Βαλέρι Γκέργκιεφ: Ο μαέστρος, η πολιτική και ο μύθος

Η σχέση του με τον χρόνο είναι δύσκολη. Μοιάζει να παλεύει ασταμάτητα μαζί του αλλά και με τις φυσικές ανθρώπινες αντοχές. Στα 61 του χρόνια ο Βαλέρι Γκέργκιεφ κατέχει αναμφίβολα τον τίτλο του πλέον δραστήριου διευθυντή ορχήστρας της εποχής μας και, παρ’ όλο που οι «τρελοί», κυριολεκτικά, ρυθμοί του τον έχουν κατά καιρούς θέσει στο στόχαστρο της κριτικής, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχουν δυσκολέψει και αυτές καθαυτές τις συνεργασίες του, ο ρώσος «τσάρος» του πόντιουμ φιγουράρει σταθερά εδώ και δεκαετίες στις κορυφαίες θέσεις του παγκόσμιου στερεώματος. Στο πλαίσιο αυτό η σημερινή, νέα εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου σε ένα αμιγώς ρωσικό πρόγραμμα με τη συμμετοχή του συμπατριώτη του βιρτουόζου πιανίστα Ντένις Ματσούεφ αναμένεται με εξαιρετικό ενδιαφέρον. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα εισιτήρια της βραδιάς εξαντλήθηκαν από τις πρώτες κιόλας ημέρες της κυκλοφορίας τους. Για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ ο Γκέργκιεφ δεν χρειάζεται ασφαλώς ιδιαίτερες συστάσεις. Εχει εμφανιστεί επανειλημμένως στην Ελλάδα –τόσο στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών όσο και στο Ηρώδειο –και είναι γνωστός για τη λαμπερή πορεία του στο πόντιουμ αλλά και για τις διοικητικές ικανότητές του.

Στη χώρα του ο μαέστρος θεωρείται χωρίς υπερβολή εθνικός ήρωας. Ηταν μόλις 35 ετών το 1988 όταν ανέλαβε το τιμόνι του ιστορικού θεάτρου Μαριίνσκι (τότε Κίροφ) της Αγίας Πετρούπολης, το οποίο διευθύνει έκτοτε με «σιδερένιο χέρι» όντας ο απόλυτος κυρίαρχος. Στη δύσκολη περίοδο που ακολούθησε την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης και παρά τον κλυδωνισμό που υπέστησαν όλοι οι μεγάλοι πολιτιστικοί οργανισμοί της χώρας, το θέατρο του Γκέργκιεφ όχι μόνο επιβίωσε αλλά κατόρθωσε να επεκτείνει τη διεθνή του απήχηση μέσα από εκτεταμένες περιοδείες των συνόλων του (όπερα, ορχήστρα, μπαλέτο) στη Δύση. Το 2006 εγκαινιάστηκε η καινούργια αίθουσα συναυλιών και το 2013 η δεύτερη σκηνή, γνωστή ως Μαριίνσκι ΙΙ, η ανέγερση της οποίας προκάλεσε πολλές συζητήσεις, αμφισβητήσεις και παρατράγουδα. Τα λαμπερά της εγκαίνια πάντως στις 2 Μαΐου της περασμένης χρονιάς, ανήμερα των 60ών γενεθλίων του μαέστρου, παρουσία του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, απασχόλησαν τα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης για εβδομάδες ολόκληρες.

Ο Γκέργκιεφ είναι ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής πολλών και επιτυχημένων φεστιβάλ –ανάμεσά τους οι φημισμένες «Λευκές Νύχτες της Αγίας Πετρούπολης» -, κάτοχος πολλών βραβείων και τιμητικών διακρίσεων εντός και εκτός Ρωσίας και παράλληλα πρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής του Διεθνούς Διαγωνισμού Τσαϊκόφσκι, τον οποίο ανανέωσε εντυπωσιακά την τελευταία τριετία. Νωρίτερα, το 2007, ανέλαβε τη θέση του βασικού αρχιμουσικού της Συμφωνικής Ορχήστρας του Λονδίνου με την οποία εμφανίζεται στο Barbican, στο διάσημο φεστιβάλ BBC Proms, στο Διεθνές Φεστιβάλ του Εδιμβούργου αλλά και σε διεθνείς περιοδείες. Ο κύκλος της σταθερής συνεργασίας με τη λονδρέζικη ορχήστρα κλείνει την επόμενη χρονιά, οπότε ο Γκέργκιεφ αναλαμβάνει την αντίστοιχη θέση στη Φιλαρμονική του Μονάχου.

