Η Βρετανία ανοίγει τον δρόμο για ΕΕ δύο ταχυτήτων

Σε ένα πολύπλοκο πολιτικό και νομικό σταυρόλεξο πρέπει να απαντήσουν τους προσεχείς μήνες η Βρετανία και η ΕΕ για τον επανακαθορισμό της σχέσης του Λονδίνου με τους εταίρους του. Η ομιλία του υπουργού Οικονομικών Τζορτζ Οζμπορν ενώπιον του γερμανικού Συνδέσμου Βιομηχάνων στο Βερολίνο, όπου παρουσίασε για πρώτη φορά τόσο καθαρά τα αιτήματα της Βρετανίας, έδωσε το έναυσμα για το άνοιγμα της μεγάλης συζήτησης για τη θέση της Γηραιάς Αλβιώνος στην ΕΕ που θα κριθεί με το δημοψήφισμα το οποίο έχει προαναγγελθεί.

Το φάσμα μιας «Ευρώπης δύο ταχυτήτων» διαγράφεται πλέον στον ορίζοντα, κάτι που δεν αποκλείεται να σημάνει αλλαγές στις ευρωπαϊκές Συνθήκες. Ολα αυτά όμως θα λάβουν χώρα μέσα σε ένα ασταθές ευρωπαϊκό τοπίο. Η κρίση της ευρωζώνης δεν έχει ακόμη πλήρως αντιμετωπιστεί. Την ίδια στιγμή το Προσφυγικό/Μεταναστευτικό κυριαρχεί στην ευρωπαϊκή ατζέντα, επηρεάζοντας βαθιά τους σχεδιασμούς.

Η πρώτη κρίσιμη μάχη θα δοθεί στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου. Θα έχει προηγηθεί επιστολή του Ντέιβιντ Κάμερον στον Ντόναλντ Τουσκ με την οποία ο βρετανός πρωθυπουργός θα περιγράφει επισήμως τις βρετανικές θέσεις. Είναι όμως άγνωστο πότε αυτές οι διαπραγματεύσεις θα καταλήξουν. Οι αισιόδοξοι μιλούν για τους πρώτους μήνες του 2016, διότι οι συνομιλίες πρέπει να ολοκληρωθούν πριν από 2017, όταν θα διεξαχθούν βουλευτικές εκλογές σε Γαλλία και Γερμανία.

Ευαίσθητες ισορροπίες

Η αίσθηση που υπάρχει είναι ότι ο κ. Κάμερον δεν επιθυμεί το σενάριο του Brexit, ούτε τη μετατροπή της Βρετανίας σε δεύτερη Νορβηγία. Κατανοεί ότι μια Βρετανία εκτός ΕΕ θα απολέσει σημαντικά πλεονεκτήματα, τόσο οικονομικά (ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας Μαρκ Κάρνι τα περιέγραψε γλαφυρά σε πρόσφατη έκθεσή του) όσο και πολιτικά/γεωπολιτικά. Τα τελευταία παρουσιάζονται αναλυτικά σε πρόσφατη έκθεση του Ρόμπιν Νίμπλετ, διευθυντή του βρετανικού think tank Chatham House. Τονίζει πως το Λονδίνο δύσκολα θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις για την εθνική του ασφάλεια, όπως π.χ. την αστάθεια στην ανατολική και νότια περιφέρεια της Ευρώπης, εκτός ΕΕ.

Οι παρασκηνιακές διεργασίες έχουν ξεκινήσει ήδη από το καλοκαίρι. Σε αυτές διαδραματίζει ήδη κεντρικό ρόλο η Κομισιόν. Ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ανέθεσε, από τον περασμένο Σεπτέμβριο, στον πλέον υψηλόβαθμο βρετανό τεχνοκράτη της Κομισιόν, τον Τζόναθαν Φολ, την ηγεσία της «Task Force για τα Στρατηγικά Ζητήματα που άπτονται του βρετανικού δημοψηφίσματος».

Ο σκοπός της Επιτροπής είναι να μπορέσει να διέλθει τον σκόπελο με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες και χωρίς την άμεση ανάμειξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου –κάτι που θα μπορούσε να καθυστερήσει πολύ τη διαδικασία.

Τα «αγκάθια»

Το βασικό πολιτικό μήνυμα του κ. Οζμπορν από το Βερολίνο είναι ότι η Βρετανία θέλει μια συμφωνία η οποία να καταγράφει σαφώς τα δικαιώματα των μελών της ΕΕ που δεν είναι παράλληλα μέλη της ευρωζώνης.

Ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί αυτό είναι η συγκεκριμένη πρόνοια να περάσει στο κοινοτικό δίκαιο, ώστε να διασφαλίζονται τόσο η δυνατότητα της ευρωζώνης για στενότερη συνεργασία όσο και η προστασία της Κοινής Αγοράς.

