«Το TikTok είναι πάρα πολύ δύσκολο. Κατάλαβα ότι όχι μόνο δεν με βοήθησε, αλλά έφερε στην επιφάνεια πράγματα που με είχαν φοβίσει πάρα πολύ στο παρελθόν. Μου εύχονταν να πεθάνω από καρκίνο. Με στοίχειωσαν αυτά τα σχόλια γιατί η μητέρα μου είχε νοσήσει από καρκίνο. Διάβαζα τα σχόλια κι αναρωτιόμουν “πώς είναι δυνατόν κάποιος να εύχεται εσύ και η οικογένειά σου να πεθάνετε από καρκίνο;”», εξομολογείται ο performer Βασίλης Κουνέλης στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Elephant Talk: Τι λένε οι νέοι για την έμφυλη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο».
Προσωπικές ιστορίες. Εμπειρίες. Χωρίς φίλτρα. Ψυχολογικά αποτυπώματα. Αλήθειες. Μιλάμε ανοιχτά για την έμφυλη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο.
To Impact Hub Athens, σε συνεργασία με την Κοιν.Σ.Επ. Cinergies και το Ινστιτούτο ΕΤΕΡΟΝ, έδωσαν το βήμα σε νέους και νέες ώστε να καταθέσουν τις δικές τους διαδρομές στα κοινωνικά δίκτυα και να εξηγήσουν πώς η παρουσία τους σε αυτά τους έχει στοχοποιήσει λόγω συγκεκριμένων χαρακτηριστικών.
Τι είναι το Elephant Talk
Το Elephant Talk είναι ένα συμμετοχικό έργο που, τους τελευταίους μήνες, έχει οδηγήσει ένα δίκτυο ευρωπαϊκών φορέων να διερευνήσει και να πειραματιστεί με πρακτικές και μεθοδολογίες σχετικά με την ανθρωπιστική προσέγγιση στη συλλογή και αναπαράσταση δεδομένων, καθώς και τη χρήση τους ως εργαλεία κοινωνικού μετασχηματισμού και ευαισθητοποίησης.
Οι εταίροι του έργου συνεργάστηκαν για να δημιουργήσουν μια έρευνα και να δομήσουν ομάδες εστίασης με στόχο την εμπλοκή νέων που ζουν στην Ιταλία, την Κροατία, τη Ρουμανία, την Πορτογαλία, την Ελλάδα, τη Σλοβενία και την Ισπανία, προκειμένου να διερευνήσουν το συστημικό φαινόμενο του διαδικτυακού έμφυλου μίσους και του body shaming.
Το πρώτο βήμα είναι η αναγνώριση του φαινομένου: έμφυλη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο.
- Το 90% των συμμετεχόντων απάντησε ότι έχει συναντήσει body shaming.
- To 15% απάντησε ότι έχει βιώσει body shaming.
Η απόκλιση μεγάλη και καταδεικνύει την ουσιαστικότατη παράμετρο της αναγνώρισης
Πιθανώς το χάσμα να δείχνει ότι και οι ίδιοι οι συμμετέχοντες είτε δεν αναγνωρίζουν το βίωμά τους ως βία, είτε ντρέπονται να το παραδεχθούν. Μπορεί επίσης να αντικατοπτρίζει κοινωνικές προσδοκίες ή εσωτερικευμένο στίγμα ή ακόμα και απευαισθητοποίηση.
- 17% συμφωνεί με το αν εκθέτεις το σώμα σου online πρέπει να δεχθείς κάθε σχόλιο.
- 12% συμφωνεί ότι είναι αποδεκτό να εκφράζουν τη γνώμη τους για ένα σώμα στα κοινωνικά δίκτυα.
Η αποδοχή κουλτούρας ευθύνης και ελέγχου του θύματος είναι ανησυχητική και φανερώνει ότι συχνά η έμφυλη βία δικαιολογείται. Το συγκεκριμένο εύρημα υπάρχει και στις απαντήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα των άλλων χωρών.
- 48% απάντησαν ότι έχουν υπάρξει θύτες ή έχουν προβεί σε κάποια επικριτική ενέργεια.
- το 80% είναι γυναίκες αυτές που βιώνουν το body shaming online.
Το online body shaming ήταν και παραμένει ένα αόρατο πρόβλημα, το οποίο όμως αποτελεί μια κοινή εμπειρία κι έχει πραγματικό αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των ατόμων.
«Η άσχημη συμπεριφορά που δεχόμαστε είναι κομμάτι του άλλου»
«Κατάλαβα ότι κανένας δεν θα είναι ποτέ ευχαριστημένος με τίποτα και σταμάτησα να σκέφτομαι και να με απασχολεί τι σκέφτονται οι άλλοι για ‘μενα.