Τα διεθνή μέσα ενημέρωσης θέλουν τον μαέστρο στενό φίλο του ρώσου προέδρου Πούτιν από την εποχή που ο τελευταίος ήταν αντιδήμαρχος της Αγίας Πετρούπολης. Πριν από μερικά χρόνια, μάλιστα, στον Τύπο κυκλοφορούσε σταθερά το «σενάριο» ότι η φιλία είχε σφραγιστεί και με… κουμπαριά αφού ο ένας εφέρετο νονός των παιδιών του άλλου, πράγμα που διαψεύστηκε κατηγορηματικά από τον Γκέργκιεφ. Ο τελευταίος υποστηρίζει ότι ανάμεσα στον ίδιο και στον ισχυρό άνδρα της χώρας του υπάρχει απλώς σχέση εκτίμησης. Η αλήθεια είναι ότι ο Γκέργκιεφ –όπως άλλωστε και πολλοί άλλοι διάσημοι ρώσοι καλλιτέχνες, μεταξύ αυτών η σουπερστάρ σοπράνο Αννα Νετρέμπκο –έχουν επανειλημμένως υποστηρίξει ανοιχτά τον Πούτιν σε δημόσιες τοποθετήσεις τους.

Τον τελευταίο χρόνο όμως φαίνεται πως η όποια σχέση με τον Πούτιν έχει αρχίσει να κοστίζει αρκετά στον μαέστρο. Μεταξύ άλλων, συναυλίες του διακόπηκαν σε Νέα Υόρκη και Λονδίνο από μέλη ομοφυλοφιλικών οργανώσεων που είτε διαμαρτύρονταν για τη γενικότερη στήριξη που παρέχει ο Γκέργκιεφ στον ρώσο πρόεδρο είτε του ζητούσαν να πάρει θέση εναντίον των νόμων οι οποίοι θεσπίστηκαν σχετικά πρόσφατα στη χώρα και απαγορεύουν τη «διάδοση των μη παραδοσιακών σεξουαλικών σχέσεων στους ανηλίκους».

Υστερα από ένα διάστημα σιωπής, ο Γκέργκιεφ προέβη πράγματι σε δημόσια δήλωση: «Είναι λάθος να πιστεύει κανείς ότι οποτεδήποτε υποστήριξα αντι-ομοφυλοφιλικούς νόμους. Σε όλη μου την καριέρα ενθάρρυνα τα ίσα δικαιώματα ανάμεσα στους ανθρώπους» είπε και συνέχισε: «Είμαι καλλιτέχνης κι εδώ και περισσότερες από τρεις δεκαετίες συνεργάστηκα με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, πολλοί από τους οποίους είναι φίλοι μου…».

Τον Δεκέμβριο του 2013 πάντως οι τοπικές αρχές του Μονάχου –εν όψει της ανάληψης από τον Γκέργκιεφ της θέσης του βασικού αρχιμουσικού της Φιλαρμονικής της βαυαρικής πρωτεύουσας –έδωσαν στη δημοσιότητα επιστολή του μαέστρου στην οποία διαβεβαιώνει ότι σέβεται απολύτως τη νομοθεσία της πόλης εναντίον των διακρίσεων: «Σε ολόκληρη την καλλιτεχνική μου διαδρομή σεβόμουν πάντα και παντού αυτές τις αρχές και αυτό θα κάνω και στο μέλλον. Κάθε άλλος ισχυρισμός με πληγώνει βαθιά» έγραφε ο Γκέργκιεφ.

Τον Μάρτιο του 2014 όμως η δημόσια υποστήριξη της ρωσικής επέμβασης στην Κριμαία τον έθεσε για μία ακόμη φορά στο στόχαστρο των δυτικών ΜΜΕ. Το ίδιο και η στάση που κράτησε δύο περίπου χρόνια νωρίτερα, στην υπόθεση του γυναικείου συγκροτήματος των Pussy Riot όπου εξέφρασε την άποψη ότι το κίνητρό τους ήταν καθαρά εμπορικό. «Δεν νομίζω ότι όλο αυτό έχει να κάνει με καλλιτεχνική ελευθερία» δήλωνε τότε στη βρετανική εφημερίδα «Τhe Independent». «Γιατί να πας σε μια εκκλησία να εκφράσεις πολιτική άποψη; Γιατί με κραυγές και χορούς; Δεν χρειάζεται να το κάνεις σε ένα μέρος που θεωρείται ιερό από πολλούς ανθρώπους. Πολλοί μου λένε ότι τα κορίτσια αυτά προσφέρουν μια μεγάλη επιχειρηματική ευκαιρία. Ισως κάποιος το δημιούργησε όλο αυτό προκειμένου να προωθήσει άλλο ένα συγκρότημα στο εξωτερικό και να κερδίσει εκατομμύρια. Η Αννα Νετρέμπκο δεν χρειάστηκε να κάνει τέτοια πράγματα».