Ο τελευταίος (κόκκινος) αυτοκράτορας Μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες αυτού του αιώνα ήλθε ξανά στην επικαιρότητα οχι μόνο λόγω της επετείου της κινεζικής επανάστασης αλλά και ενός καινούργιου βιβλίου για τη ζωή του
Οι κομμουνιστές του κόσμου είναι πιο σοφοί από τους μπουρζουάδες, αντιλαμβάνονται τους νόμους που διέπουν την ύπαρξη και την εξέλιξη των πραγμάτων και είναι πιο διορατικοί από τους αστούς. Οπως γνωρίζει κανείς, το κόμμα μας δεν πέρασε ειρηνικά τα τελευταία 28 χρόνια αλλά είχαμε δυσκολίες διότι είχαμε να πολεμήσουμε εχθρούς όχι μόνο έξω αλλά και μέσα στο κόμμα. Ευχαριστούμε τον Μαρξ, τον Ενγκελς, τον Λένιν και τον Στάλιν, οι οποίοι μας χάρισαν ένα μοναδικό όπλο. Και αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από τη θεωρία του μαρξισμού και λενινισμού
Τα παραπάνω λόγια είναι ένα μικρό απόσπασμα από την ομιλία του πατέρα και ιδρυτή της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Μάο Τσε Τουνγκ, την οποία εκφώνησε στην 28η επέτειο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας στις 30 Ιουνίου 1949. Ο Μάο υπήρξε ένας εκ των ιδρυτών του ΚΚ (1η Ιουλίου 1921) και θεωρείται μαζί με τον Μαρξ και τον Λένιν από τους σημαντικότερους θεωρητικούς του μαρξισμού.
Πλησιάζοντας στο τέλος αυτού του αιώνα, μία νέα βιογραφία για τον «τελευταίο κόκκινο αυτοκράτορα» έρχεται να προστεθεί στη λίστα των βιβλίων που έχουν ασχοληθεί με τον ηγέτη που επέβαλε μετά από μεγάλους αγώνες τον μαρξισμό στην πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, προσαρμοσμένο όμως στις ιδιομορφίες της κινεζικής κοινωνίας. Στις αρχές Νοεμβρίου ο Φίλιπ Σορτ, ανταποκριτής του BBC επί πολλά χρόνια στην Κίνα, εξέδωσε το βιβλίο «Mao: Α Lifetime», 23 χρόνια μετά τον θάνατο του κινέζου ηγέτη. Ο Μάο γεννήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 1893 και πέθανε σε ηλικία 83 ετών στις 9 Σεπτεμβρίου 1976. Οπως αναφέρει ο Σορτ στο βιβλίο του, για τον Μάο δεν υπάρχει μέτρο σύγκρισης με άλλες μεγάλες πολιτικές προσωπικότητες της Δύσης· πρωταρχικά διότι ηγείτο μιας αχανούς χώρας που έχει τη γεωγραφική έκταση της Ευρώπης και κατοικείται από το ένα τρίτο της ανθρωπότητας. Αυτό όμως που τον κάνει να διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη πολιτική προσωπικότητα είναι ότι στη διάρκεια των 27 χρόνων της διακυβέρνησης της χώρας του και μέσα σε μία γενιά κατάφερε να επιφέρει αλλαγές για τις οποίες σε άλλες χώρες, κυρίως της Δύσης, απαιτούνται αιώνες. Ηταν στα χρόνια διακυβέρνησης του Μάο που η Κίνα άλλαξε ριζικά μορφή: από αποικία των μεγάλων δυνάμεων της Δύσης (Αγγλία, Γερμανία, Γαλλία, Ιαπωνία) μετεξελίχθηκε σε υπερδύναμη, από θύμα της ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης έγινε μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αποκτώντας ταυτόχρονα δορυφόρους κατασκοπείας και οπλικά συστήματα.
