Οπου κι αν κοιτάξεις θα το δεις γραμμένο με ιδεογράμματα ή θα το ακούσεις: «Κινεζικό όνειρο», ένα σύνθημα που έχει κατακλύσει τη χώρα από τον περασμένο Νοέμβριο, όταν ο νέος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ πήρε στα χέρια του το τιμόνι της Λαϊκής Κίνας. Τι σημαίνει; Πρωτίστως, τη δημιουργία μιας κοινωνίας καταναλωτικής αφθονίας για τα 300 εκατομμύρια ανθρώπους της ανερχόμενης μεσαίας τάξης. Θυμίζει, επίτηδες λένε πολλοί, το πιο διάσημο όνειρο στον πλανήτη, το αμερικανικό, για να εκφράσει τη φιλοδοξία της Κίνας να ξεπεράσει τις ΗΠΑ και να γίνει η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου γύρω στο 2025. Αλλά το όνειρο έχει και μια άλλη, εξίσου σημαντική, διάσταση: επικαλείται την αναγέννηση του αυτοκρατορικού μεγαλείου, εν όψει της ανόδου της Κίνας στον θρόνο της παγκόσμιας υπερδύναμης για τον 21ο αιώνα.
Εφημερίδες και δελτία ειδήσεων είναι γεμάτα με το όνειρο του Σι. Τα σχολεία κάνουν διαγωνισμούς με βραβεία για τους μαθητές που θα γράψουν την καλύτερη έκθεση για το όνειρο. Ενα σόου στην τηλεόραση αναζητεί το ταλέντο που θα γίνει «Η φωνή του κινεζικού ονείρου». Η Τσεν Σισί, βασίλισσα της εγχώριας ποπ, κυκλοφόρησε νέο άλμπουμ με μπαλάντες, φυσικά για το όνειρο.
Τα ίδια και στο εξωτερικό. Δεν έχει μείνει αναλυτής, σε Δύση και Ανατολή, που να μη μιλάει για το όνειρο της Κίνας. Πρώτος και καλύτερος ήταν ο Τόμας Φρίντμαν, αρθρογράφος με επιρροή στις ΗΠΑ. Με αφορμή τη διαδοχή στην ηγεσία του ΚΚΚ, αναρωτήθηκε, στους «New York Times», αν «η νέα γενιά των κινέζων ηγετών έχει ένα δικό της όνειρο, διαφορετικό από το αμερικανικό. Γιατί, αν το όραμά της για τη μεσαία τάξη είναι μεγάλο αυτοκίνητο, μεγάλο σπίτι και Big Macs για όλους, τότε χρειαζόμαστε έναν άλλον πλανήτη»…
O βρετανικός «Economist» το πήγε πιο μακριά. Κυκλοφόρησε με εντυπωσιακό εξώφυλλο που δείχνει τον Σι ντυμένο αυτοκράτορα της ένδοξης δυναστείας Κινγκ. Μόνο που στο δεξί χέρι κρατάει ένα ποτήρι με σαμπάνια και στο αριστερό μια σφυρίχτρα παιδικού πάρτι. Ο τίτλος; «Ελάτε να κάνουμε πάρτι σαν να είναι το 1793: Ο Σι Τζινπίνγκ, το κινεζικό όνειρο και η επιστροφή στο μεγαλείο». Γιατί το 1793; Εκείνη τη χρονιά η Κίνα παρήγαγε το ένα τρίτο του παγκοσμίου ΑΕΠ. Η σύγκριση με το 1960 ήταν συντριπτική: το ΑΕΠ της Κίνας είχε πέσει τότε σε μόλις 4% του παγκοσμίου συνόλου.
Μετά τις ταπεινώσεις του 19ου αιώνα οι στόχοι της Κίνας είναι σταθεροί: πλούτος και δύναμη. Ο Μάο προσπάθησε να τους πετύχει μέσω μαρξισμού. Για τον Ντενγκ και τους διαδόχους του η ιδεολογία ήταν πιο ευέλικτη, αν και ο έλεγχος του Κομμουνιστικού Κόμματος παρέμεινε απόλυτος. Ο Χου προώθησε την «αρμονική ανάπτυξη» σε μια απόπειρα να αντιμετωπίσει τις ανισότητες που δημιούργησε το τεράστιο χάσμα του πλούτου.
