Επειτα από επτά χρόνια οικονομικής κρίσης και τριάμισι χρόνια πολιτικών ανακατατάξεων με τρεις διαδοχικούς, μη εκλεγμένους, πρωθυπουργούς –Μάριο Μόντι, Ενρίκο Λέτα και Ματέο Ρέντσι – να χαιρετίζουν τη μετά Μπερλουσκόνι εποχή, η Ιταλία προσπαθεί αλλά δυσκολεύεται να εισέλθει σε τροχιά ανάκαμψης. Η πολλά υποσχόμενη κυβέρνηση του Δημοκρατικού Κόμματος (PD) υπό τον Ματέο Ρέντσι μετρά ήδη έναν χρόνο στην εξουσία. Ο 40χρονος ιταλός πρωθυπουργός δεσμεύεται να αλλάξει ριζικά τον τρόπο που λειτουργεί η χώρα. Και παρότι δείχνει να έχει μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης στο πλευρό του, δεν είναι λίγοι εκείνοι που αμφισβητούν την ικανότητά του να επανεκκινήσει τις μηχανές της τρίτης μεγαλύτερης οικονομίας της ευρωζώνης. Με τις μεταρρυθμίσεις να ακολουθούν ρυθμούς χελώνας, τη μηδενική ανάπτυξη, την ανεργία στο 13% και ένα χρέος-βουνό που ξεπερνά τα 2,1 τρισεκατομμύρια ευρώ, ο Ρέντσι επιδίδεται σε επικοινωνιακά «μικρο-αντάρτικα» κατά της γερμανικής λιτότητας αλλά ο χρόνος περνάει και τα προβλήματα συσσωρεύονται. Ο ίδιος δηλώνει αυτάρεσκα ότι βρίσκεται «στα μισά του πρώτου ημιχρόνου» τη στιγμή που ευνοείται από μια κατακερματισμένη και αποδυναμωμένη αντιπολίτευση.
Στη διάρκεια των κυβερνήσεων που διαδέχθηκαν τον Σίλβιο Μπερλουσκόνι μετά την παραίτησή του τον Νοέμβριο του 2011, η βιομηχανική παραγωγή συρρικνώθηκε κατά 8%, η ανεργία αυξήθηκε στο 13,4% και μεταξύ των νέων αγγίζει το 43,9%. οι καταναλωτικές δαπάνες μειώθηκαν κατά 7% και το δημόσιο χρέος έχει πια ξεπεράσει το 130% του ΑΕΠ. Εκθεση για την πορεία της ιταλικής οικονομίας που δόθηκε πρόσφατα στη δημοσιότητα από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) κάνει λόγο για ανάπτυξη της τάξης του 0,4% το 2015, η οποία μπορεί να φτάσει και στο 0,6% εφόσον η κυβέρνηση Ρέντσι ολοκληρώσει τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις, λαμβάνοντας μεταξύ άλλων μέτρα για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Αν η Ιταλία το πετύχει αυτό θα είναι η πρώτη χρονιά ανάπτυξης έπειτα από τρία χρόνια ύφεσης. Λίγο μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Ρέντσι, τον Φεβρουάριο του 2014, ο ίδιος δεσμεύθηκε να εφαρμόσει άμεσα ριζικές μεταρρυθμίσεις στο φορολογικό, δικαστικό και γραφειοκρατικό σύστημα.
Αργό και άτολμο το «βήμα-βήμα»
Ωστόσο, η ιστοσελίδα Passo Dopo Passo («βήμα-βήμα») που καταγράφει την πορεία των αλλαγών στην Ιταλία και την οποία εισήγαγε ο Ρέντσι λίγους μήνες αφού έγινε πρωθυπουργός, δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη δραστηριότητα –και σίγουρα η πρόοδος που έχει σημειωθεί είναι πολύ μακριά από τον διακηρυγμένο στόχο του ιταλού πρωθυπουργού να περνάει «μία μεταρρύθμιση τον μήνα». Μία από τις πολυαναμενόμενες αλλά ταυτόχρονα αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις που κατάφερε να περάσει ο Ρέντσι είναι ο νόμος για τις αλλαγές στην εργασιακή νομοθεσία (Jobs Act), η εφαρμογή του οποίου ξεκινάει από σήμερα, 1η Μαρτίου. Η ιταλική κυβέρνηση και οι Βρυξέλλες ευελπιστούν ότι με τον νέο νόμο θα τονωθεί η οικονομία, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας. Ωστόσο οι αντιδράσεις, κυρίως μεταξύ της παραδοσιακής Αριστεράς, είναι έντονες, υποστηρίζοντας ότι ο νόμος ευνοεί τους εργοδότες αφού καθιστά πιο εύκολο για αυτούς να προχωρούν σε απολύσεις.
