσύνη θα ακούγεται με σεβασμό, σαφήνεια και αξιοπιστία», καταλήγει.
