Επιμέλεια:
ΕΒΓΑΛΑ τα παπούτσια και φόρεσα τις παντόφλες προτού μπω στο σπίτι του γιαπωνέζου φίλου μου. Πόνεσαν λίγο τα γόνατά μου έτσι όπως ήμουν καθισμένη στο «τατάμι» μπροστά στο χαμηλό τραπεζάκι για την τελετή του τσαγιού. Ενώ στη Φινλανδία… Τίναξα τα πόδια με δύναμη για να μην πάρω μαζί μου το χιόνι και βρέξει το πολύχρωμο κιλίμι της κ. Σότκα και την χάζευα που ετοίμαζε μια τάρτα από μύρτιλλα.
Στης Χουανίτα δεν χρειάστηκε να περιμένω πολύ στην είσοδο. Από το πάτιο που καθόταν και ζωγράφιζε άκουσε τα βήματά μου και μου άνοιξε αμέσως. Ευτυχώς που τα λουλούδια είναι φθηνά στην Κολομβία, και έτσι της πρόσφερα μια αγκαλιά κατακόκκινα ανθούρια. Πολύ το χάρηκε. Εφυγα γρήγορα όμως για να φτάσω στης Ζιζέλ, στην Τουλούζη. Είχε νέα να μου πει. Πριν πέρασα λίγο από το Παρίσι και στον δρόμο χάζευα τα σπίτια. Οπως λέει και η Ζιζέλ, όλα πια γίνονται τόσο ουδέτερα. Αύριο θα πάω στην κ. Suradi, στη Σουμάτρα. Ωχ, πάλι σκάλες θ’ ανεβαίνω. Τι να κάνεις όμως, περίεργε ταξιδιώτη; Μήπως προτιμάς να έρθεις face to face με κανένα θηρίο της διπλανής ζούγκλας; Για να προστατευθούν οι άνθρωποι χτίζουν τα σπίτια τους σε ξύλινες κολόνες, δυο μέτρα και βάλε ύψος από τη γη.
Κοιτάζοντας από την κλειδαρότρυπα μερικές φορές βλέπεις ενδιαφέροντα πράγματα… Κι όμως, ακόμη και αυτή η λεπτομέρεια δεν είναι κοινή στα σπίτια των λαών του κόσμου. Χιλιάδες ιδιαιτερότητες μπορούν να εκφραστούν μέσα από τον τρόπο που ένας λαός δημιουργεί αλλά και βιώνει το σπίτι του. Ισως τελικά τα μοναδικά κοινά σημεία των σπιτιών σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης να είναι η ύπαρξη ανοιγμάτων για την είσοδο και την έξοδο, ανοιγμάτων για την είσοδο αέρα και φωτός, μιας στέγης και τεσσάρων τοίχων που κατευνάζουν τον αρχέγονο φόβο που φωλιάζει στις ψυχές των ανθρώπων για τα στοιχεία της φύσης. Αλλωστε και οι πρώτες κατοικίες του ανθρώπου, οι σπηλιές, προστασία από τον αέρα, το νερό και τη φωτιά παρείχαν. Κάποια στιγμή όμως οι πρωτόγονοι πρόγονοί μας ένιωσαν την ανάγκη να τις ομορφύνουν ζωγραφίζοντας παραστάσεις στα τοιχώματα των σπηλαίων. Και έτσι γεννήθηκε η διαφορετικότητα.
Μια επίσκεψη στα σπίτια του κόσμου επιχειρεί από σήμερα «Το Βήμα». Ρίχνοντας μια ματιά στα σπίτια ως απλός επισκέπτης, χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις αρχιτεκτονικής και προκαταλήψεις αισθητικής. Μια ματιά αθώα στα σπίτια και στις ζωές των ανθρώπων που ζουν σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη.
Η αρχή, με την Ιαπωνία.