Αλλά η Κίνα έχει νέο ηγέτη, με καινούργιο στυλ εξουσίας. Ο Σι μιλάει συχνά για μεταρρύθμιση και έχει ξεκινήσει εκστρατεία κατά της κυβερνητικής διαφθοράς. Παρ’ όλο που αποφεύγει επιμελώς να το εξηγήσει με λεπτομέρειες, το όνειρό του είναι διαφορετικό από ό,τι έχει προηγηθεί. Σε σύγκριση με τις βαριές ιδεολογίες των προκατόχων του, απευθύνεται φανερά στα συναισθήματα. Υπό τον Μάο το κόμμα επιτέθηκε με μένος σε καθετί παλιό, για να διαγράψει το αυτοκρατορικό παρελθόν. Ο Σι κάνει ακριβώς το αντίθετο. Δίνει έμφαση στο εθνικό μεγαλείο και εμφανίζει το κόμμα ως κληρονόμο των μεγάλων δυναστειών του 18ου αιώνα.
Αλλά υπάρχει και μια πρακτική, πολιτική διάσταση στο σήμερα. Με την επιβράδυνση της ανάπτυξης το πατριωτικό δόγμα του Σι μοιάζει σαν να έχει σχεδιαστεί ως νέα πηγή νομιμοποίησης για το ΚΚΚ. Δεν είναι τυχαίο ότι μίλησε πρώτη φορά για το όνειρο της «μεγάλης αναβίωσης του κινεζικού έθνους» τον Νοέμβριο στο Εθνικό Μουσείο, στην πλατεία Τιανανμέν, στα εγκαίνια έκθεσης που ονομάζεται «Δρόμος προς την Αναγέννηση». Τα εκθέματα παρουσιάζουν τα βάσανα που υπέφερε η Κίνα στα χέρια των αποικιοκρατικών δυνάμεων και υμνούν τη διάσωσή της από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Το μήνυμα; Τώρα που πεθαίνει η πίστη στον μαρξισμό, μια νέα ιδεολογία γεννιέται, με σκοπό να οδηγήσει τον Κόκκινο Δράκο της Ασίας στην πρώτη θέση παγκοσμίως.
Νοείται όμως κινεζικό όνειρο υλικής ευημερίας χωρίς δημοκρατία; Φαίνεται πως ναι. Το άνοιγμα του Ντενγκ στον «κόκκινο καπιταλισμό» οδήγησε σε ιλιγγιώδεις ρυθμούς ανάπτυξης αλλά όχι σε δικαιώματα και εκδημοκρατισμό. Προς το παρόν πολιτική και οικονομία ακολουθούν παράλληλους δρόμους, χωρίς να τέμνονται πουθενά. Η μεγαλύτερη απειλή έρχεται από αλλού: με ένα χάσμα ανισοτήτων πιο πλατύ από τον ποταμό Γιανγκτσέ και τόσο περιορισμένη την ελευθερία της έκφρασης, η κινεζική κοινωνία σιγοβράζει την ώρα που η οικονομία παρουσιάζει επιβράδυνση.
Η αγωνία του κόμματος είναι να μην ξεσπάσουν λαϊκές εξεγέρσεις, όπως το 1989. Γιατί τα κοινωνικά ρήγματα είναι τεράστια. Το κατά κεφαλήν εισόδημα στις παραλιακές, ανατολικές περιοχές με τους ουρανοξύστες είναι εξαπλάσιο από τις αγροτικές, που έχουν καθηλωθεί σε τριτοκοσμικά όρια. Το πλουσιότερο 1,5% του πληθυσμού του 1,3 δισ. ανθρώπων κατέχει το 31% του πλούτου. Στο φτωχότερο 44% αντιστοιχεί μόλις το 3%.
Οι δύο κίνδυνοι: εθνικισμός και κομματοκρατία
Ο πρόεδρος Σι δεν θέλει να γίνει ο νέος Γκορμπατσόφ και ποντάρει στην ιδεολογική ορθοδοξία και στην αυστηρή πειθαρχία
Μπορεί το όνειρο να γίνει εφιάλτης για τους άλλους ή για τον κινεζικό λαό; Δύο είναι οι κίνδυνοι: εθνικισμός και ακόμη πιο μεγάλη κομματοκρατία. Ο Σι χαϊδεύει ήδη τα πολεμοχαρή ένστικτα των ενόπλων δυνάμεων. Επιθεωρώντας το Ναυτικό, στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, μίλησε, τον Δεκέμβριο, για το «όνειρο ενός ισχυρού στρατού». Λαχταρούσαν να τον ακούσουν όσοι πιστεύουν ότι η Λαϊκή Κίνα πρέπει να ξεκαθαρίσει ιστορικούς λογαριασμούς, να ταπεινώσει Ιάπωνες, κατακτητές και αποικιοκράτες από τα παλιά και από τα πιο δυτικά.