Σύμφωνα με κοινοτικές πηγές υπάρχουν ουσιαστικά τέσσερα ζητήματα στα οποία θα επικεντρωθεί η διαπραγμάτευση. Αυτά αφορούν την ανταγωνιστικότητα, την εθνική κυριαρχία, την ολοκλήρωση της ευρωζώνης και τη μετανάστευση/παροχή κοινωνικών επιδομάτων.

Η προστασία της εθνικής κυριαρχίας είναι μείζονος σημασίας για την κυβέρνηση Κάμερον. Το κορυφαίο ζήτημα στο σημείο αυτό αφορά την προστασία του ρόλου του City ως χρηματιστηριακού κέντρου παγκόσμιας εμβέλειας. Η βρετανική πρόταση, την οποία πρώτοι αποκάλυψαν οι «Financial Times», αφορά μια «ρήτρα-φρένο».

Αυτή θα βασίζεται στον περίφημο «Συμβιβασμό των Ιωαννίνων» που είχε επιτευχθεί επί ελληνικής προεδρίας το 1994. Ουσιαστικά επιτρέπει σε ένα κράτος-μέλος να καθυστερήσει μια απόφαση με σκοπό την επανεξέτασή της, χωρίς να θέτει βέτο. Αυτή η ρήτρα θα μπορούσε να αποτρέπει «εκπλήξεις», όπως αυτή του περασμένου Ιουλίου, όταν το Λονδίνο κλήθηκε να πληρώσει για το δάνειο-γέφυρα προς την Ελλάδα.

Ο βρετανός πρωθυπουργός θα ήθελε μια τροποποίηση της περίφημης φράσης «ever closer union» της Συνθήκης της Λισαβόνας, που ουσιαστικά περιγράφει ότι η πορεία της ΕΕ είναι η προδιαγεγραμμένη περαιτέρω ενοποίηση. Οι νομικοί εγκέφαλοι της Κομισιόν πιστεύουν ότι μπορεί να υπάρξει μια ερμηνεία που θα καλύπτει την ανησυχία των Βρετανών για περισσότερη ολοκλήρωση, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ενίσχυση της συνεργασίας των υπολοίπων –ίσως με την προσθήκη ενός Πρωτοκόλλου στη Συνθήκη. Με τον τρόπο αυτόν θα διασφαλίζεται και ο ρόλος της στερλίνας σε μια «πολυνομισματική ένωση».

Η «κίτρινη κάρτα»

Ο Κάμερον θέλει επίσης ενδυνάμωση του ρόλου των εθνικών κοινοβουλίων. Σήμερα προβλέπεται στη Συνθήκη της Λισαβόνας μια διαδικασία «κίτρινης κάρτας»: αν κάποια εθνική Βουλή κρίνει ότι μια νομοθετική πρωτοβουλία της Κομισιόν παραβιάζει την αρχή της επικουρικότητας τότε ζητεί να αιτιολογηθεί η πρωτοβουλία αυτή. Η Βρετανία θα επιθυμούσε η «κίτρινη κάρτα» να γίνεται και… «κόκκινη», δηλαδή η Βουλή των Κοινοτήτων να έχει δικαίωμα βέτο. Σύμμαχοι υπάρχουν (Ούγγροι, Ολλανδοί) και ίσως να υπάρχουν συμβιβαστικές λύσεις.

Το ζήτημα με τα επιδόματα των οικονομικών μεταναστών από άλλα κράτη-μέλη είναι επίσης πολύπλοκο λόγω των πιέσεων της βρετανικής κοινής γνώμης, αλλά και της δυσκολίας συμβιβασμού με την κοινοτική νομοθεσία. Ο περιορισμός αυτών των επιδομάτων θα μπορούσε να περιπλέξει την κατάσταση με την Ευρωβουλή, διότι θα προϋπέθετε νομοθετικές αλλαγές που απαιτούν τη συναίνεσή της, ενώ θίγει και την αρχή της ελεύθερης κίνησης προσώπων.

Σε ό,τι αφορά την ανταγωνιστικότητα, δεν αναμένεται να υπάρξει πρόβλημα να καθησυχαστούν οι βρετανικές ανησυχίες. Ηδη η Κομισιόν και ο πρώτος αντιπρόεδρος Φρανς Τίμερμανς έχουν ξεκινήσει μια προσπάθεια να περιορίσουν την κοινοτική πολυνομία, ενώ μια σειρά πρωτοβουλίες όπως η δημιουργία μιας Ενωσης Κεφαλαιακών Αγορών, οι συμφωνίες ελευθέρου εμπορίου και η Ενιαία Ψηφιακή Αγορά κρίνονται θετικές από το Λονδίνο.