«Δεν πιστεύω ότι ο Ρέντσι πίστευε ότι θα υλοποιούσε όλες τις μεταρρυθμίσεις που υποσχέθηκε μέσα σε έναν χρόνο. Αυτό που πέτυχε ήταν να παρουσιάσει μια νέα εικόνα, να αλλάξει την εικόνα της Ιταλίας και πιθανώς τη φήμη της» είπε στο «Βήμα» ο Φεντερίκο Αρτζεντιέρι, καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας και Διεθνούς Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Τζον Κάμποτ στη Ρώμη. «Επέφερε αλλαγές και από ηλικιακή άποψη αλλά και από άποψη ισότητας των φύλων. Προτού ο Πάολο Τζεντιλόνι αντικαταστήσει τη Φεντερίκα Μογκερίνι στο αξίωμα του υπουργού Εξωτερικών, η κυβέρνηση είχε οκτώ άνδρες και οκτώ γυναίκες. Επιπλέον, η μέση ηλικία των υπουργών είναι περίπου 20 χρόνια μικρότερη σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη κυβέρνηση. Αυτό είναι επιτυχία από μέρους του Ρέντσι. Επιτυχία είναι και η τοποθέτηση της Μογκερίνι στο αξίωμα της επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Μπορεί να μην είναι η σπουδαιότερη διπλωμάτης στην Ιστορία αλλά η τοποθέτησή της εκεί είναι σημαντική. Ο Ρέντσι την ήθελε εκεί και το πέτυχε. Και ο νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας Σέρτζιο Ματαρέλα μπορεί να μην είναι ευρέως γνωστός αλλά από πολλές απόψεις είναι ισχυρός. Ο αδελφός του, Πιερσάντι, δολοφονήθηκε από τη Μαφία το 1980 και η εκλογή του Ματαρέλα στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας συνιστά ακόμη μία επιτυχία. Ωστόσο, σε άλλους τομείς δεν έχουν γίνει και πολλά. Υπάρχουν ακόμη πολλές μεταρρυθμίσεις που μένει να ολοκληρωθούν, αλλά θα έκρινα θετικά τον πρώτο χρόνο πρωθυπουργίας του Ρέντσι» συνέχισε ο καθηγητής Αρτζεντιέρι.
Ερχονται κι άλλες αριστερές κυβερνήσεις
Και κατέληξε: «Τόσο η Ελλάδα όσο και η Ιταλία αλλά και η Ισπανία και η Γαλλία επιθυμούν πιο αποδεκτούς όρους στην προσπάθειά τους να μειώσουν το χρέος, κάτι που θα χρειαστεί χρόνο αλλά στο τέλος θα γίνει. Τώρα η Ισπανία έχει δεξιά κυβέρνηση αλλά μετά τις εκλογές αν νικήσει το Podemos, θα είναι η τέταρτη αριστερή κυβέρνηση στη Νότια Ευρώπη και αυτό θα αυξήσει τη διαπραγματευτική της ισχύ. Από αυτή την άποψη τα πράγματα δεν είναι όσο άσχημα φαίνονται, ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ιταλία. Αν η Ιταλία προχωρήσει με τις μεταρρυθμίσεις, θα είναι η καλύτερη συνταγή κατά του ελλείμματος. Ο Ρέντσι δεν θέλει να σπαταλήσει χρήματα, αντίθετα θέλει να προσπαθήσει να μειώσει το έλλειμμα. Αυτό επιθυμεί και ο κ. Τσίπρας. Μπορεί η Ελλάδα να είναι σε χειρότερη κατάσταση από την Ιταλία αλλά διαθέτει καλύτερο πολιτικό σύστημα. Τα τελευταία τρία χρόνια η Ελλάδα απέδειξε ότι οι πολιτικές της δυνάμεις είναι ευέλικτες και ικανές να προσαρμοστούν στις καταστάσεις, κάτι που αμφιβάλλω ότι μπορεί να συμβεί στην Ιταλία».
