Η πρόσφατη κλιμάκωση της σύγκρουσης στη Γάζα ανέδειξε, για ακόμη μία φορά, ένα φαινόμενο που η Ευρώπη αδυνατεί να ονοματίσει με σαφήνεια: τη στοχοποίηση Εβραίων πολιτών στις ίδιες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Δεν μιλάμε για την κριτική προς την πολιτική του κράτους του Ισραήλ, αλλά για περιστατικά επιθέσεων, αποκλεισμών, εκφοβισμών και απειλών που απευθύνονται σε ανθρώπους εβραϊκής καταγωγής, λόγω της συλλογικής τους ταύτισης με το κράτος του Ισραήλ και τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή.
Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Από τον Μεσαίωνα, οι Εβραίοι χρησιμοποιούνταν ως αποδιοπομπαίοι τράγοι κατά περιόδους κρίσης, στοχοποιούμενοι λόγω της θρησκευτικής ή πολιτισμικής τους ταυτότητας. Στον 20ό αιώνα, η διάδοση θεωριών περί “διεθνούς εβραϊσμού” οδήγησε στην κατασκευή των Εβραίων ως συλλογικού εχθρού, με τραγική κατάληξη το Ολοκαύτωμα. Η ιδέα της συλλογικής ενοχής αποδείχθηκε εξαιρετικά ανθεκτική: επανέρχεται σε κάθε περίοδο κρίσης, αναπαράγοντας παλαιούς μηχανισμούς αποκλεισμού μέσα από νέες αφηγήσεις. Στη σημερινή Ευρώπη, κάθε κύκλος πολεμικής έντασης στη Μέση Ανατολή συνοδεύεται από έξαρση επιθέσεων εναντίον Εβραίων πολιτών. Ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA)
καταγράφει σταθερά αυτό το μοτίβο. Το 2023-2024, οι επιθέσεις και οι απειλές αυξήθηκαν κατά 300%, επιβεβαιώνοντας ότι πρόκειται για έναν επαναλαμβανόμενο μηχανισμό στοχοποίησης εντός του ευρωπαϊκού χώρου. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της σημερινής συγκυρίας είναι ότι αυτή η στοχοποίηση καλύπτεται συχνά από ρητορική κοινωνικής δικαιοσύνης ή αντιιμπεριαλιστικής αλληλεγγύης.
Η πολιτική κριτική προς το κράτος του Ισραήλ συγχέεται με την ενοχοποίηση Εβραίων πολιτών εντός της Ευρώπης, εμφανίζοντας τον αντισημιτισμό ως δήθεν πολιτική στάση. Η Διεθνής Συμμαχία Μνήμης του Ολοκαυτώματος (IHRA) υπενθυμίζει ότι η στοχοποίηση ατόμων ή κοινοτήτων λόγω της εβραϊκής τους ταυτότητας, ακόμη και όταν παρουσιάζεται ως αντίδραση στην πολιτική του Ισραήλ, συνιστά μορφή σύγχρονου αντισημιτισμού. Η ελληνική δημόσια συζήτηση δεν μένει ανεπηρέαστη.
Το φαινόμενο δεν αναγνωρίζεται εύκολα, καθώς συχνά θεωρείται ότι ο αντισημιτισμός αφορά αποκλειστικά την ακροδεξιά ή τη ρητορική της ισλαμοφοβίας. Η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Ο αντισημιτισμός μπορεί να εκδηλωθεί και μέσα από προοδευτικούς ή ακτιβιστικούς χώρους, όταν απουσιάζει η διάκριση ανάμεσα στο κράτος του Ισραήλ και στους Εβραίους πολίτες στην Ευρώπη. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι κρίσιμο να γίνει σαφές ότι η καταδίκη του αντισημιτισμού δεν αποτελεί γεωπολιτική τοποθέτηση.
Η προστασία Εβραίων πολιτών από στοχοποίηση λόγω της ταυτότητάς τους είναι θεμελιώδης πράξη υπεράσπισης των δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Δεν αφορά τη στήριξη ή την απόρριψη της πολιτικής του Ισραήλ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη αναγνωρίσει τη σοβαρότητα του φαινομένου. Η επίσημη Στρατηγική για την Καταπολέμηση του Αντισημιτισμού ζητά από όλα τα κράτη-μέλη τη διαμόρφωση εθνικών σχεδίων δράσης. Η ύπαρξη αυτής της στρατηγικής υποδηλώνει ότι το πρόβλημα δεν είναι περιφερειακό ούτε συγκυριακό.
Η Ελλάδα, όπως και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές κοινωνίες, καλείται να αναγνωρίσει εγκαίρως ότι η στοχοποίηση ανθρώπων λόγω της εβραϊκής τους ταυτότητας δεν μπορεί να γίνεται ανεκτή ούτε να αποσιωπάται. Η καταδίκη του αντισημιτισμού δεν είναι πολιτική επιλογή. Είναι δημοκρατική υποχρέωση.
*Η κ. Βέρα Τίκα είναι επιστημονική συνεργάτρια του Κέντρου Πολιτικών Ερευνών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και εμπειρογνώμονας ακροδεξιάς ριζοσπαστικοποίησης.
