Ηταν η 24η Ιανουαρίου του 1536 όταν ο 45χρονος χαρισματικός και ακόμη όμορφος βασιλιάς της Αγγλίας Ερρίκος Η’ καλπάζοντας με το άλογό του δέχτηκε επίθεση από έναν αντιφρονούντα, έπεσε στο έδαφος και έμεινε αναίσθητος για δύο ώρες. Η πτώση αποδείχτηκε μακροπρόθεσμα μοιραία, σύμφωνα με τους ειδικούς: τον έκανε ευερέθιστο με το παραμικρό, περιέκοψε τις αθλητικές του δραστηριότητες, τον οδήγησε στην παχυσαρκία και ευνόησε την ανάπτυξη έλκους στον μηρό του. Οι διαρκείς πόνοι από το σακατεμένο πόδι του που πρηζόταν και αφυδατωνόταν προκάλεσαν τον θάνατό του από σηψαιμία 11 χρόνια αργότερα στις 28 Ιανουαρίου του 1547. Ηταν 56 χρόνων.
Το 1536 ήταν μια κακή χρονιά για τον Ερρίκο. Μέσα σε 12 μήνες ο βασιλιάς υπέστη το σοβαρό ατύχημα, έχασε τον αγαπημένο του νόθο γιο, βρέθηκε αντιμέτωπος με μια μεγάλη ανταρσία και θεώρησε ότι προδόθηκε από την Αννα Μπολέιν, για χάρη της οποίας είχε αλλάξει το εκκλησιαστικό καθεστώς της χώρας του. Ηταν άραγε αυτή η χρονιά των τραυμάτων που μεταμόρφωσε τον βασιλιά από «έναν άντρα με ευγενική φιλικότητα…», όπως αναφέρει ο ολλανδός στοχαστής Ερασμος το 1529, στον αιμοσταγή συζυγοκτόνο τύρρανο, εικόνα που τροφοδοτεί τη λαϊκή φαντασία ως σήμερα; Σύμφωνα με τη Σουζάνα Λίπσκομπ, ερευνήτρια-επιμελήτρια στο Ηampton Court Ρalace, όπου εφέτος διοργανώνεται σειρά εκθέσεων αφιερωμένη στον διασημότερο βασιλιά της Αγγλίας, τα γεγονότα στη ζωή του Ερρίκου Η Δ που συναντιούνται τη συγκεκριμένη χρονιά, συνηγορούν στο ότι όταν έκλεισε τα 45 του χρόνια αντιμετώπισε την κρίση του μεσήλικα από την οποία δεν συνήλθε ποτέ.
«Χαριτωμένος ηγεμόνας»
Η συμπλήρωση 500 χρόνων από την ενθρόνιση του βασιλιά της δυναστείας των Τυδώρ το 1509 δίνει την ευκαιρία να έρθουν στο φως πολλές και διαφορετικές ερμηνείες για τη ζωή και την εποχή του με την ευκαιρία μιας έκρηξης εκθέσεων στη βρετανική πρωτεύουσα αφιερωμένων στον Ερρίκο Η Δ του μύθου και του θρύλου. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος πολλών η μετάλλαξη του βασιλιά που ανέβηκε στον θρόνο ψηλός, αδύνατος και τόσο όμορφος ώστε ο πρεσβευτής της Βενετίας να γράψει το 1515 για τον «… πιο χαριτωμένο ηγεμόνα που έχω δει ποτέ στη ζωή μου…» και «αναχώρησε» χοντρός σε τέτοιον βαθμό ακινησίας ώστε να μεταφέρεται στις ατέλειωτες αίθουσες των παλατιών του με αναπηρικά καροτσάκια και να ανεβοκατεβαίνει τους ορόφους με ειδικούς μηχανισμούς τυδωριανής τεχνολογίας. Και ήταν αυτή η ντελικάτη και θηλυπρεπής ομορφιά του νεαρού Ερρίκου που υμνήθηκε από τον στενότερό του φίλο και αργότερα μεγάλο του αντίπαλο, Τόμας Μουρ, ο οποίος παρατηρεί ότι «αυτό το πρόσωπο, θαυμάσιο για τη ζωντανή του δύναμη, θα μπορούσε να ανήκει είτε σε ένα νεαρό κορίτσι είτε σε έναν άντρα».