Τζιανφράνκο Πασκουίνο, καθηγητής στη Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στην Μπολόνια
«Δεν διδάσκει κάτι στους Ιταλούς, είναι μεν πολιτικός αλλά όχι ηγέτης»
«Ο Ματέο Ρέντσι έδωσε πολλές ενδιαφέρουσες υποσχέσεις αλλά δεν προχώρησε σε αρκετές επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις» είπε στο «Βήμα» ο Τζιανφράνκο Πασκουίνο, επίτιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και καθηγητής στη Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στην Μπολόνια. «Μια σημαντική μεταρρύθμιση που είχε καθυστερήσει είναι αυτή στα εργασιακά. Πρόκειται για ένα στοίχημα ή ακόμη και ένα ρίσκο που ελπίζουμε να επιτύχει γιατί, αν η αγορά εργασίας γίνει πιο ευέλικτη, τότε ίσως δημιουργηθούν περισσότερες θέσεις εργασίας» σχολίασε ο καθηγητής Πασκουίνο.
«Το πρόβλημα με τον Ρέντσι» συνέχισε χαριτολογώντας ο καθηγητής Πασκουίνο «είναι ότι είναι Φλωρεντίνος και είναι κάπως υπερόπτης. Είναι πεπεισμένος ότι έχει πάντα δίκιο και αυτό δεν είναι καλό για τον δημοκρατικό διάλογο». Και εξήγησε: «Ο Ρέντσι δεν διδάσκει κάτι στους Ιταλούς, δεν έχει την πολιτική κουλτούρα για να τους διδάξει κάτι και στο τέλος της πρωθυπουργίας του, μπορεί σε τέσσερα-πέντε χρόνια, οι Ιταλοί δεν θα έχουν βελτιωθεί και αυτή είναι η πραγματική κριτική μου για τον Ρέντσι. Είναι μεν πολιτικός αλλά όχι ηγέτης».
Αντιπολίτευση
Ξεφουσκώνει ο Γκρίλο,γκρινιάζει ο Μπερλουσκόνι
Με τη φούσκα του λαϊκιστικού, «μετα-ιδεολογικού», αντιευρωπαϊκού και ενίοτε ξενοφοβικού Κινήματος 5 Αστέρων (M5S) του πρώην κωμικού Μπέπε Γκρίλο να ξεφουσκώνει αργά και σταθερά (στις ευρωεκλογές απέσπασε το 21,2%, ποσοστό κάτω του προσδοκωμένου), η Ιταλία γυρνάει στα παλιά της γνώριμα: το Φόρτσα Ιτάλια του Μπερλουσκόνι και οι άλλοι. Αυτή τη φορά από τη θέση της αντιπολίτευσης. Μιας αντιπολίτευσης που δεδομένης της ηλικιακής και ηθικής παρακμής του Μπερλουσκόνι αλλά και της διασκορπισμένης Αριστεράς εμφανίζεται πολύ αδύναμη για να μπορέσει να απειλήσει τον Ρέντσι. Θεωρητικά λοιπόν ο ιταλός πρωθυπουργός θα έπρεπε να έχει την ευχέρεια να προχωρήσει στην πλήρη εφαρμογή της μεταρρυθμιστικής του ατζέντας. Το Φόρτσα Ιτάλια μέχρι πρότινος δήλωνε ότι θα υποστήριζε τον Ρέντσι στην προσπάθειά του για μεταρρυθμίσεις (υπαναχώρησε όταν ο Μπερλουσκόνι «θύμωσε» που ο Ρέντσι δεν τον συμβουλεύτηκε στο θέμα της εκλογής του προέδρου της Δημοκρατίας).