Συνεχίζω να κάνω ό,τι μου αρέσει ώστε να είμαι εγώ καλά με τον εαυτό μου. Είναι πολύ δύσκολο να ακούς τι θέλει να πει ο καθένας για ‘σενα. Είναι μια διαρκής προσπάθεια», προσθέτει ο Βασίλης.
Από αριστερά Chraja, Νατάσσα Κεφαλληνού, Μαρία Λούκα, Δημήτρης Ελαφρόπουλος, Χριστίνα Σαρρή, Βασίλης Κουνέλης
Η Χριστίνα Σαρρή, ψυχολόγος, συγγραφέας και δημιουργός περιεχομένου για θέματα τυφλότητας, συμπληρώνει: «Πάντα η άσχημη συμπεριφορά που δεχόμαστε είναι κομμάτι του άλλου και δεν αφορά σε εμάς. Προσπαθώ πια συνειδητά να μην αντιδρώ στις λεκτικές διαδικτυακές επιθέσεις που δέχομαι.
Δεν είναι πάντα εύκολο, το κατάφερα μετά από αποτοξίνωση από τα social media το 2022. Είπα ότι για έναν μήνα θα απέχω από αγαπημένες φεμινιστικές σελίδες γιατί δεν άντεχα τον ‘’πόλεμο’’ που γινόταν στα σχόλια.
Ήμουν πολύ στρεσαρισμένη, πάρα πολύ θυμωμένη μέσα στην ημέρα μου. Όλο αυτό με κατέτρωγε εσωτερικά. Έτσι, κατάφερα να αντέχω να διαβάζω με μέτρο και με δικό μου έλεγχο στο κατά πόσο εκτίθεμαι».
Έμφυλη βία στο διαδίκτυο: Ορισμός και νέες μορφές
Ο δημοσιογράφος του Βήματος και συντονιστής της συζήτησης, Δημήτρης Ελαφρόπουλος, δίνει τον λόγο στην εκπρόσωπο της ΔΙΟΤΙΜΑ, Νατάσσα Κεφαλληνού προκειμένου να εξηγήσει λίγο παραπάνω τι σημαίνει έμφυλη βία στο διαδίκτυο.
«Είναι πολλές οι φορές που δεν αναγνωρίζουμε αυτή τη μορφή βίας και δεν έχουμε μάθει να της δίνουμε τη σημασία που πρέπει. Θεωρούμε συχνά ότι δεν είναι κάτι σοβαρό», αναφέρει.
Μορφές έμφυλης βίας επιδεινώνονται με τη χρήση των νέων τεχνολογιών, όπως: το stalking, η σεξουαλική παρενόχληση, η σεξιστική ρητορική μίσους. Έχουν αναδυθεί όμως και νέες μορφές ψηφιακής έμφυλης βίας, όπως επισημαίνει αποδεικνύοντας πως μιλάμε επί της ουσίας για ένα πολυδαίδαλο πρόβλημα.
Το grooming είναι μια μεθοδική διαδικασία χειραγώγησης όπου ένα -συνήθως μεγαλύτερο σε ηλικία άτομο- προσπαθεί να κερδίσει την εμπιστοσύνη ενός παιδιού ή εφήβου, πιθανόν ευάλωτου, με στόχο τη σεξουαλική εκμετάλλευση/κακοποίηση.
Τα deepfakes αποτελούν ψεύτικα βίντεο, τα οποία δημιουργούνται με τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης. Tο μεγαλύτερο μέρος των deepfake βίντεο χρησιμοποιείται για μη συναινετικούς, σεξουαλικούς σκοπούς.
Η σεξουαλική κακοποίηση βάσει εικόνας περιγράφει μια μη συναινετική παραγωγή, καταγραφή και διανομή εικόνων και βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου.
Γυναίκες που βιώνουν πολλαπλές διακρίσεις είναι πιο ευάλωτες στην ψηφιακή έμφυλη βία
«Σύμφωνα με τις έρευνες βλέπουμε ότι κατά κύριο λόγο νεαρά κορίτσια και νέες γυναίκες βιώνουν αυτές τις μορφές βίας. Γυναίκες που βιώνουν πολλαπλές διακρίσεις είναι πιο ευάλωτες στην ψηφιακή έμφυλη βία: γυναίκες με αναπηρίες, γυναίκες μεταναστευτικής προέλευσης, γυναίκες που ανήκουν στην ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα.
Ακόμη, γυναίκες που έχουν ενεργή δημόσια και πολιτική ζωή. Μελέτη της UNESCO καταγράφεται ότι το 33% των γυναικών δημοσιογράφων έχει βιώσει κάποια μορφή διαδικτυακής βίας», επισημαίνει η Νατάσσα Κεφαλληνού.
«Οι αρρενωπότητες νιώθουν μεγαλύτερη άνεση να εκφραστούν. Μπορούμε να φανταστούμε τον ψηφιακό χώρο ως μια προέκταση του δημόσιου χώρου.