Οταν έχεις γεννηθεί στη Δύση και επισκεφθείς ένα γιαπωνέζικο σπίτι υφίστασαι ένα δυνατό σοκ: το σοκ που δημιουργεί η αίσθηση της αφαίρεσης η οποία κυριαρχεί στον χώρο. Το σοκ του ανθρώπου που κάποια στιγμή εξαιτίας ισχυρού εξωτερικού ερεθίσματος όπως είναι η εικόνα του διαφορετικού περιβάλλοντος συνειδητοποιεί πόσο περιττές είναι ορισμένες «ανάγκες» του. Και εν πάση περιπτώσει πώς μπορεί να ζήσει κανείς έχοντας μόνο ένα τραπέζι να τρώει, ένα πάτωμα να κάθεται, μια σκεπή να μη βρέχεται, ένα μπάνιο να πλένεται και ένα στρώμα να κοιμάται.
«Το παραδοσιακό γιαπωνέζικο σπίτι είναι ένας ξεχωριστός, πολύ διαφορετικός κόσμος για εμάς τους Δυτικούς», λέει χαρακτηριστικά ο κ. Σοφοκλής Καραγιάννης, βοηθός του Μορφωτικού Ακολούθου της Ιαπωνικής Πρεσβείας στην Αθήνα. Ο κ. Καραγιάννης έζησε περισσότερα από δύο χρόνια στην εξωτική χώρα της Απω Ανατολής ως υπότροφος της ιαπωνικής κυβέρνησης. Αυτό που θυμάται πιο έντονα όμως είναι η μυρωδιά των γιαπωνέζικων σπιτιών. «Αυτή η ρομαντική μυρωδιά από το ξύλο του κέδρου και τα αρωματικά που καίνε οι Ιάπωνες στα σπίτια τους για να διώχνουν τα κουνούπια».
Η αύξηση του πληθυσμού σε συνδυασμό με το πρόβλημα της έλλειψης χώρου έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη επέκταση της πόλης «προς τα πάνω». Στην ύπαιθρο μπορείς να θαυμάσεις τα παραδοσιακά γιαπωνέζικα σπίτια, που είναι ασφαλώς μονοκατοικίες. Οι ουρανοξύστες που υψώνονται σαν λόγχες στον ουρανό του Τόκιο ήταν όμως η μοναδική λύση για την επαρκή στέγαση των 15 εκατ. κατοίκων. Η γιαπωνέζικη αρχιτεκτονική σε αυτό το σημείο συμφωνεί με τη δυτική: το κέντρο του Τόκιο μοιάζει με αυτό της Νέας Υόρκης. Με τη διαφορά ότι τα «λοφτς» στο πρώτο μετρούνται σε tatami και είναι πολύ λιγότερων τετραγωνικών μέτρων από ό,τι στη δεύτερη.
Tatami ονομάζεται ένα στενόμακρο χαλάκι κατασκευασμένο από ένα χρυσαφί υλικό που μοιάζει με ψάθα ή με κοκκοφοίνικα. Οι Ιάπωνες νοικιάζουν ή αγοράζουν σπίτι μετρώντας την επιφάνειά του σε «τατάμι» π.χ. 10 «τατάμι» κλπ. Οι διαστάσεις του είναι περίπου ένα μέτρο επί ενάμισι εκατοστό.
Τα τυπικά γιαπωνέζικα σπίτια της πόλης είναι μικρές γκαρσονιέρες. Αποτελούνται από ένα δωμάτιο, μπάνιο και κουζίνα. Το μεγάλο δωμάτιο του σπιτιού χρησιμεύει και ως υπνοδωμάτιο. Οταν έλθει η ώρα του ύπνου οι Ιάπωνες βγάζουν από τις εντοιχισμένες ντουλάπες τους τα «φουτόν» έτσι ονομάζονται τα στρώματα που χρησιμοποιούν για κρεβάτι , τα εναποθέτουν στα «τατάμι» και αποσύρουν το τραπέζι.