«Η Αριστερά είναι αδύναμη, δεν έχει ισχυρό ηγέτη. Ούτε καν η επικεφαλής του συνδικάτου Cgil Σουζάνα Καμούσο δεν μπορεί να τα βάλει με τον Ρέντσι γιατί είναι συντηρητική και παλαιάς κοπής. Ο Γκρίλο μπορεί να διαδραματίσει ακόμη κάποιον ρόλο αλλά όταν ο Ρέντσι εφαρμόσει κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις του ο ρόλος του θα περιοριστεί. Επειδή ο Ρέντσι έμμεσα αποδέχεται κάποιες από τις προτάσεις του Γκρίλο, όπως για παράδειγμα για τη διαφθορά, τη μείωση των δαπανών και άλλα, ο Γκρίλο μπορεί ακόμη να έχει κάποιον ρόλο στο να κινητοποιεί την κυβέρνηση αλλά δεν νομίζω ότι μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική. Από τη Δεξιά η μοναδική περίπτωση μελλοντικά είναι να μπορέσει το Φόρτσα Ιτάλια να αντικαταστήσει τον Μπερλουσκόνι, αλλά αυτό είναι πολύ δύσκολο μέχρι αυτός να αποχωρήσει πραγματικά» πρόσθεσε ο Αρτζεντιέρι.
Τζιανφράνκο Πασκουίνο, καθηγητής στη Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στην Μπολόνια
«Δεν διδάσκει κάτι στους Ιταλούς, είναι μεν πολιτικός αλλά όχι ηγέτης»
«Ο Ματέο Ρέντσι έδωσε πολλές ενδιαφέρουσες υποσχέσεις αλλά δεν προχώρησε σε αρκετές επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις» είπε στο «Βήμα» ο Τζιανφράνκο Πασκουίνο, επίτιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και καθηγητής στη Σχολή Προωθημένων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στην Μπολόνια. «Μια σημαντική μεταρρύθμιση που είχε καθυστερήσει είναι αυτή στα εργασιακά. Πρόκειται για ένα στοίχημα ή ακόμη και ένα ρίσκο που ελπίζουμε να επιτύχει γιατί, αν η αγορά εργασίας γίνει πιο ευέλικτη, τότε ίσως δημιουργηθούν περισσότερες θέσεις εργασίας» σχολίασε ο καθηγητής Πασκουίνο.
Σύμφωνα με τον ίδιο, είναι δύσκολο να υπάρξουν θετικές εξελίξεις στην οικονομία στο προσεχές μέλλον: «Παρότι ο υπουργός Οικονομικών είπε ότι αναμένουμε ανάπτυξη της οικονομίας μέσα στον επόμενο χρόνο, εγώ δεν είμαι τόσο αισιόδοξος. Η ανεργία παραμένει σταθερά υψηλή και η ανάπτυξη τώρα είναι μηδενική. Παρ’ όλα αυτά, ο Ρέντσι εμφανίζεται πολύ δυναμικός, είναι πολύ νέος και πολύ ανοιχτός και γι’ αυτό καταφέρνει να διατηρεί την υποστήριξη της ιταλικής κοινής γνώμης. Δεν είναι αδύναμος αλλά δεν είναι και ισχυρός».
Οπως εξηγεί ο καθηγητής Πασκουίνο, ο ιταλός πρωθυπουργός ευνοείται από την ουσιαστικά «ακέφαλη» και κατακερματισμένη αντιπολίτευση, ενώ ενεργεί έχοντας την υποστήριξη του 40% του εκλογικού σώματος –του ποσοστού που το PD απέσπασε στις ευρωεκλογές. «Η επιλογή είναι “ή Ρέντσι ή τίποτα”. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι μπορεί να εναντιωθεί στη γερμανίδα καγκελάριο Ανγκελα Μέρκελ, που είναι πιο ισχυρή από τον ίδιο» μας εξήγησε. Και προσέθεσε: «Προσπαθούμε να πείσουμε τους Γερμανούς να δείξουν κάποια ελαστικότητα λέγοντάς τους ότι “μελετάμε τα μαθήματά μας”, ακόμη και αν δεν ισχύει πάντα αυτό. Οπως και να ‘χει, το όνομα του παιχνιδιού στην Ιταλία είναι “επιβίωση”. Θα επιβιώσουμε και θα δούμε αν θα προκόψουμε κιόλας, αλλά σε αυτή τη φάση είναι δύσκολο».