Ο πρόεδρος Σι δεν θέλει να γίνει ο νέος Γκορμπατσόφ και ποντάρει στην ιδεολογική ορθοδοξία και στην αυστηρή πειθαρχία
Μπορεί το όνειρο να γίνει εφιάλτης για τους άλλους ή για τον κινεζικό λαό; Δύο είναι οι κίνδυνοι: εθνικισμός και ακόμη πιο μεγάλη κομματοκρατία. Ο Σι χαϊδεύει ήδη τα πολεμοχαρή ένστικτα των ενόπλων δυνάμεων. Επιθεωρώντας το Ναυτικό, στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, μίλησε, τον Δεκέμβριο, για το «όνειρο ενός ισχυρού στρατού». Λαχταρούσαν να τον ακούσουν όσοι πιστεύουν ότι η Λαϊκή Κίνα πρέπει να ξεκαθαρίσει ιστορικούς λογαριασμούς, να ταπεινώσει Ιάπωνες, κατακτητές και αποικιοκράτες από τα παλιά και από τα πιο δυτικά.
Πρώτος που το είπε καθαρά είναι ο συνταγματάρχης Λιου Μινγκφού του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού. Πριν από τρία χρόνια ο πρώην καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Αμυνας έγραψε βιβλίο με τον προφητικό τίτλο «Το κινεζικό όνειρο: Σκέψεις για υπερδύναμη και στρατηγική στάση στη μετα-αμερικανική εποχή». Το βιβλίο έγινε ανάρπαστο το 2010, αλλά αποσύρθηκε από τα ράφια λόγω φόβου ότι θα έκανε κακό στις σχέσεις με τις ΗΠΑ.
Τώρα έχουν αλλάξει όλα. Λίγες ημέρες αφότου ο Σι μίλησε για κινεζικό όνειρο, το βιβλίο πήρε άδεια να κυκλοφορήσει σε δεύτερη έκδοση. Σήμερα είναι το μπεστ σέλερ στα μεγάλα βιβλιοπωλεία γύρω από την πλατεία Τιανανμέν. Ο Λιου γράφει ότι η πατρίδα πρέπει να αναστηθεί και να ξαναβρεί την ηγεμονική θέση που είχε στον κόσμο επί 1.000 χρόνια, πριν από τον αιώνα της «μεγάλης υποταγής».
Ως προς το εσωτερικό πολλοί λένε ότι το κόμμα μπορεί να καπελώσει περισσότερο τον λαό μέσω του νέου δόγματος. «Το κινεζικό όνειρο» είπε ο Σι «είναι ένα ιδανικό. Αλλά πρέπει να έχουμε ένα ανώτερο ιδανικό και αυτό είναι ο κομμουνισμός». Και τι θα γίνει με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις πολιτικές ελευθερίες, τη διάκριση των εξουσιών, την πάταξη της κομματικής ασυδοσίας και της διαφθοράς; Οσοι ελπίζουν στο «όνειρο της συνταγματικότητας» και περιμένουν να ξημερώσει εκείνη η ημέρα όπου η κυριαρχία του νόμου θα είναι υπεράνω του κόμματος μάλλον θα πρέπει να περιμένουν. Ο πρόεδρος Σι το έχει ξεκαθαρίσει: πιστεύει ότι η Σοβιετική Ενωση κατέρρευσε επειδή το Κομμουνιστικό Κόμμα εκεί ξέφυγε από την ιδεολογική ορθοδοξία και την αυστηρή πειθαρχία. Με άλλα λόγια; Δεν έχει καμία όρεξη να γίνει ο Κινέζος Γκορμπατσόφ.
Ατενίζοντας το αυτοκρατορικό παρελθόν
«Στόχος είναι να μπει στο παιχνίδι η μεσαία τάξη»
«Εγώ θα έλεγα ότι ο πιο σαφής στόχος του ονείρου είναι η δημιουργία μιας καταναλωτικής κοινωνίας της μεσαίας τάξης» εκτιμά μιλώντας στο «Βήμα» ο Ντέιβιντ Γκούντμαν, καθηγητής Κινεζικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ.