Η μητρική επιρροή
Οι ακριβοθώρητοι αυτοί στίχοι βλέπουν μαζί με πολλά άλλα ενδιαφέροντα εκθέματα το φως της δημοσιότητας ύστερα από πολύ καιρό στη συζητημένη έκθεση «Ερρίκος Η Δ : Ο Ανθρωπος και ο Μονάρχης» που φιλοξενείται ήδη στη Βρετανική Βιβλιοθήκη και αναμένεται να διαρκέσει ως τις 6 Σεπτεμβρίου. Και δεν ήταν μόνο η εξωτερική εμφάνιση. Ντοκουμέντα βυθισμένα στη σιωπή για αιώνες που επίσης βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας αποδεικνύουν ότι ο Ερρίκος μεγάλωσε σε ένα γυναικείο περιβάλλον αποτελούμενο από τις αδερφές και τη μητέρα του. Η Ελισάβετ της Υόρκης είχε καθοριστική επιρροή στην ανατροφή του γιου της, όπως αποδεικνύει άλλωστε η σύγκριση των γραφικών τους χαρακτήρων. Η κλασική εικόνα του βασιλιά με τα πόδια ανοιχτά να καβαλικεύει τα άλογά του και το προεξέχον κάλυμμα ανοίγματος του παντελονιού στο επίμαχο σημείο ως το πρότυπο μοντέλο τού γεμάτου αυτοπεποίθηση ανδρισμού μάλλον έχει αποκλίσεις από την πραγματικότητα. Η ανατροφή του σε γυναικοκρατούμενο περιβάλλον και ο ξαφνικός, τραγικός θάνατος της μητέρας του όταν εκείνη ήταν 37 χρόνων και ο Ερρίκος 12 μάς πηγαίνουν πίσω από την καμαρωτή όψη του βασιλιά. Οπως αναφέρει στους ΤimesΟnline (τη δικτυακή έκδοση των «Τimes») ο επιμελητής της έκθεσης, δρ Ντέιβιντ Στάρκι, ο αληθινός Ερρίκος ήταν ένας άνθρωπος που χρειαζόταν τις γυναίκες. Επίσης πίστευε ότι γάμος και έρωτας είναι αξεδιάλυτα. Και κατάφερε να δώσει νόημα σε αυτό του το πιστεύω με τρομερό κόστος για τον ίδιο, το βασίλειό του και τις γυναίκες που αγάπησε, έκανε συζύγους του και κατέστρεψε: παντρεύτηκε έξι, πήρε διαζύγιο από τέσσερις και αποκεφάλισε δύο.
