Εκανα τα πρώτα επαγγελματικά μου βήματα την εποχή που η δίαιτα μετονομάστηκε σε διατροφή – οι συνάδελφοι στο γραφείο είχαν πέσει με μανία στον ψητό σολομό και στο κοτόπουλο, με τρίμματα παρμεζάνας και ρόκα. Η επαγγελματική «καταξίωση» με βρήκε μέσα στη τσίκνα. Οι γραμμωμένοι συνάδελφοί μου (σε άλλο γραφείο αυτά) έτρωγαν το μεσημέρι λουκάνικα με μπέικον. Τους έβλεπα να τρυπάνε με το πιρούνι το διαφανές μανίκι του λουκάνικου, το λίπος να αναβλύζει από παντού και απορούσα. Ηταν η εποχή της Ατκινς.
Το επόμενο κρούσμα ήταν ακόμη πιο ενδιαφέρον. Εχετε δοκιμάσει ποτέ τριμμένο κρεμμύδι με μέλι και λεμόνι για κυρίως πιάτο; Κι όμως, υπήρξε άνθρωπος που επιβίωσε με αυτό το κατασκεύασμα επί μήνες. Ανοιγε κάθε μεσημέρι το ταπεράκι του και τα διπλανά γραφεία ερήμωναν. Επειτα από έρευνα είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτό είναι το μυστικό της μακροζωίας.
Δεν ξέρω αν το έχετε παρατηρήσει, αλλά ο αριθμός των ανθρώπων με διατροφικές αλλεργίες έχει αυξηθεί εντυπωσιακά τα τελευταία χρόνια. Είναι σχεδόν αδύνατον να βγεις για φαγητό χωρίς κάποιος να υποβάλει τον σερβιτόρο σε ανάκριση. Μήπως το πιάτο περιέχει κάποιο γαλακτοκομικό ή κάποιο άλευρο; Και πάει λέγοντας. Στην αρχή αντιμετωπίζεις το φαινόμενο με συμπάθεια. Αλλωστε, οι κανόνες του σαβουάρ βιβρ επιβάλλουν να λαμβάνουμε προκαταβολικά υπ’ όψιν ενδεχόμενα προβλήματα υγείας των καλεσμένων μας ώστε να μην έρθει κανείς στη δύσκολη θέση να αναφερθεί δημοσίως στο ζήτημά του. Αλλη εποχή, άλλα ήθη, θα σχολιάσετε. Διότι το επόμενο που παρατηρεί κανείς είναι ότι οι «πάσχοντες» όχι μόνο δεν δυσανασχετούν με την έμφαση που δίνεται στο θέμα τους, αλλά αντιθέτως προσβάλλονται όταν κανείς δεν ασχολείται μαζί τους. Επίσης, είναι ολοπρόθυμοι να σου ανοίξουν τα μάτια αναφορικά με όλους τους κινδύνους που κρύβει το πιάτο σου και να σε συμβουλεύσουν αναλόγως.
Το σύνορο ανάμεσα στις λάιφσταϊλ ασθένειες και τις πραγματικές είναι συχνά δυσδιάκριτο. Γι’ αυτό και η orthorexia nervosa είναι μια πάθηση που αναφέρεται μεν στα ιατρικά ανακοινωθέντα, δεν έχει όμως αναγνωριστεί επίσημα ως ασθένεια – το στάτους της είναι κάτι σαν του μπιτς-βόλεϊ πριν γίνει ολυμπιακό άθλημα. Η διστακτική στάση των επιστημόνων είναι κατανοητή. Τι μπορείς να κάνεις για έναν άνθρωπο που σου παραθέτει δεδομένα (τα γκότζι μπέρι έχουν όντως υψηλή διατροφική αξία, το ίδιο και η σουλτανίνα Κορινθίας) πλην όμως τα περιβάλλει με τον μανδύα ενός ζήλου που αγγίζει τα όρια της θρησκοληψίας;
«Ορθορεξία» ονομάζεται η εμμονή με την υγιεινή διατροφή – ο όρος συναντάται για πρώτη φορά το 2004 στο βιβλίο «Health Food Junkies: Orthorexia Nervosa – Τhe Health Food Eating Disorder» των Στίβεν Μπράτμαν και Ντέβιντ Νάιτ (εκδ. Random House). Μοιάζει οξύμωρο σχήμα στη σημερινή συγκυρία, όταν ο μισός πλανήτης απειλείται από τις συνέπειες της πολυφαγίας και ο άλλος μισός δυσκολεύεται να ικανοποιήσει τις διατροφικές ανάγκες του. Κι όμως, η ορθορεξία είναι ένα βάσανο (για το «ασθένεια» δεν παίρνω όρκο) που ταλαιπωρεί κόσμο και κοσμάκη.