«Τα παραδοσιακά σπίτια είναι πάντα ξύλινη κατασκευή, που αντέχει στις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες της χώρας και είναι σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον», εξηγεί ο κ. Καραγιάννης. «Το κλίμα στην Ιαπωνία είναι πολύ πιο “αυστηρά” κατανεμημένο από ό,τι το δικό μας. Υπάρχουν οι τέσσερις εποχές, που είναι διαφορετικές μεταξύ τους. Ο χειμώνας είναι πολύ βαρύς, ενώ το καλοκαίρι η ζέστη είναι αφόρητη».
Το ξύλινο παραδοσιακό σπίτι είναι πάντα υπερυψωμένο για να αντέχει στις πλημμύρες, στους τυφώνες αλλά και για να δημιουργείται ένα φυσικό ρεύμα αέρα, κάτι σαν εξωτερικό σύστημα κλιματισμού. Επίσης, λόγω ελαφράς κατασκευής είναι ανθεκτικό στους σεισμούς που πλήττουν συχνά το νησί.
Οι εσωτερικοί χώροι είναι λιτοί, με ελάχιστα έπιπλα. Η οροφή είναι καμωμένη από άχυρο ρυζιού υλικό που δεν είναι διαπερατό από τη βροχή, ενώ αφήνει να περνάει το φως, όχι όμως και οι «κακές» αχτίδες του ηλίου που προκαλούν ζέστη. Γύρω γύρω το σπίτι έχει κυκλικούς διαδρόμους. Στα αρχοντικά παραδοσιακά σπίτια των Ιαπώνων υπάρχει ένας εσωτερικός κήπος, ίδιος με αυτόν που έχουν αναδείξει οι ανασκαφές στα αρχαία ελληνικά σπίτια και σε ορισμένες κατοικίες του Μεξικού. «Γίνονται κάποιες έρευνες για να διαπιστωθεί αν μέσω του Δρόμου του Μεταξιού έφθασε στην Ιαπωνία η αρχιτεκτονική αυτή από τον αρχαιότερο ελληνικό πολιτισμό», επισημαίνει ο κ. Καραγιάννης.
Η εσωτερική διακόσμηση του σπιτιού είναι λιτή, όπως και η επίπλωση. Το τραπέζι όπου γίνεται η τελετή του τσαγιού και γύρω από αυτό η συνάθροιση της οικογένειας και των καλεσμένων είναι πάντα πολύ χαμηλό και συνήθως τετράγωνο. Είναι ιδιαίτερα κουραστικό για τα ασυνήθιστα δυτικά γόνατα να κάθεσαι με τον ιαπωνικό τρόπο ως γνωστόν χρησιμοποιούνται για τον σκοπό αυτόν άλλα σημεία του σώματος. Οι Ιάπωνες κάθονται στα γόνατά τους πάνω σε ένα μαξιλαράκι. Μέσα στο σπίτι κυκλοφορούν πάντα με παντόφλες. Μια από τις χαρακτηριστικές εικόνες: τα ζευγάρια των παπουτσιών σε μια ειδικά διαμορφωμένη για τον σκοπό αυτόν εσοχή. Μάλιστα υπάρχουν πάντα παντόφλες διαθέσιμες για τους ξένους. Οπως τονίζει ο κ. Καραγιάνης, θεωρείται μεγάλη αγένεια να μπεις σε ένα γιαπωνέζικο σπίτι με παπούτσια.
Σε κάθε γιαπωνέζικο σπίτι υπάρχει η tokonoma, μια γωνιά αφιερωμένη στην πίστη. Την αποτελεί συνήθως μια εσοχή με έναν Βούδα, ένα κομμάτι παραδοσιακής ιαπωνικής ζωγραφικής («κακεντζίκου»), κάποια φρούτα ή ένα ανθοδοχείο όπου η ικεμπάνα η τέχνη της ανθοδετικής βρίσκει την πιο αφαιρετική έκφρασή της. Ενα κλαδί ανθισμένης κερασιάς ή αμυγδαλιάς συμπληρώνει τον λιτό διάκοσμο του ιαπωνικού «εικονοστασίου». Μερικοί αρέσκονται να τοποθετούν, αντί για ζωγραφική, έναν πάπυρο με κάποιο φιλοσοφικό απόφθεγμα. Μια λέξη που αποδίδει το πιο «εκλεπτυσμένο» περιεχόμενο της ιαπωνικής πίστης είναι το «mou» σημαίνει «τίποτε» και εκφράζει τη ματαιότητα.
