Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ένας σεισμός προκαλεί μεγαλύτερες αναταράξεις από τις ζημιές που έχει προκαλέσει. Ο τελευταίος όμως ισχυρότατος σεισμός μεγέθους 6,6 Ρίχτερ, νοτίως της Ζακύνθου, αφύπνισε φόβους και προκάλεσε περισσότερες συζητήσεις από κάθε άλλη φορά στο πρόσφατο παρελθόν. Η ανησυχία είναι δικαιολογημένη. Η συγκεκριμένη δόνηση, που έδωσε στη συνέχεια και πληθώρα ισχυρών μετασεισμών, ήλθε να προστεθεί σε μια μακρά σειρά «επισκέψεων» του Εγκέλαδου στον ελλαδικό χώρο. Από τις 13 Οκτωβρίου η Ελλάδα «χορεύει» συνεχώς και οι σεισμολόγοι φαίνεται να συγκλίνουν στην εκτίμηση ότι «έχουμε μέλλον».
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, δηλαδή την εικόνα που παρουσιάζει η σεισμική δραστηριότητα νοτίως της Ζακύνθου. Οπως εκτιμά ο σεισμολόγος του Εργαστηρίου Γεωφυσικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Εμμ. Σκορδίλης, «η εξέλιξη είναι ομαλή. Η δόνηση των 6,6 Ρίχτερ ήταν ο κύριος σεισμός και όλες οι υπόλοιπες δονήσεις σημειώνονται στην ίδια ζώνη. Πάντως καταγράψαμε μια πλούσια μετασεισμική δραστηριότητα, όπως συμβαίνει σε όλες τις περιπτώσεις μεγάλου σεισμού στην περιοχή του Ιονίου».
Πέρα από τα τρέχοντα και τη γενική διαπίστωση ότι διανύουμε μια περίοδο σεισμικής έξαρσης, οι τελευταίες δονήσεις φαίνεται ότι δίνουν ένα μήνυμα σε πολίτες αλλά και σε σεισμολόγους. Κανένας δεν αποκλείει την πιθανότητα να ενεργοποιηθούν σεισμικές ζώνες, γειτονικές με αυτήν που έδωσε τα 6,6 Ρίχτερ. Ο καθηγητής κ. Β. Παπαζάχος το άφησε να εννοηθεί και με την άποψη αυτή φαίνεται να τάσσονται και άλλοι σεισμολόγοι, πέρα από τις επιμέρους διαφορές τους: πάνω από 26 σεισμικές ζώνες είναι δυνατόν να δώσουν δονήσεις στην προσεχή δεκαετία. Η σεισμική επικινδυνότητα λένε τώρα οι επιστήμονες αφορά σχεδόν το σύνολο της χώρας. Περιοχές που είχαν θεωρηθεί χαμηλής σεισμικότητας έδωσαν ισχυρούς σεισμούς, ενώ σε άλλες θεωρούμενες επικίνδυνες ο Εγκέλαδος δείχνει να «κοιμάται». Οταν όμως «ξυπνήσει»;
Στα ανωτέρω βρίσκεται και η ουσία του προβλήματος, κατά τους σεισμολόγους, οι οποίοι όμως αποφεύγουν να μιλήσουν επωνύμως και ανοιχτά μπροστά στο «ευρύ κοινό» για να αποφευχθούν καταστάσεις πανικού. Σε αυτό οι επιστήμονες δεν έχουν και άδικο. Ολο το λεγόμενο «τόξο του Αιγαίου» από την Κέρκυρα ως την Κρήτη και τη Ρόδο μπορεί να δώσει ανά πάσα στιγμή μια ισχυρή δόνηση.
Πάντως, οι σεισμολόγοι εμφανίζονται προς το παρόν ψύχραιμοι. Εκτός αν συμβεί κάτι άλλο. «Αν παρατηρηθεί διέγερση σε διπλανή ζώνη (σ.σ.: στην περιοχή νοτίως της Ζακύνθου) τότε το φαινόμενο θα μας προβληματίσει» επισημαίνουν οι επιστήμονες. Υπάρχει ωστόσο μόνο αυτή η διάσταση; Οχι, βέβαια… Οι επιστήμονες, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, φαίνεται να καταλήγουν και σε μια άλλη διαπίστωση: ένας σεισμός μεγάλου μεγέθους θα μπορούσε να προκαλέσει διέγερση και σε μια αρκετά μακρινή σεισμική ζώνη, σε απόσταση εκατοντάδων χιλιομέτρων. Είναι μια ακραία πλευρά του φαινομένου που οι σεισμολόγοι ονομάζουν «μετανάστευση επικέντρων» όρος που ακούσαμε συχνά και την περασμένη εβδομάδα.
