Ο νόμος για τα αυθαίρετα ευχαριστεί τους πάντες. Τα κόμματα της κυβέρνησης μιλούν για την ευαισθησία τους στα πολεοδομικά. Εκείνοι που προτίθενται να χτίσουν διαθέτουν έναν νέο κανόνα ανέγερσης. Οι αυθαιρετούχοι μπορούν με μικρό τίμημα να ενταχθούν σε καθεστώς νομιμότητας. Τα πράγματα είναι απλά και μάλιστα διαθέτουν μια ποιητική πτυχή. Ο νόμος εκπορεύεται από προβληματισμούς του επιπέδου «Πού σκάει ο αφρός του κύματος;», «Αρχαία πέτρα είναι, μα πέτρα παραμένει». Εν ολίγοις, για κάθε κανόνα προβλέπεται και μια εξαίρεση. Και στη θάλασσα χτίζουμε και στα αρχαία μέσα.
Η επινοητικότητα του νομοθέτη είναι αξιοθαύμαστη στο Σχέδιο Νόµου «Αντιµετώπιση της Αυθαίρετης ∆όµησης – Περιβαλλοντικό Ισοζύγιο και άλλες διατάξεις». Να ξεκινήσουμε από μια πρωτότυπη λεπτομέρεια. Ας υποθέσουμε ότι έχουμε έναν κοινόχρηστο χώρο όπου κάποιος ιδιώτης έχτισε εγκαταστάσεις απαραίτητες για ιχθυοκαλλιέργεια. Δηλαδή πήγε σε δημόσια γη και έφτιαξε αποθήκες. Κανένα πρόβλημα. Δίδεται πίστωση χρόνου για δύο χρόνια. Κάτι παρόμοιο ισχύει για τις αυθαίρετες κατασκευές σε χιονοδρομικά κέντρα. Προς Θεού, μη σκεφτεί κανείς ότι αυτά προβλέφθηκαν για συγκεκριμένους επιχειρηματίες. Πρόκειται για γενικές διατάξεις που εξυπηρετούν το κοινό συμφέρον: πώς θα τρώμε φθηνή τσιπούρα αν ο ιχθυοκαλλιεργητής δεν έχει το ελεύθερο να απλώνεται;
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ρύθμιση για το χτίσιμο στις κορυφογραμμές. Λόγω παλαιότερων διατάξεων και με μια ευρύτητα πνεύματος, υπάρχει ανεκτικότητα απέναντι σε όσους έχτισαν εκεί πριν από το 2003. Αν δηλαδή έχει χτιστεί σπίτι το 2004, το 2005, το 2006, τότε ο νομοθέτης προβλέπει ποινές. Εχουμε, λοιπόν, τη βεβαιότητα ότι οιοσδήποτε έχτισε μετά το χρονικό όριο, θα σπεύσει να το δηλώσει. Ανεξαρτήτως τού αν δεν υπάρχουν αποδείξεις: για αυθαίρετες κατασκευές μιλάμε, οπότε δεν υπάρχουν ούτε άδειες ούτε άλλα νόμιμα πιστοποιητικά – παρεκτός αν ευρεθούν ημερομηνίες από τις ασφαλιστικές εισφορές που εισέπραξαν οι εργάτες.
Αν υπάρχει μια διαφοροποίηση από τη δεκαετία του ’80, κατά την οποία έγιναν χιλιάδες νομιμοποιήσεις αυθαιρέτων, είναι ότι σήμερα οι πολιτικοί έχουν ένα λούστρο οικολογίας. Δεν μπορούν ξερά να δηλώσουν ότι υπάρχει ανάγκη να εισπραχθούν πρόστιμα, έστω και μικρά, των 100 ευρώ, σε 100 δόσεις. Οπότε ανάγουν την ανάγκη σε ιδεολογία. Λέει ο αρμόδιος υπουργός: «Πώς θα μπορούσε να κατηγορηθούμε για φοροεισπρακτικό πνεύμα, όταν το νομοσχέδιο μεριμνά ιδιαίτερα για τις ειδικές ευπαθείς και ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να έχουν το προνόμιο των 100 εξαμηνιαίων δόσεων;».
Εν ολίγοις, έχουμε από τη μία πλευρά μια κοινωνική ανάγκη, να μπει τάξη ώστε να μη χτίζει καθένας όπου του καπνίσει. Τούτο συγκρούεται με την άλλη κοινωνική ανάγκη, να αναγνωριστούν παγιωμένες καταστάσεις: συνοικισμοί ολόκληροι χτισμένοι παράνομα ζητούν δικαίωση και αναγνώριση επειδή ήρθε το πλήρωμα του χρόνου. Οι περισσότεροι έχουν μεταβεί σε καθεστώς ημιπαρανομίας, όπου δηλαδή έκαναν την κουτσουκέλα, πλήρωσαν κάποιο πρόστιμο ή κατάφεραν να καθιερώσουν μια συνθήκη (αποκτώντας, ας πούμε, ρολόι ρεύματος). Η πολιτεία, λοιπόν, παρεμβαίνει, ζητώντας ακόμη περισσότερα χρήματα, ώστε να εξομοιώσει τον παράνομο ιδιοκτήτη με τον νόμιμο.
Η διαρκής αναβάθμιση της νομοθεσίας όπου με όλο και πιο λεπτομερή τρόπο ανοίγονται παραθυράκια σε παρανομούντες και η διαρκής ανάγκη για είσπραξη χρήματος οδηγούν στον φαύλο κύκλο. Είναι προφανές ότι το κράτος δεν ξεμπερδεύει με την αυθαίρετη δόμηση με τον καινούργιο νόμο, όπως δεν ξεμπέρδεψε με τους προηγούμενους. Οι νέες διατάξεις έχουν μια αίσθηση όχι μόνο προσωρινού, αλλά ενθάρρυνσης της απάτης. Οι περίφημες «κόκκινες γραμμές» του σχεδίου νόμου δεν είναι κόκκινες, αλλά ροζ και λίγο μετά την ψήφιση θα γίνουν αόρατες γραμμές. Θα βγει μια νέα κυβέρνηση, θα προχωρήσει σε διαπιστώσεις, θα μοιράσει συγχωροχάρτια, θα βάλει στα ταμεία κάποια ποσά από τα πρόστιμα. Κανείς δεν θα νιώθει ασφαλής από τη διαπραγμάτευση καθώς όλες αυτές οι εξυπηρετήσεις βρίσκουν αντίθετους τους ανώτατους δικαστές: οι ρυθμίσεις για τα αυθαίρετα έχουν κριθεί όλες αντισυνταγματικές.
Το ερώτημα «Πώς να αντιδράσουμε;» έχει μια απλή απάντηση. Να φωτογραφίσουμε τα αγαπημένα μας τοπία. Γιατί με αυτούς τους νόμους που ψηφίζονται δεν θα μείνει ούτε ένα στρέμμα άχτιστο στην επικράτεια. Οι ελεύθερες εκτάσεις θα γίνουν μια ανάμνηση.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 28 Ιουλίου 2013