Ο έρωτας-καταλύτης
Αυτά περίπου για τον άνθρωπο. Οσον αφορά τον μονάρχη; Ο Ερρίκος είναι διάσημος περισσότερο απ΄ όλα για τη σύγκρουσή του με τον Καθολικισμό, τη δημιουργία σχίσματος με τη Ρώμη και με την παπική εξουσία. Πόσο μεγάλη αναστάτωση προκάλεσαν όλα αυτά στον ίδιο; Ο βασιλιάς δεν ήταν πάντως από μικρός αντίθετος προς τις αρχές της Εκκλησίας όπως αποδεικνύει ένα ακόμη σπάνιο έκθεμα της παρουσίασης, το ειλητάριό του, που ως σήμερα δεν είχε παρουσιαστεί ποτέ δημοσίως. Η πολύ μακριά και λεπτή αυτή περγαμηνή από πολλές μεμβράνες είναι διακοσμημένη με εικόνες ενός βασανισμένου Χριστού στον σταυρό και με μαρτύρια αγίων δίπλα σε προσευχές στη λατινική γλώσσα που πληροφορούν τους πιστούς, μεταξύ άλλων, πόσο θα τους ωφελήσουν πράξεις ευλάβειας. Ο Ερρίκος αφιέρωσε τον εν λόγω κύλινδρο στον φίλο του και προσωπικό του ακόλουθο Γουίλιαμ Τόμας με την ακόλουθη επισήμανση: «Προσεύχομαι να προσεύχεσαι για μένα, τον αγαπημένο σου αφέντη, πρίγκιπα Ερρίκο». Είκοσι πέντε χρόνια μετά, ωστόσο, ο ίδιος θα καταστρέψει μοναστήρια και θα απαγορεύσει τέτοιες φανατικές μορφές λατρείας με την ποινή του θανάτου. Πώς προέκυψε αυτή η μεταβολή; Για τον δρα Στάρκι η απάντηση στο ερώτημα δεν είναι άλλη από το ότι ο βασιλιάς σταμάτησε να αγαπά την πρώτη του σύζυγο, Αικατερίνη της Αραγώνας, και ερωτεύτηκε με πάθος την Αννα Μπολέιν, θυγατέρα ενός από τους μεσαίας τάξης αυλικούς του. Η σχέση τους φωτίζεται μέσα από ένα γράμμα που έγραψε εκείνος σε εκείνη και που για περίπου 500 χρόνια έμενε φυλαγμένο στις βιβλιοθήκες του Βατικανού. Κατά πάσα πιθανότητα, λένε οι ειδικοί, η επιστολή συντάχτηκε τον Ιανουάριο του 1528. Με αυτήν ο Ερρίκος Η Δ καθησυχάζει την Αννα ότι «από αυτή τη στιγμή και για πάντα η καρδιά μου θα είναι αφιερωμένη σε εσένα και μόνο σε εσένα» και συνεχίζει ζητώντας της να τον συγχωρήσει επειδή της είχε προτείνει να γίνει ερωμένη του. Είναι, σύμφωνα με τον δρα Στάρκι, η καθαρή εξήγηση ότι η σφοδρή επιθυμία του να χωρίσει την Αικατερίνη, διαρρηγνύοντας τους δεσμούς του με το ως τότε εκκλησιαστικό καθεστώς της Αγγλίας, δεν υπαγορεύτηκε από τίποτε άλλο παρά μόνο από πόθο.
Σύμφωνα με τον «Ιndependent», η εν λόγω έκθεση είναι διευθετημένη κατά χρονολογική σειρά με τις ημερομηνίες να διακοσμούν το πάτωμα της Βρετανικής Βιβλιοθή
κης, εξασφαλίζοντας στον επισκέπτη της αίσθηση της εξέλιξης του ανδρός ταυτόχρονα με τα επεισόδια που σημάδεψαν τη ζωή του. Ενας παραστατικός κατάλογος, όπως αναφέρει η βρετανική εφημερίδα, συνοδεύει την έκθεση για τον πιο αξιοσημείωτο μονάρχη που πέρασε ποτέ από τον θρόνο της Αγγλίας. Και για μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα: γεμάτη ψεγάδια, τάσεις επιδειξιμανίας αλλά πέρα και πάνω από όλα γοητευτικά ανθρώπινης. «Δεν είμαι άνθρωπος; Δεν είμαι άνθρωπος;», θρυλείται ότι κραύγασε τον καιρό της παντοδυναμίας του στον βασιλικό πρεσβευτή. «Ενας άνθρωπος σαν όλους τους άλλους;». Η έκθεση αυτή επιστρατεύεται για να το αποδείξει.