Τι ακριβώς σημαίνει ο… μυστηριώδης αυτός όρος; Ερωτάται ο διευθυντής του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών κ. Γ. Σταυρακάκης: «Οταν γίνει ο ισχυρός κύριος σεισμός, παραδείγματος χάριν στη Ζάκυνθο, γίνεται μια διάρρηξη στο επίπεδο του ρήγματος της τάξεως των 30-35 χιλιομέτρων. Επομένως, όλες οι μετασεισμικές δραστηριότητες αναμένονται σε ένα σεισμογόνο χώρο της ίδιας διαμέτρου. Σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει μετανάστευση. Οταν όμως τα νέα επίκεντρα εμφανίζονται εκτός αυτού του χώρου, μιλάμε για μετανάστευση. Αυτό σημαίνει ότι και η γειτονική περιοχή έχει διεγερθεί σεισμικά. Γι’ αυτό και κύριο μέλημά μας είναι να υπολογίσουμε με ακρίβεια τα επίκεντρα. Στον τελευταίο σεισμό θα υπήρχε πρόβλημα αν “εκινείτο” η σεισμική δραστηριότητα προς ανατολάς όπου βρίσκονται τα παράλια της Πελοποννήσου. Αντίθετα, προς δυσμάς, δηλαδή προς τη θάλασσα, δεν μας ανησυχεί. Πάντως, προς το παρόν τα ενόργανα στοιχεία που διαθέτουμε δεν μας δείχνουν κάτι το ανησυχητικό. Δεν σημαίνει ότι επειδή έγινε ισχυρός σεισμός σε μια περιοχή θα συμβεί το ίδιο και σε μια γειτονική. Κάθε περιοχή παρουσιάζει τα δικά της χαρακτηριστικά και με διαφορετικό τρόπο εκλύεται η σεισμική ενέργεια».
Μήπως πρέπει να ανησυχούμε για σεισμογενείς περιοχές οι οποίες τα τελευταία χρόνια παραμένουν «ανενεργές»; Κανένας δεν αποκλείει τίποτε, αλλά θα πρέπει να ληφθούν και πάλι υπόψη οι ιδιομορφίες: «Ας μην ξεχνάμε τι σημαίνει ο όρος επανάληψη σεισμών» σημειώνει ο κ. Σταυρακάκης. «Σε μια περιοχή μπορεί να είναι τα 15 χρόνια και σε άλλη τα 70 χρόνια. Δεν σημαίνει ότι επειδή τώρα έχουμε μια έξαρση θα γίνουν ισχυροί σεισμοί σε όλη την Ελλάδα».
Πάντως η σεισμική δραστηριότητα ανά τον κόσμο απασχόλησε την περασμένη εβδομάδα και τη Διεθνή Συνάντηση Εργασίας γεωεπιστημόνων στα Χανιά της Κρήτης. Η συνάντηση έγινε στα πλαίσια του «προγράμματος βαθέων γεωτρήσεων», ενός προγράμματος που αποβλέπει στην πρόληψη της σεισμικής επικινδυνότητας. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου υπάρχει ενδιαφέρον να γίνουν βαθιές γεωτρήσεις της τάξεως των 10-15 χιλιομέτρων, ώστε να εξασφαλισθεί η γνώση της τεκτονικής, της γεωλογίας και της δομής του υπεδάφους. Η ελληνική πλευρά προσπαθεί παρόμοιες γεωτρήσεις να γίνουν σε σεισμογενείς χώρους όπως είναι το «ελληνικό τόξο» στη θαλάσσια περιοχή των Χανίων και στον Κορινθιακό. Ετσι, στόχος της συνάντησης είναι και η επεξεργασία μιας ολοκληρωμένης πρότασης που να ικανοποιεί και τις ελληνικές ανάγκες, καθώς ένα παρόμοιο πρόγραμμα θα βοηθήσει στην κατανόηση των μηχανισμών που «γεννούν» τους σεισμούς.
