Ενας χρόνος ακριβώς έχει περάσει από τότε που η Πορτογαλία έγινε η δεύτερη χώρα, μετά την Ιρλανδία, που βγήκε επίσημα από το δικό της πρόγραμμα διάσωσης, ύψους 78 δισ. ευρώ, στο οποίο προσέφυγε το 2011. Ο κεντροδεξιός κυβερνητικός συνασπισμός υπό τον πρωθυπουργό Πέδρο Πάσος Κοέλιο υπογραμμίζει ότι η χώρα έχει βγει πια στις αγορές με ευνοϊκά επιτόκια δανεισμού και ότι η οικονομία έχει επανέλθει σε ρυθμούς ανάπτυξης, υπερασπιζόμενος τα σκληρά μέτρα λιτότητας που ο ίδιος ακολούθησε.
Ωστόσο με την πραγματική ανεργία να κυμαίνεται γύρω στο 25%, το δημόσιο και το ιδιωτικό χρέος σε πολύ υψηλά επίπεδα και τον εξαγωγικό τομέα και τις επενδύσεις να λιμνάζουν, οι μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες προοπτικές της πορτογαλικής οικονομίας δεν είναι τόσο αισιόδοξες. Την ίδια στιγμή γίνεται λόγος για μια επιδεινούμενη ανθρωπιστική κρίση, με τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα να πλήττονται περισσότερο από τις επιπτώσεις των περικοπών στο κοινωνικό κράτος.
«Η πορτογαλική οικονομία αντιμετώπιζε δύο μεγάλες προκλήσεις πριν από την κρίση. Πρώτον, έπρεπε να αυξήσει σε μεγάλο βαθμό το βάρος των εμπορεύσιμων αγαθών της και, δεύτερον, έπρεπε βελτιώσει άμεσα την εξειδίκευση και την παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού της. Η κρίση δημιούργησε μια εγκάρσια συναίνεση στην πορτογαλική κοινωνία για την ανάγκη επίτευξης αυτών των δύο στόχων και έχουν υπάρξει βελτιώσεις έκτοτε. Μια τρίτη πρόκληση που σχετίζεται με τη δυναμική του δημόσιου χρέους εμφανίστηκε στη διάρκεια της κρίσης και σήμερα είναι χειρότερα. Η μείωση του δημόσιου χρέους μπορεί να διευθετηθεί μόνο με μεγαλύτερη ανάπτυξη που θα προέλθει από έναν πιο παραγωγικό εξαγώγιμο τομέα. Αν αυτό πραγματοποιηθεί, οι κερδοσκοπικές επιθέσεις στο πορτογαλικό χρέος δεν θα είναι πλέον εφικτές. Και τέλος, προκειμένου οι νέες επενδύσεις να πάρουν μπροστά και να εκμεταλλευτούν την αναπτυξιακή τοποθέτηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, θα πρέπει να διευθετηθούν τα “κόκκινα” δάνεια του ιδιωτικού τομέα. Η νέα πανευρωπαϊκή επίβλεψη του τραπεζικού τομέα δημιούργησε πιο ευνοϊκές συνθήκες για να επιλυθεί αυτό το θέμα» είπε στο «Βήμα» ο Φρανσέσκο Φράνκο, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Nova School of Business and Economics στη Λισαβόνα.
Πρόσφατα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο χαρακτήρισε «μέτρια» την οικονομική ανάπτυξη στην Πορτογαλία, παρότι, όπως είπε, έχει σημειωθεί «σημαντική πρόοδος». Aν και η χώρα επέστρεψε στην ανάπτυξη το 2014 (+0,9%) και, σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ, το ΑΕΠ της αναμένεται να αυξηθεί κατά 1,6% το 2015, το Ταμείο τόνισε ότι η Λισαβόνα πρέπει να καταβάλει προσπάθεια προκειμένου να μειώσει το χρέος του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, να ενισχύσει τις επενδύσεις και να βελτιώσει την εικόνα της αγοράς εργασίας. Και όλα αυτά με τις γενικές εκλογές το ερχόμενο φθινόπωρο να είναι προ των πυλών.
«Αν και έγιναν πολλά λάθη από τη σημερινή κυβέρνηση, συνολικά το αποτέλεσμα του προγράμματος διάσωσης της Πορτογαλίας είναι θετικό: διαπραγματευόμενη σε χαμηλούς τόνους τα επιτόκια και τους όρους αποπληρωμής του χρέους με την τρόικα, η Πορτογαλία κέρδισε το αντίστοιχο ενός 20%-25% “κουρέματος” του χρέους χωρίς τις συνέπειες που θα είχε μια διάσωση βασισμένη σε χρεοκοπία» είπε στο «Βήμα» ο Λουίς Καμπράλ, καθηγητής Οικονομικών στο NYU Stern στη Νέα Υόρκη. Και συμπλήρωσε: «Φυσικά δεν υποστηρίζω ότι όλα αυτά έγιναν χωρίς κόστος. Η δημοσιονομική προσαρμογή έγινε τη χειρότερη δυνατή στιγμή και οδήγησε σε μειώσεις μισθών, υψηλή ανεργία και πολύ αργή ανάκαμψη από την ύφεση».