Οι μανιώδεις της υγιεινής διατροφής («μανιώδεις» με την κυριολεκτική σημασία της λέξης) χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στα απλά ψώνια, που περνούν το Internet από σουρωτήρι για να πληροφορηθούν τα τελευταία διατροφικά καπρίτσια των σταρ και να τα υιοθετήσουν, και στις βασανισμένες ψυχές, που αναζητούν τη σωτηρία στο πιάτο και στον πεπτικό σωλήνα τους. Τους πρώτους μπορείτε να τους διαγράψετε από τον κατάλογο των επαφών σας. Είναι τόσο αφοσιωμένοι στη λατρεία του εαυτού τους και τόσο busy να αναλύουν τα αποτελέσματα του τεστ γονιδιακής διατροφής στο οποίο υποβλήθηκαν, που δεν θα το πάρουν χαμπάρι. Οι δεύτεροι, όμως, οι ορθορεξικοί, χρήζουν βοήθειας.
Ο ορθορεξικός περνάει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του ασχολούμενος με τη διατροφή του και πιστεύει ακράδαντα ότι στο τραπέζι υπάρχουν δύο δρόμοι: ο δρόμος της αρετής και ο δρόμος της κακίας. Ο δρόμος της αρετής διέρχεται αναπόφευκτα από άγονες ερήμους και κατσάβραχα, όμως στο τέλος της διαδρομής σε περιμένει ο Παράδεισος. Ο δρόμος της κακίας είναι ένα εξαίσιο βουλεβάρτο, πήχτρα στα ζαχαροπλαστεία, στους φούρνους και στα εστιατόρια, που οδηγεί στην Κόλαση.
Ο ορθορεξικός ξεκινάει για το προσκύνημά του ταπεινά και ήσυχα. Κόβει τη ζάχαρη ή τα επεξεργασμένα τρόφιμα. Ουδέν κακόν, θα πείτε – μακάρι να είχαμε και οι υπόλοιποι την αποφασιστικότητά του. Ομως, αντί να συνεχίσει στον δρόμο που προτείνει κάθε εχέφρων οικογενειακός γιατρός, καταλαμβάνεται από αίσθημα ανωτερότητας. Πιστεύει ότι έγινε ξαφνικά κοινωνός της υπέρτατης αλήθειας. Πέφτει, λοιπόν, με ζήλο στη μελέτη. Συλλέγει άρθρα ιατρικού περιεχομένου, αναζητεί σχετικούς ιστότοπους, ανοίγει διαδικτυακές παρτίδες με ομονοούντες, πιλατεύει γιατρούς και ψευτογιατρούς μέχρι να βρει κάποιον ο οποίος θα γνωματεύσει επιτέλους αυτό που ο ίδιος πιστεύει.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Ολόκληρες κατηγορίες τροφίμων δαιμονοποιούνται – τα κρέατα είναι ακάθαρτα γιατί περιέχουν πτωμαΐνη, οι φακές και τα ρεβίθια είναι ακατάλληλα για τους ανθρώπους διότι δεν περιλαμβάνονταν στη δίαιτα του παλαιολιθικού homo erectus.