«Το πρόβλημα με τον Ρέντσι» συνέχισε χαριτολογώντας ο καθηγητής Πασκουίνο «είναι ότι είναι Φλωρεντίνος και είναι κάπως υπερόπτης. Είναι πεπεισμένος ότι έχει πάντα δίκιο και αυτό δεν είναι καλό για τον δημοκρατικό διάλογο». Και εξήγησε: «Ο Ρέντσι δεν διδάσκει κάτι στους Ιταλούς, δεν έχει την πολιτική κουλτούρα για να τους διδάξει κάτι και στο τέλος της πρωθυπουργίας του, μπορεί σε τέσσερα-πέντε χρόνια, οι Ιταλοί δεν θα έχουν βελτιωθεί και αυτή είναι η πραγματική κριτική μου για τον Ρέντσι. Είναι μεν πολιτικός αλλά όχι ηγέτης».
Θα εξαρτηθεί η πορεία της Ιταλίας από εκείνη της Ελλάδας; τον ρωτήσαμε. «Αν η θέση της Ελλάδας και άλλων ευρωπαϊκών κρατών βελτιωθεί και η Γερμανία τελικά συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει ανάπτυξη στη Γαλλία, δεν υπάρχει ανάπτυξη στην Πορτογαλία, στην Ισπανία και στην Ελλάδα και ότι αυτό σημαίνει λιγότερη ανάπτυξη για τη Γερμανία, τότε τα πράγματα θα αλλάξουν. Ως προς αυτό είμαι περισσότερο αισιόδοξος. Πιστεύω ότι οι Γερμανοί σύντομα θα συνειδητοποιήσουν πως πρέπει να είναι πιο ευέλικτοι και ότι χρειάζονται τις αγορές της Νότιας Ευρώπης. Αλλά αυτό θα συμβεί μέσα από μια κοινή ευρωπαϊκή προσπάθεια. Και αυτή τη στιγμή ο μόνος που πραγματικά δουλεύει για την Ευρώπη είναι ο Μάριο Ντράγκι, όλοι οι υπόλοιποι δουλεύουν για τις χώρες τους, κάτι που είναι πολύ κακό» μας απάντησε.
Χώρα σε κρίση
ΝΕΕΤ σημαίνει νέοι και ανειδίκευτοι
Η ανεργία αγγίζει το 13,4%. Η Ιταλία έχει, μετά την Ελλάδα, το δεύτερο μεγαλύτερο ποσοστό νέων εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης –οι λεγόμενοι NEET (NEET –«Νot in Εmployment, Εducation or Τraining»). Η Ιταλία βρίσκεται πίσω και στον τομέα της τεχνολογίας. Ο αριθμός των μηχανικών και των επιστημόνων που αποφοιτούν κάθε χρόνο είναι σχετικά χαμηλός και από αυτούς πολλοί αναγκάζονται να φύγουν στο εξωτερικό.
Απολύουν για να… προσλάβουν
Ο νόμος Ρέντσι για τα εργασιακά, ο οποίος αλλάζει το καθεστώς που ίσχυε από τη δεκαετία του 1970, είναι πολύ πιο άκαμπτος από πολλούς στην Ευρώπη. Η κυβέρνηση ελπίζει ότι με το να γίνει πιο εύκολο για τους εργοδότες να προσλάβουν και να απολύσουν υπαλλήλους θα μειωθεί η ανεργία και θα βελτιωθεί η κατάσταση της οικονομίας. Τα εργατικά συνδικάτα αντέδρασαν έντονα στην αλλαγή του άρθρου 18 που ως πρόσφατα προστάτευε τους υπαλλήλους από την άδικη απόλυση.
Η διαφθορά πανταχού παρούσα
Η Ιταλία είναι μία από τις πιο διεφθαρμένες χώρες στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2014, Ιταλία, Ελλάδα, Βουλγαρία και Ρουμανία βαθμολογούνται με 43 στα 100 και βρίσκονται στον «πάτο» της λίστας της διαφθοράς στην ΕΕ και στη Δυτική Ευρώπη.