Ο πείσμων ποιητής
Ο Μάο υπήρξε, σύμφωνα με τον Σορτ, μια χαρισματική προσωπικότητα με οράματα, με ικανότητες πολιτικού αλλά και στρατιωτικού, με την παιδεία ενός φιλοσόφου αλλά και τις ευαισθησίες ενός ποιητή αν και η πανεπιστημιακή μόρφωσή του «περιορίστηκε» στη θέση του βιβλιοθηκαρίου που είχε για μικρό χρονικό διάστημα στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου. Μέσα από τα ποιήματά του, όπως και τη ζωγραφική του, επιθυμούσε να «αποδώσει» τις ανησυχίες της εποχής του και να «ξεσηκώσει» τις μάζες. Οσον αφορά τον χαρακτήρα του, ήταν οξυδερκής, έξυπνος αλλά και πείσμων. Μπορεί να μην είχε ολοκληρωμένη ακαδημαϊκή μόρφωση, ήταν όμως γνώστης της ιστορίας της Κίνας και της συμβολής των δυναστειών της στη διαμόρφωση της χώρας. Ο ίδιος ήθελε να συγκρίνεται με τον αυταρχικό αυτοκράτορα Κιν Σιουάγκντι.
«Μας κατηγορείτε ότι συμπεριφερόμαστε όπως ο Κιν Σιουάγκντι» είχε πει κάποτε σε μια ομάδα φιλελεύθερων διανοουμένων. «Κάνετε λάθος. Εχουμε ξεπεράσει κατά πολύ τη σκληρή και αδιάλλακτη τακτική του. Αν μας κατηγορείτε ότι μιμούμαστε τον δεσποτισμό του, πρέπει να σας πούμε ότι είμαστε ευτυχείς που συμφωνούμε σε αυτό».
Ο Μάο υπήρξε εν ζωή ακόμη μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της σύγχρονης ιστορίας της Κίνας και υπεύθυνος για την εξόντωση χιλιάδων αντιπάλων του. «Σήμερα τα λόγια του είναι μελιστάλαχτα και ξελογιάζουν όλους αυτούς που τον πιστεύουν, αύριο όμως μπορεί να σε στείλει στην αγχόνη για σκευωρία» είχε πει κάποτε ένας αντίπαλός του. Για τον Μάο η θανάτωση όλων όσοι εναντιώνονταν στην πολιτική του ήταν κάτι το αναπόφευκτο αλλά και αναγκαίο, σπάνια όμως έδινε ο ίδιος τη διαταγή για την εκτέλεση αντιφρονούντων. Συνολικά σε 30 εκατ. υπολογίζονται οι άνθρωποι που έχασαν τη ζωή τους θύματα κυρίως της αγροτικής μεταρρύθμισης και των πολιτικών εκκαθαρίσεων. Στην ιστορία της ανθρωπότητας μία μόνο φορά έχει ξεπεραστεί αυτός ο αριθμός και αυτός είναι ο απολογισμός των νεκρών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά τον οποίο 55 εκατ. άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Ακόμη και αν συγκρίνει κανείς τις μεθόδους του Στάλιν στην πρώην Σοβιετική Ενωση με τα γκουλάγκ, όπου 12-15 εκατ. άνθρωποι έπεσαν θύματα, ή ακόμη και με το πιο απεχθές έγκλημα της ανθρωπότητας, το Ολοκαύτωμα, όπου 7 εκατ. άνθρωποι έπεσαν θύματα της θηριωδίας του Χίτλερ, ο Μάο ξεπέρασε κάθε προηγούμενο.