«Η φόρμουλα του Σι εκφράζει το όνειρο για μια ευημερούσα, καταναλωτική Κίνα. Στόχος είναι να μπει στο παιχνίδι η μεσαία τάξη. Δηλαδή, ως το 2025 να ανέλθει στη μεσαία τάξη το 40% του σημερινού εργατικού δυναμικού. Σε αυτό το πλαίσιο η μεσαία τάξη καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από το εισόδημα: 60.000-500.000 γουάν (7.400-61.500 ευρώ) ετησίως. Οι εκτιμήσεις για το τρέχον μέγεθος της μεσαίας τάξης ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό, μεταξύ 10% και 25% του πληθυσμού. Ο υπολογισμός εξαρτάται από το αν η μονάδα ανάλυσης είναι το άτομο ή το νοικοκυριό. Αλλά το όνειρο εκφράζει και την επιθυμία να καταλάβει η Κίνα τη θέση που της αρμόζει στην κοινότητα των εθνών ως σημαντική διεθνής δύναμη. Οι πρόσφατες αντιπαραθέσεις στην Ανατολική και στη Νότια Θάλασσα της Κίνας και στα σύνορα με την Ινδία θα μπορούσαν να υποδηλώσουν ότι είναι κάπως επεκτατική, αλλά αυτό θα ήταν λάθος. Το γόητρο είναι πιο σημαντικό για την ανερχόμενη Κίνα» τονίζει ο Γκούντμαν.
«Στόχος είναι να μπει στο παιχνίδι η μεσαία τάξη»
«Εγώ θα έλεγα ότι ο πιο σαφής στόχος του ονείρου είναι η δημιουργία μιας καταναλωτικής κοινωνίας της μεσαίας τάξης» εκτιμά μιλώντας στο «Βήμα» ο Ντέιβιντ Γκούντμαν, καθηγητής Κινεζικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ.
«Η φόρμουλα του Σι εκφράζει το όνειρο για μια ευημερούσα, καταναλωτική Κίνα. Στόχος είναι να μπει στο παιχνίδι η μεσαία τάξη. Δηλαδή, ως το 2025 να ανέλθει στη μεσαία τάξη το 40% του σημερινού εργατικού δυναμικού. Σε αυτό το πλαίσιο η μεσαία τάξη καθορίζεται αποκλειστικά και μόνο από το εισόδημα: 60.000-500.000 γουάν (7.400-61.500 ευρώ) ετησίως. Οι εκτιμήσεις για το τρέχον μέγεθος της μεσαίας τάξης ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό, μεταξύ 10% και 25% του πληθυσμού. Ο υπολογισμός εξαρτάται από το αν η μονάδα ανάλυσης είναι το άτομο ή το νοικοκυριό. Αλλά το όνειρο εκφράζει και την επιθυμία να καταλάβει η Κίνα τη θέση που της αρμόζει στην κοινότητα των εθνών ως σημαντική διεθνής δύναμη. Οι πρόσφατες αντιπαραθέσεις στην Ανατολική και στη Νότια Θάλασσα της Κίνας και στα σύνορα με την Ινδία θα μπορούσαν να υποδηλώσουν ότι είναι κάπως επεκτατική, αλλά αυτό θα ήταν λάθος. Το γόητρο είναι πιο σημαντικό για την ανερχόμενη Κίνα» τονίζει ο Γκούντμαν.
Θα εξασφαλίσει τη μακροημέρευση του καθεστώτος, όπως είναι η πρόθεση της ηγεσίας του ΚΚΚ; τον ρωτάμε.
«Είναι δυνατόν, αν συνεχιστεί η οικονομική ανάπτυξη με ρυθμούς 7%, αλλά αυτό θα εξαρτηθεί από την τόνωση της κατανάλωσης και την ανάπτυξη στο εσωτερικό. Με τη σειρά τους αυτές οι εξελίξεις θα εξαρτηθούν από τη δημιουργία υπηρεσιών πρόνοιας και ενός αναδιανεμητικού φορολογικού συστήματος» μας απαντά.
«Το αμερικανικό όνειρο κοιτάζει μπροστά, το κινεζικό προς τα πίσω: θέλει να αναστήσει περασμένα μεγαλεία» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο γάλλος σινολόγος Φρανσουά Γκοντμόν, καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στη Sciences Po και διευθυντής του Κέντρου Στρατηγικής για την Ασία στο Παρίσι.
«Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία, είναι ένα μεγαλειώδες σύνθημα, επειδή, μεταξύ άλλων, συμβολίζει την άνοδο της Κίνας προς το επίπεδο των Ηνωμένων Πολιτειών. Το “αμερικανικό όνειρο” ήταν ίσως η πιο ισχυρή μορφή ήπιας δύναμης στον 20ό αιώνα. Με μία κρίσιμη διαφορά: στην Αμερική το όνειρο ήταν εξ ολοκλήρου για το μέλλον, για μια καλύτερη ζωή στη νέα Γη της Επαγγελίας. Το όνειρο του Σι είναι αναδρομικό. Θέλει να φέρει πίσω τη δόξα του αυτοκρατορικού παρελθόντος της Κίνας, προτού παρεισφρήσει η Δύση και αρχίσει η εποχή που για τους κινέζους εθνικιστές ήταν 150 χρόνια παρακμής και ταπείνωσης» λέει ο Γκοντμόν. Και καταλήγει: «Το όνειρο έχει επίσης πολλές θετικές αναφορές στη στρατιωτική δύναμη της Κίνας. Μετριοπαθείς προτιμούν να πιστεύουν ότι αναφέρεται στην “αναζωογόνηση της Κίνας” –μια έκφραση που αφήνει τον δρόμο ανοιχτό μάλλον για μια ευρύτερη μεταρρύθμιση παρά για έναν στενά εννοούμενο εθνικισμό. Οπως συμβαίνει συχνά με συνθήματα και ιδεολογικά κινήματα στην Κίνα, την έκφραση αυτή την ερμηνεύει ο καθένας όπως νομίζει».
Τα μυστικά, οι άνθρωποι και οι αριθμοί του «κόκκινου καπιταλισμού»
Κλειδί η εσωτερική κατανάλωση
Στον 21ο αιώνα, καταλύτης για την οικονομική ανάπτυξη δεν θα είναι οι φθηνές εξαγωγές. Το νέο μοντέλο θα βασίζεται στην εσωτερική κατανάλωση. Ζητούμενο είναι η ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης σε μια αγορά με 130 εκατ. μεσοαστούς καταναλωτές, που έχουν αποκτήσει πρωτόγνωρη αγοραστική δύναμη.
Δεν γίνεται χωρίς μικρομεσαίους
Χάρη στον «κόκκινο καπιταλισμό» κόσμος και λαός έχει ανέβει στο οικονομικό επίπεδο αναπτυγμένων χωρών. Στη μεσαία τάξη ανήκουν σήμερα τουλάχιστον 300 εκατ. Κινέζοι, που αναμένεται να γίνουν 800 εκατ. το 2025. Το ποσοστό της φτώχειας έχει πέσει στο 16%, από 85% το 1981, αν και υπολογίζεται πολύ χαμηλά, στα 1,25 δολ. την ημέρα.
Πρώτη οικονομία εν αναμονή
Μέχρι το 2025 πιστεύεται ότι η Κίνα θα έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ και θα έχει γίνει η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Είναι ήδη ο μεγαλύτερος εξαγωγέας εμπορευμάτων, ο δεύτερος μεγαλύτερος προορισμός των άμεσων ξένων επενδύσεων, η μεγαλύτερη βιομηχανία και ο μεγαλύτερος κάτοχος συναλλαγματικών αποθεμάτων.
Λιγότεροι υπερ-κροίσοι λόγω κρίσης
Η Κίνα έχει εφέτος «μόνο» 113 δισεκατομμυριούχους, από 146 το 2011, γεγονός που οφείλεται στην παγκόσμια κρίση και στην επιβράδυνση της δική της ανάπτυξης. Παρά τα αστρονομικά ποσά, η συνολική περιουσία των 100 πλουσιότερων Κινέζων μειώθηκε το 2012 κατά 7%, στα 220 δισ. δολάρια, σύμφωνα με το περιοδικό «Forbes».
Στα 84 δισ. δολάρια η διαφθορά
Μάστιγα για την πολιτική και την οικονομία είναι η διαφθορά. Ο ΟΟΣΑ την υπολογίζει στο 3% -5% του ΑΕΠ, σε 84 δισ. δολάρια. Η περιουσία των 70 πιο πλούσιων μελών του Εθνικού Λαϊκού Κογκρέσου ήταν 89,9 δισ. το 2012. Σήμερα οι κινέζοι κομμουνιστές πολιτικοί είναι μεγαλύτεροι πλουτοκράτες από τους αμερικανούς πολιτικούς στο Καπιτώλιο.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