Από το 2008 σε στασιμότητα
Η Ιταλία είναι το μοναδικό κράτος της Δυτικής Ευρώπης που δεν σημείωσε καμία πρόοδο από το 2008, όταν ξεκίνησε η οικονομική κρίση. Το τρίτο τρίμηνο του 2014 το ΑΕΠ της Ισπανίας συρρικνώθηκε κατά 0,1%, ενώ από το τρίτο τρίμηνο του 2011 η Ιταλία σημείωνε μηδενική ή αρνητική ανάπτυξη σε κάθε τρίμηνο.
Αντιπολίτευση
Ξεφουσκώνει ο Γκρίλο,γκρινιάζει ο Μπερλουσκόνι
Με τη φούσκα του λαϊκιστικού, «μετα-ιδεολογικού», αντιευρωπαϊκού και ενίοτε ξενοφοβικού Κινήματος 5 Αστέρων (M5S) του πρώην κωμικού Μπέπε Γκρίλο να ξεφουσκώνει αργά και σταθερά (στις ευρωεκλογές απέσπασε το 21,2%, ποσοστό κάτω του προσδοκωμένου), η Ιταλία γυρνάει στα παλιά της γνώριμα: το Φόρτσα Ιτάλια του Μπερλουσκόνι και οι άλλοι. Αυτή τη φορά από τη θέση της αντιπολίτευσης. Μιας αντιπολίτευσης που δεδομένης της ηλικιακής και ηθικής παρακμής του Μπερλουσκόνι αλλά και της διασκορπισμένης Αριστεράς εμφανίζεται πολύ αδύναμη για να μπορέσει να απειλήσει τον Ρέντσι. Θεωρητικά λοιπόν ο ιταλός πρωθυπουργός θα έπρεπε να έχει την ευχέρεια να προχωρήσει στην πλήρη εφαρμογή της μεταρρυθμιστικής του ατζέντας. Το Φόρτσα Ιτάλια μέχρι πρότινος δήλωνε ότι θα υποστήριζε τον Ρέντσι στην προσπάθειά του για μεταρρυθμίσεις (υπαναχώρησε όταν ο Μπερλουσκόνι «θύμωσε» που ο Ρέντσι δεν τον συμβουλεύτηκε στο θέμα της εκλογής του προέδρου της Δημοκρατίας).
Οπότε εκτός από το MS5, η σκληροπυρηνική αντιπολίτευση απαρτίζεται από την ξενοφοβική Λέγκα του Βορρά, το κόμμα «Αριστερά Οικολογία Ελευθερία» και τους εθνικιστές «Αδελφούς της Ιταλίας». Από αυτούς μόνο το MS5 και η Λέγκα του Βορρά συγκεντρώνουν κάποιο αξιόλογο ποσοστό. «Κανείς από αυτούς δεν συνιστά απειλή για τον Ρέντσι» είπε στο «Βήμα» ο καθηγητής Φεντερίγκο Αρτζεντιέρι.
«Η Αριστερά είναι αδύναμη, δεν έχει ισχυρό ηγέτη. Ούτε καν η επικεφαλής του συνδικάτου Cgil Σουζάνα Καμούσο δεν μπορεί να τα βάλει με τον Ρέντσι γιατί είναι συντηρητική και παλαιάς κοπής. Ο Γκρίλο μπορεί να διαδραματίσει ακόμη κάποιον ρόλο αλλά όταν ο Ρέντσι εφαρμόσει κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις του ο ρόλος του θα περιοριστεί. Επειδή ο Ρέντσι έμμεσα αποδέχεται κάποιες από τις προτάσεις του Γκρίλο, όπως για παράδειγμα για τη διαφθορά, τη μείωση των δαπανών και άλλα, ο Γκρίλο μπορεί ακόμη να έχει κάποιον ρόλο στο να κινητοποιεί την κυβέρνηση αλλά δεν νομίζω ότι μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική. Από τη Δεξιά η μοναδική περίπτωση μελλοντικά είναι να μπορέσει το Φόρτσα Ιτάλια να αντικαταστήσει τον Μπερλουσκόνι, αλλά αυτό είναι πολύ δύσκολο μέχρι αυτός να αποχωρήσει πραγματικά» πρόσθεσε ο Αρτζεντιέρι.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