«Ο Ερρίκος Η’ κυβέρνησε πολύ καλύτερα απ΄ ό,τι ο Γκόρντον Μπράουν»
Επικοινωνιακή κίνηση ή επαρκώς τεκμηριωμένη θέση; Οποια και αν είναι η εξήγηση,γεγονός παραμένει ότι ο επιμελητής της έκθεσης «Ερρίκος Η Δ : Ο Ανθρωπος και ο Μονάρχης» της Βρετανικής Βιβλιοθήκης,δρ Ντέιβιντ Στάρκι, έφερε σε αντιπαράθεση τον Ερρίκο Η Δ με τον Γκόρντον Μπράουν για να αναδείξει τη συντριπτική υπεροχή του πρώτου σε σχέση με τον δεύτερο.«Η χώρα μας κυβερνήθηκε πολύ καλύτερα από τον Ερρίκο Η Δ παρά από τον βασιλιά Γκόρντον» ανέφερε ο δρ Στάρκι,ένας από τους πλέον γνωστούς ιστορικούς της Μεγάλης Βρετανίας,σε διάλεξη που έδωσε με ελεύθερη είσοδο στο Κολέγιο Μπράιτον.Σύμφωνα με την «Daily Telegraph»,ο ίδιος είπε ότι η χώρα του σήμερα κυβερνάται με περισσότερη ανικανότητα από ποτέ.Το κλειδί της πολιτικής της δυναστείας των Τυδώρ ήταν να τιμωρείται η αποτυχία και να επιβραβεύεται η επιτυχία, κάτι που για τον δρα Στάρκι δεν υφίσταται σήμερα. Απόδειξη τούτου, όπως επεσήμανε,το παράδειγμα του υπουργού Οικονομικών και πρώην ευρωπαίου επιτρόπου Πίτερ Μάντελσον.«Δεν νομίζω πως αν κανείς έχει αποδειχτεί ότι κλέβει θα έπρεπε να γίνει ευρωπαίος επίτροπος.Κατά τη γνώμη μου είναι ανυπόφορο άνθρωποι που διοικούσαν εταιρείες να έχουν διαφύγει κάνοντας περιουσίες…».Για τον ίδιο η αυλή του Ερρίκου μπορεί να ήταν βάναυση και να ενέπνεε τρόμο αλλά φαίνεται να υπήρξε ένας βαθμός ορθολογικότητας σε αυτή.Θα πρέπει,λοιπόν, να γυρίσει κανείς περίπου χίλια χρόνια πίσω για να συναντήσει ξανά ένα τόσο κακό σύστημα διακυβέρνησης της Αγγλίας όπως το σημερινό.
Πολλά,εξάλλου,είναι τα μαθήματα,σύμφωνα με τον δρα Στάρκι,που έχει να διδαχτεί κανείς από το εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής των Τυδώρ. Κατ΄ αρχάς,ο ίδιος ο Ερρίκος Η Δ είχε διδαχτεί από τους πιο σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους της εποχής του.Στον αντίποδα,το μοντέρνο εκπαιδευτικό σύστημα,λέει ο ίδιος,είναι μια «παγκόσμια καταστροφή»,δεδομένου ότι υποτιμά τη «γνώση» υπέρ της συγκέντρωσης «δεξιοτήτων».Η αντίληψη ότι στην πραγματικότητα πρέπει κανείς να συγκρατήσει πληροφορίες στο κεφάλι του μοιάζει να έχει ξεχαστεί.Για τον ίδιο πάντως «δεν είναι επαρκές να λες “α,μπορώ να το δω στο Διαδίκτυο… ”».Και καταλήγει: «Παράγουμε μια γενιά που δεν είναι μόνο αγράμματη αλλά και πρακτικά χωρίς καμία ικανότητα επικοινωνίας…».Ιδού γιατί,μεταξύ άλλων,θα πρέπει κατά τη γνώμη του να εισαχθούν στη διδασκαλία παραδοσιακά μαθήματα,όπως η ρητορική.Η σωστή χρήση της αγγλικής γλώσσας, εξάλλου,θεμελιώθηκε από το εκπαιδευτικό σύστημα της εποχής του Ερρίκου Η Δ .
Η έκθεση «Ερρίκος Η’ : Ο Ανθρωπος και ο Μονάρχης» φιλοξενείται στη Βρετανική Βιβλιοθήκη του Λονδίνου “ (www.bl.uk) και θα διαρκέσει ως τις 6 Σεπτεμβρίου.