Οι αριθμοί μπορεί να δίνουν το μέγεθος της ανθρώπινης καταστροφής θύματα στον βωμό της όποιας επανάστασης, αναφέρει ο Σορτ στο βιβλίο του , δεν αποδίδουν όμως τη διαφορά που υπήρχε στον τρόπο σκέψης του Χίτλερ, του Στάλιν και του Μάο. Ο Στάλιν επιζητούσε τη «φυσική εξόντωση» των πολιτικών αντιπάλων του, αφού συνέτασσε ο ίδιος τις λίστες με τα ονόματα των υποψηφίων θυμάτων. Ο Χίτλερ, από την άλλη, εξόντωσε στους θαλάμους αερίων μια φυλή που πίστευε πως κηλίδωνε την αριανή τάξη που ήθελε να δημιουργήσει. Η άμεση επαφή του Μάο στην εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων του περιορίζεται στην περίοδο 1930-31, κατά τη διάρκεια των εσωτερικών προστριβών στο ΚΚ. Αργότερα είχε δώσει διαταγή να μη θανατωθεί κανένα στέλεχος αλλά η πρακτική των ακολούθων του ήταν να οδηγούν τους διαφωνούντες στην αυτοκτονία. Μία πρακτική που ακολούθησαν οι «πιστοί αυλικοί» του Μάο στη διάρκεια της διακυβέρνησής του.
Για πολλούς ανθρώπους ο Μάο εκπροσωπεί έναν από τους σύγχρονους τυράννους του 20ού αιώνα. Στην πολιτική, αναφέρει ο Σορτ, υπάρχουν «διαβαθμίσεις» υπευθυνότητας όσον αφορά την πρόθεση και τα κίνητρα των πολιτικών που φέρνουν μεγάλες δυστυχίες στον λαό τους. Ο Στάλιν ενδιαφερόταν για τις πράξεις των αντιπάλων του, ο Χίτλερ ενδιαφερόταν για την καταγωγή τους, ενώ ο Μάο ενδιαφερόταν να μάθει τι σκέφτονταν.
Ο παθιασμένος επαναστάτης
Ο Μάο ήταν ως το τέλος της ζωής του ένας παθιασμένος επαναστάτης. Η σταδιακή εξάλειψη της τάξης των γαιοκτημόνων της Κίνας δεν οδήγησε αυτόματα στην εξόντωσή τους. Ακόμη και αν ο Μάο προξένησε τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, δεν έχασε ποτέ την πίστη του στη «μεταρρύθμιση της σκέψης» και στην «πιθανότητα της επανόρθωσης». Ποια ήταν τα επιτεύγματα του Μάο; Πρωταρχικά η νίκη του επί του εθνικιστή τελευταίου αυτοκράτορα της Κίνας Τσανγκ Κάι Σεκ και η Πολιτιστική Επανάσταση, η οποία κράτησε 10 χρόνια, από το 1966 ως το 1976. Στη διάρκειά της οι τέχνες έπαιξαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην επιμόρφωση του λαού: το θέατρο, η μουσική, η ζωγραφική χρησιμοποιήθηκαν ευρέως για την κινητοποίηση των μαζών. Εργάτες, χωρικοί και στρατός απεικονίζονταν πάντα ως μέλη μιας οικογενείας σε πίνακες. Το κόκκινο χρώμα ήταν αυτό που κυριαρχούσε και υπήρχε πάντα ένα μήνυμα για τον απλό πολίτη.
Η τραγωδία με τον Μάο, αναφέρει ο Σορτ, είναι ότι ως το τέλος της ζωής του ήταν κυριολεκτικά σκλάβος των επαναστατικών ιδεών του. Σε μια χώρα όπως η Κίνα με μεγάλο πολιτισμό, ακατανόητο ακόμη ως και σήμερα από τους λαούς της Δύσης, όπου ο Κομφούκιος είχε διδάξει την αρμονία, ο Μάο διακήρυττε ταξικό αγώνα «άνευ όρων» ώσπου τελικά αυτή η ιδέα έγινε φυλακή τόσο για τον ίδιο όσο και για τον λαό του. Μπορεί ο Μάο να απελευθέρωσε την Κίνα από το παρελθόν του κομφουκιανισμού και τα δεσμά των αποικιοκρατών και να αγωνίστηκε για τις μάζες των εργατών των πόλεων και της υπαίθρου, οι υποσχέσεις του όμως για ένα λαμπερό κόκκινο μέλλον δεν πραγματοποιήθηκαν.
