Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της χώρας είναι η διαφθορά στον δημόσιο βίο. Τα περιστατικά κατάχρησης της εξουσίας, που δίνει η κατοχή κάποιας δημόσιας θέσης, με σκοπό τον ιδιωτικό πλουτισμό είναι καθημερινά. Δεν υπάρχει πλέον περιοχή της δημόσιας ζωής για την οποία να μην αναφέρονται περιστατικά χρηματισμού (π.χ. εφορίες, προξενεία, αστυνομία, πολεοδομία, νοσοκομεία). Εν τούτοις, το ενδιαφέρον των πολιτικών, των αναλυτών και σχολιαστών, των μέσων ενημέρωσης και γενικά των πολιτών δεν φαίνεται να είναι ανάλογο της σοβαρότητας του προβλήματος.
Πριν από μερικές εβδομάδες αποκαλύφθηκε ένα «μεγάλο σκάνδαλο» στη Δανία. (Τα εισαγωγικά θα γίνουν κατανοητά αμέσως πιο κάτω). Σε δημόσιο νοσοκομείο της Κοπεγχάγης αποκαλύφθηκε ότι ορισμένοι εργαζόμενοι σ’ αυτό ειδοποιούσαν συγκεκριμένο γραφείο τελετών όταν κάποιος ασθενής έφθανε στην πόρτα του Αδη. Οι εργαζόμενοι αυτοί δημιουργούσαν, με το αζημίωτο βέβαια, αθέμιτο ανταγωνισμό στην αγορά «κηδειών». Φυσικά, η αποκάλυψη του σκανδάλου οδήγησε στην άμεση απόλυση των εμπλεκομένων ατόμων. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι η Δανία θεωρείται από την οργάνωση Διεθνούς Διαφάνειας ως η χώρα με τον χαμηλότερο δείκτη διαφθοράς. Στη κλίμακα μηδέν ως δέκα η Δανία παίρνει 10 (άριστα), η Ελλάδα 4,9, η Ιταλία 4,6, η Τουρκία 3,4, η Ρουμανία και η Γιουγκοσλαβία 3,0 και η Βουλγαρία 2,9. Αν ρωτήσουμε τους έλληνες πολίτες είμαι βέβαιος ότι λίγοι θα μας απαντήσουν ότι το παραπάνω περιστατικό είναι σκάνδαλο και απ’ αυτούς κανείς δεν θα το θεωρήσει μεγάλο.
Αν πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα, είναι σκόπιμο ν’ αναρωτηθούμε τι ακριβώς συμβαίνει στη χώρα μας, τι έχει οδηγήσει την παρατηρούμενη αύξηση της διαφθοράς, τι διαμορφώνει τις ηθικές αξίες των Ελλήνων και πώς μπορεί η Πολιτεία να παρέμβει; Σε τέτοιες συζητήσεις η σκέψη μας στρέφεται αμέσως προς τον σημαντικότατο ρόλο που μπορεί να παίξει το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Πριν από αρκετά χρόνια, στα σχολεία μας διδάσκονταν δύο μαθήματα που είχαν άμεσο στόχο την προώθηση των ηθικών αξιών και τη διαμόρφωση ηθικού χαρακτήρα στους νέους, στον βαθμό που αυτό μπορεί να γίνει μέσω της διδασκαλίας. Τα μαθήματα αυτά ήταν η Αγωγή του Πολίτη και η Χριστιανική Ηθική. Δυστυχώς, τα μαθήματα αυτά καλλιεργούσαν κυρίως την εθνικοφροσύνη και την ορθοδοξία, όπως οι έννοιες αυτές ήταν κατανοητές και αρεστές στο κατεστημένο και την πολιτική εξουσία της εποχής (περίπου της δεκαετίας του 1950, ίσως και νωρίτερα). Φυσικά δεν προτείνω τα μαθήματα αυτά, με εκείνο το περιεχόμενο, να επανεισαχθούν στα προγράμματα διδασκαλίας των σχολείων μας. Είναι όμως απαραίτητο, κατά την ταπεινή μου γνώμη, να εξετασθεί σοβαρά ο τρόπος με τον οποίο το σχολείο μπορεί να παίξει τον ρόλο που η σύγχρονη εποχή επιβάλλει στην κατανόηση και στη σημασία των ηθικών αξιών για την ανάπτυξη της κοινωνίας.
Πολλοί παρατηρούν ότι ενώ η διαμόρφωση των ηθικών αξιών απαιτεί πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και μεγάλη προσπάθεια, η κατάπτωση και ο μαρασμός τους μπορεί να είναι ταχύτατος. Μια σημαντική λειτουργία του εκπαιδευτικού συστήματος είναι να διατηρήσει και να ενισχύσει τις ηθικές αξίες όχι βέβαια με προτροπές και συμβουλές, αλλά με το να δείχνει ότι η συλλογική λειτουργία, η κοινωνική λειτουργία, η κοινωνική αλληλεγγύη, η εντιμότητα και γενικά αυτό που ονομάζουμε ηθικές αξίες είναι για το καλό όλων και για το καλό κάθε ατόμου χωριστά. Η αναγκαία επέκταση της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης είναι η διαμόρφωση προγραμμάτων διδασκαλίας στα οποία η ανάπτυξη των ηθικών αξιών να κατέχει πρωτεύουσα θέση.
Φυσικά, είναι δύσκολη η καλλιέργεια μιας «κουλτούρας εντιμότητας» μέσα σε ένα περιβάλλον όπου η διαφθορά είναι φανερή διά γυμνού οφθαλμού. Η ύπαρξη όμως αυτού του περιβάλλοντος καθιστά ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη της προσπάθειας για την ανατροπή του.
Ο κ. Θεόδωρος Π. Λιανός είναι καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