Η σημερινή Ιαπωνία μοιάζει να ταλανίζεται μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος ή, πιο σωστά, μεταξύ του παραδοσιακού και του μοντέρνου. Το πρώτο αναδεικνύεται μέσα από τις μνήμες του παρελθόντος και το δεύτερο μέσα από τις επιρροές της Δύσης. Οι Ιάπωνες ψάχνουν το στυλ τους προσαρμόζοντας δυτικά στοιχεία στο δικό τους ιδιαίτερο ύφος. Στα περίχωρα του Τόκιο υπάρχουν σήμερα σπίτια καλιφορνέζικου στυλ. Η διεθνοποίηση της επικοινωνίας προφανώς άσκησε την επιρροή της και στην ανάμειξη αυτή. Στα γιαπωνέζικα σπίτια μπορεί ακόμη το ριζόχαρτο να αντικαθιστά το γυαλί στα ανοίγματα και το φως να φθάνει χλωμό στα δωμάτια, οι μεζονέτες όμως έχουν ήδη κάνει την εμφάνισή τους, το «νέον» ανάβει χιλιάδες επιγραφές στους εμπορικούς δρόμους της πόλης και τα φωτιστικά σώματα είναι αφαιρετικού μεν, μοντέρνου δε ύφους. ΤΑ ΓΙΑΠΩΝΕΖΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ
* Είναι φτιαγμένα από κέδρο, που χαρίζει στον χώρο μια υπέροχη μυρωδιά. Το ξύλο του κέδρου αντέχει στις καιρικές συνθήκες και είναι «ζωντανό» ακόμη και για αιώνες. Στην Ιαπωνία, χώρα με αρκετή υγρασία, έχουν διατηρηθεί ως σήμερα ναοί από κέδρο άνω των 200 ετών.
* Σήμερα αποκτούν καρέκλες, τραπεζαρίες και άλλα «δυτικά» έπιπλα.
* Εχουν το WC ξεχωριστά από το μπάνιο. Η μπανιέρα είναι βυθισμένη σχεδόν μισό μέτρο στη γη και ξύλινη, με αποτέλεσμα το μπάνιο να είναι το πιο ζεστό σημείο του σπιτιού. Συχνά σε αυτή την ιδιότυπη σάουνα συγκεντρώνεται ολόκληρη η οικογένεια.
* Για μια τετραμελή οικογένεια είναι 50-60 τ.μ. Το καθιστικό είναι και το υπνοδωμάτιο. Ο πλούτος στην Ιαπωνία δεν εκφράζεται τόσο στα έπιπλα όσο στον χώρο. Οι πλούσιες οικογένειες μένουν σε μεγάλα σπίτια που έχουν οπωσδήποτε τον περίφημο γιαπωνέζικο κήπο με τη λιμνούλα και το γεφυράκι στη μέση. Ο κήπος αυτός είναι το όνειρο κάθε Ιάπωνα.
* Είναι πανάκριβα για τον μέσο Ιάπωνα. Γι’ αυτό δημιουργούνται γύρω από το κέντρο των πόλεων τεράστια κτιριακά συγκροτήματα «ντάντσι», τα οποία έχουν αυτονομία (σχολεία, τράπεζα, ταχυδρομεία, σουπερμάρκετ) και συνδέονται μέσω του μετρό με το κέντρο της πόλης. Τα μέσα μαζικής μεταφοράς είναι τα δημοφιλέστερα στην Ιαπωνία όπου, αν δεν έχεις θέση πάρκινγκ, δεν μπορείς να αγοράσεις αυτοκίνητο!