Η Ούρσουλα Φίλποτ, μέλος της Βρετανικής Διαβητολογικής Εταιρείας και πρόεδρος της ομάδας εργασίας της Εταιρείας για την Ψυχική Υγεία, διαπιστώνει αύξηση του αριθμού των ορθορεξικών ήδη από το 2009. «Αυτοί που κινδυνεύουν περισσότερο είναι οι μεσοαστοί με καλή μόρφωση οι οποίοι διαβάζουν για τα διάφορα διατροφικά σκάνδαλα, τα ερευνούν στο Internet και διαθέτουν χρόνο και χρήμα για να αποκτήσουν πρόσβαση σε πιο “αγνά” κατά τη γνώμη τους προϊόντα» εξηγεί. Και επισημαίνει ότι, σε αντίθεση με τους ανορεξικούς, οι ορθορεξικοί μπορεί να είναι υπέρβαροι ή απολύτως φυσιολογικοί όσον αφορά το βάρος τους. Ομως, η εμμονή τους με την τήρηση κάποιων αυστηρών διατροφικών κανόνων μπορεί να αποβεί ολέθρια για τη υγεία τους και να τους οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση.
Η κοινωνική απομόνωση είναι εξέχoν σύμπτωμα της ορθορεξίας σε προχωρημένο στάδιο. Δεν είναι μόνο η ενόχληση που νιώθουν οι άλλοι από τις ιδιοτροπίες του ορθορεξικού, δεν είναι μόνο το άγχος με το οποίο περιβάλλονται οι απλούστερες κοινωνικές και σωματικές λειτουργίες, είναι και η αυτοϊκανοποίηση που νιώθει ο πάσχων, η οποία οδηγεί μαθηματικά στην περιθωριοποίηση. Διότι οι ορθορεξικοί, όπως και οι προφήτες, δεν έχουν ανάγκη την αποδοχή των άλλων. Είναι αυτάρκεις στο δικό τους πεντακάθαρο σύμπαν και το κύριο μέλημά τους είναι να αποκρούουν τους «εισβολείς», είτε αυτοί λέγονται ζάχαρη, είτε ζωικό λίπος, είτε γενετικά τροποποιημένοι καρποί.
Ενα πρόβλημα που αντιμετωπίζει κάθε γραφιάς ο οποίος αποφασίζει να ασχοληθεί με το θέμα της ορθορεξίας είναι η έλλειψη δεδομένων – στατιστικά στοιχεία δεν υπάρχουν. Αν κρίνουμε, πάντως, από τις μαρτυρίες των γιατρών που έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί στον Τύπο και από τις τηλεοπτικές έρευνες του BBC και του MTV, τα πράγματα δεν πάνε καλά. Η Ντιν Τζέιντ, ιδρυτικό μέλος του Εθνικού Κέντρου για τις Διατροφικές Διαταραχές της Βρετανίας, εξηγεί: «Η σύγχρονη κοινωνία έχει χάσει τον δρόμο της με το φαγητό. Και όλα αυτά τα βιβλία που συμβουλεύουν τον κόσμο να τρέφεται ανάλογα με τον τύπο αίματος ή τον μεταβολικό ρυθμό του ρίχνουν νερό στον μύλο εκείνων που αναζητούν αποδείξεις για να επιβεβαιώσουν τις ανησυχίες τους».
Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και η οικονομική κρίση. Η οποία μας άφησε χωρίς προσωπική πυξίδα. Αν το κυνήγι της καριέρας και η επιθετική εξωστρέφεια που υιοθετήσαμε τα προηγούμενα χρόνια μάς έφεραν ως εδώ, μήπως θα ήταν καλύτερα να στραφούμε προς τα μέσα; Να δομήσουμε διαφορετικά τις προτεραιότητές μας, να αναζητήσουμε αλήθειες λιγότερο εφήμερες και πιο ουσιαστικές; Και τι είναι πιο ουσιαστικό από αυτό που μας κρατάει στη ζωή;
Επειδή όμως οι περισσότεροι εξ ημών έχουμε αποκοπεί από την παράδοση που ρυθμίζει τις διατροφικές συνήθειες των οργανωμένων κοινωνικών ομάδων, επειδή η εποχικότητα των προϊόντων είναι ένα φαινόμενο που το γνωρίσαμε από τις σελίδες των περιοδικών και η ρέγουλα μια ακόμη επιταγή της μόδας, η στροφή προς τα μέσα γίνεται με τρόπο ψυχαναγκαστικό και ασυνάρτητο. Το γιατροσόφι της γιαγιάς, ένα ποτήρι ζεστό νερό το πρωί μόλις ξυπνήσεις με μερικές σταγόνες λεμόνι, από κίνηση ρουτίνας, γίνεται άρθρο πίστεως και ένας βολβός που αναφύεται στη Δυτική Αφρική και καλύπτει τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού σε άμυλο, κάτι σαν τη πατάτα δηλαδή, αποκτά υπερφυσικές ιδιότητες.
(αυτό μπορεί και να απομονωθεί ως box) Η Ρεμπέκα Χάρινγκτον, συντάκτρια του δημοφιλέστατου «The Cut», του γυναικείου μπλογκ του «New York Magazine», έχει τη χαριτωμένη συνήθεια να υποβάλει τον εαυτό της σε όλες τις πιθανές και απίθανες δίαιτες που εφαρμόζουν οι σταρ. Τίποτε δεν της έχει ξεφύγει, ούτε καν η δίαιτα της Γκρέτα Γκάρμπο, η οποία ασπάστηκε το ’30 τις θεωρίες ενός Γκέιλορντ Χάουζερ, συγγραφέα του «Lοοκ Younger, Live Longer», και πέρασε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής της τρώγοντας μαγιά, φύτρο σιταριού και μελάσα – το γεγονός ότι έγινε ερημίτισσα δεν είναι και τόσο άξιον απορίας τελικά. Η εν λόγω δημοσιογράφος αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη της και με τη δίαιτα της Γκουίνεθ Πάλτροου, όπως αυτή περιγράφεται στο βιβλίο της ηθοποιού «It’s All Good». Και ξεκίνησε με μια βόλτα από τον μανάβη. Εκατόν πενήντα τέσσερα δολάρια κατέθεσε στον μανάβη για τις προμήθειες της πρώτης εβδομάδας – για ένα άτομο, εννοείται. Ουδείς γνωρίζει σε τι ποσό ανήλθε ο λογαριασμός του ψαρά, μια και η δίαιτα της Γκουίνεθ περιλαμβάνει πολύ ψάρι. Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει είναι ότι πρόκειται για την ακριβότερη δίαιτα όλων των εποχών: η καλή υγεία δεν είναι για τους ενδεείς ούτε για τους άφραγκους.
Το επιμύθιο. Ακόμη και τα καλύτερα πράγματα σε αυτόν τον κόσμο μπορούν να αποβούν μοιραία σε μεγάλες δόσεις. Αν όχι για την υγεία, πάντως σίγουρα για την ψυχική μας ισορροπία. Ακόμη και τα κράνμπερι.
Ορθορεξικός είμαι εφόσον:
- Περνάω περισσότερες από δύο ώρες καθημερινά για τον προγραμματισμό, την προμήθεια και την παρασκευή των γευμάτων μου χωρίς να συντρέχει ιδιαίτερος λόγος – παιδιά, άρρωστοι, ηλικιωμένοι.
- Νιώθω ενοχές αν παρεκκλίνω έστω και ελάχιστα από τον διατροφικό κανόνα που ακολουθώ.
- Επιλέγω τις κοινωνικές συναναστροφές μου με γνώμονα την αδιατάρακτη τήρηση της δίαιτάς μου.
Τα συστατικά της καλής-ορθής όρεξης…
– Αποξηραμένα κράνμπερι
– Ψωμί χωρίς γλουτένη
– Γάλα σόγιας
– Ιπποφαές
– Kale ή λαχανίδα
– Χλιαρό νερό με λεμόνι
– Κινόα
– Γκότζι μπέρι
*Δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜΑmen Ιουνίου 2014