Νταβίντ Σαντιάγκο, δημοσιογράφος
«Δεν έγινε το πιο σημαντικό: η μεταρρύθμιση του κράτους»
«Η οικονομία της Πορτογαλίας αναπτύσσεται, η κοινωνία φτωχαίνει» είπε μιλώντας στο «Βήμα» ο πορτογάλος δημοσιογράφος, ειδικός επί οικονομικών θεμάτων, Νταβίντ Σαντιάγκο.
Τι κέρδισε και τι έχασε η Πορτογαλία από την απόφασή της να ζητήσει οικονομική βοήθεια πριν από τέσσερα χρόνια;
«Η Πορτογαλία τώρα έχει τη δυνατότητα αυτοχρηματοδοτηθεί επειδή έχει βγει στις αγορές. Τα επιτόκια βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό. Η οικονομία επιτέλους αναπτύσσεται, αν και με αργούς ρυθμούς. Ολα αυτά είναι θετικά. Ακόμη και το έλλειμμα είναι κοντά στο απαιτούμενο 3% του ΑΕΠ. Από την άλλη το δημόσιο χρέος συνεχίζει να αυξάνεται με συστηματικό τρόπο. Σχεδόν όλα τα απαιτούμενα από την τρόικα μέτρα που εφάρμοσε αυτή η κυβέρνηση συνέβαλαν σε μία φτωχότερη χώρα και κοινωνία. Η ανεργία είναι ακόμη πολύ υψηλή αν και πλέον μειώνεται με αργούς ρυθμούς –μπορούμε να πούμε ότι έχει σταθεροποιηθεί μεταξύ του 12% και του 13%. Ο αριθμός των ανθρώπων που ζει κοντά στο όριο της φτώχειας είναι κάτι που η Πορτογαλία δεν έχει ξαναδεί από τη δημοκρατική επανάσταση το 1974. Τελικά μπορούμε να πούμε ότι το να ζητήσουμε βοήθεια ήταν αναπόφευκτο. Το 2011 η Πορτογαλία δεν μπορούσε να πληρώσει μισθούς. Ωστόσο, το πιο σημαντικό πράγμα που απαίτησε η τρόικα, και ήταν η μεταρρύθμιση του κράτους, δεν έγινε και όλες οι ανεπαρκείς δημόσιες υπηρεσίες και οι επουσιώδεις δημόσιες δαπάνες έχουν παραμείνει. Η κυβέρνηση, ακόμη και υπό την επίβλεψη της τρόικας, προχώρησε σε ένα είδος προσαρμογής που βασίζεται στην αύξηση της φορολογίας και στις περικοπές στο σύστημα Υγείας, στην εκπαίδευση και στις δημόσιες επενδύσεις».
Σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οικονομία της Πορτογαλίας είναι περισσότερο ή λιγότερο ανταγωνιστική;
«Τα προβλήματα της πορτογαλικής οικονομίας παραμένουν εξαιτίας όλων των λόγων που προανέφερα. Πρόκειται για μία οικονομία μη ανταγωνιστική και το μόνο που γίνεται από τότε που η χώρα προσέφυγε στην τρόικα είναι η προσπάθεια να γίνει ανταγωνιστική μειώνοντας το κόστος εργασίας.
Η τρόικα είπε ότι ήταν απαραίτητο αυτό επειδή η Πορτογαλία πρέπει να γίνει πιο ανταγωνιστική στον τομέα των εξαγωγών. Πριν από τη διάσωση, η Πορτογαλία γινόταν περισσότερο ανταγωνιστική με τις εξαγωγές να αυξάνονται, ειδικά στον τομέα της τεχνολογίας.
Τώρα, με τις περικοπές στις επενδύσεις και τις δυσκολίες χρηματοδότησης από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η Πορτογαλία έχει γίνει πιο ανταγωνιστική. Δεν θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική η στρατηγική της αύξησης της ανταγωνιστικότητας μέσω της μείωσης του κόστους εργασίας. Πάντα θα υπάρχουν χώρες όπως η Κίνα και το Μπανγκλαντές με χαμηλότερο κόστος εργασίας».
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