Τι συμβαίνει στον τελευταίο; Οι αρρενωπότητες έχουν μια τάση να καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο. Και κυριολεκτικά και συμβολικά μονοπολώντας τον δημόσιο λόγο, εξηγώντας σου τι λες, να σε επικρίνουν.
Οι θηλυκότητες που αρθρώνουν δημόσιο και πολιτικό λόγο αντιμετωπίζονται, όχι με τρόπο διαλογικό και αξιολόγησης της θέσης που εκφράζουν, αλλά εντελώς χλευαστικά επειδή είναι γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ υποκείμενα», σημειώνει η Μαρία Λούκα, project coordinator στο Eteron και ντοκιμαντερίστρια.
Η αλλαγή των κανόνων: 12 χρόνια ορατότητα
Η Chraja, drag queen και performer, ξεκίνησε να χρησιμοποιεί περισσότερο τα social media το 2013 προκειμένου να προωθήσει τη δουλειά της, το drag show. Ήξερε ότι ο δρόμος δεν θα ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα.
«Το να παρουσιάζω τον εαυτό μου ως drag queen στα κοινωνικά δίκτυα δεν ήταν μια απλή υπόθεση, έρχεται με μπόλικη ρητορική μίσους από διάφορες πλευρές.
Πρόκειται για ένα θέμα που έχει χρειαστεί πολλή από την ενέργεια και τη σκέψη μου, προκειμένου να το αντιμετωπίσω», σημειώνει η Chraja. Και προσθέτει: «Ομολογώ ότι τότε δεν ήταν εύκολο να το διαχειριστώ ψυχολογικά.
Μεγαλώνοντας, κατάφερα να βρω τις ισορροπίες μου. Σε μια νεότερη ηλικία έχουμε λιγότερους μηχανισμούς άμυνας, λιγότερη αυτοπεποίθηση, λιγότερη δύναμη, οπότε στα social media είμαστε πιο ευάλωτοι.
Θέλω όμως να σταθώ και στο κομμάτι της προσωπικής ευθύνης. Κατάλαβα ότι ο τρόπος για να υπάρξω είναι να μπορώ να βρω και την απόσταση από τα social media, να ξέρω πού αυτά σταματούν.
Το TikTok ήταν και είναι για ΄μενα ένα μεγάλο όχι. Ο αλγόριθμος “φώναζε” από παντού όχι και είχα τη βεβαιότητα ότι δεν θα μου έφερνε καμία χαρά να είμαι εκτεθειμένη στους χρήστες του».
Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την πρόληψη της διαδικτυακής βίας κατά των γυναικών
Τον Απρίλιο του 2024 το Κοινοβούλιο ενέκρινε τους πρώτους κανόνες της ΕΕ για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Η οδηγία απαιτεί ισχυρότερους νόμους κατά της βίας στον κυβερνοχώρο, καλύτερη βοήθεια για τα θύματα, καθώς και μέτρα για τον καθορισμό καλύτερων όρων σεξουαλικής συναίνεσης.
Οι νέοι κανόνες περιγράφουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για αδικήματα που διαπράττονται στο διαδίκτυο, όπως η αποκάλυψη προσωπικών πληροφοριών και η αποστολή άσεμνων εικόνων σε άτομα. Οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να προσαρμόσουν την εθνική τους νομοθεσία στις απαιτήσεις το αργότερο έως τον Ιούνιο του 2027.
Η οδηγία καθιστά επίσης τη βία κατά δημοσίων εκπροσώπων, δημοσιογράφων και υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιβαρυντικό παράγοντα για ένα αδίκημα.
Η νομοθεσία της ΕΕ για την προστασία της ιδιωτικής ζωής αποσκοπεί επίσης στον περιορισμό της διαδικτυακής βίας. Για παράδειγμα, η νέα νομοθεσία για τις ψηφιακές υπηρεσίες επιβάλλει στις μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες στην ΕΕ την υποχρέωση να αφαιρούν παράνομο περιεχόμενο από τους ιστότοπούς τους.
Αυτό θα βοηθήσει στην αφαίρεση προσωπικών ή παραποιημένων εικόνων που διαδίδονται διαδικτυακά χωρίς τη συγκατάθεση του ατόμου.
Η νομοθεσία περί τεχνητής νοημοσύνης επιδιώκει να μετριάσει τους κινδύνους που σχετίζονται με τις deepfakes τεχνολογίες. Οι κανόνες απαιτούν ότι οι τεχνητές ή παραποιημένες εικόνες, το περιεχόμενο ήχου ή βίντεο (deepfakes) πρέπει να επισημαίνονται με σαφήνεια ως έχουν.
Αναλυτικά αποτελέσματα της έρευνας: stophatespeech.eu/pdf/greece.pdf
