Ο Τσαρλς Κάπτσαν, επικεφαλής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ επί προεδρίας Μπιλ Κλίντον και Μπαράκ Ομπάμα και καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Τζορτζτάουν στην Ουάσιγκτον, αναλύει στο «Βήμα» το Ουκρανικό με αφορμή τις πρόσφατες εξελίξεις.
Ο πρόεδρος Τραμπ ανέφερε ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στην παροχή εγγυήσεων ασφαλείας «τύπου Αρθρου 5» στην Ουκρανία, παραπέμποντας στον μηχανισμό συλλογικής άμυνας του ΝΑΤΟ. Μπορεί αυτή η ιδέα να ευοδωθεί;
«Η όλη συζήτηση για τις εγγυήσεις ασφαλείας είναι υπό διαμόρφωση και θα πάρει χρόνο πριν υπάρξει ένα ξεκάθαρο σχέδιο που θα τις μετατρέψει σε πραγματικότητα. Οι εγγυήσεις “τύπου Αρθρου 5” υποθέτω σημαίνουν ότι σε περίπτωση που η Ουκρανία δεχθεί επίθεση, ένας συνασπισμός προθύμων θα προσέλθει προς υπεράσπισή της. Αυτό είναι το επίσημο νόημα των εγγυήσεων ασφαλείας, παρότι ακόμη και αν μελετήσουμε τη Συνθήκη του ΝΑΤΟ, είναι ασαφές ποια θα πρέπει να είναι η αντίδραση των κρατών-μελών. Το πνεύμα είναι ωστόσο ότι μια επίθεση σε ένα μέλος ερμηνεύεται ως επίθεση σε όλα τα μέλη. Δεν είμαστε ακόμη εκεί όσον αφορά την Ουκρανία με τις ΗΠΑ, κυρίως και πρωταρχικά, αλλά και τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Πολωνία ή την Ελλάδα, έτοιμες ως κράτη να αναλάβουν τις δεσμεύσεις τους».
Τελικά τι είδους εγγυήσεις θα δοθούν στο Κίεβο;
«Η άποψή μου είναι ότι δεν θα δούμε κάτι “τύπου Αρθρου 5”, αλλά κάτι πολύ πιο “νερωμένο”, γιατί μια εγγύηση έστω παρόμοια με το Αρθρο 5 απαιτεί κοινοβουλευτική έγκριση. Στις ΗΠΑ μια τέτοια εγγύηση ασφαλείας νομικά δεσμευτική απαιτεί έγκριση της Γερουσίας με πλειοψηφία δύο τρίτων. Μου είναι δύσκολο να φανταστώ πως η κυβέρνηση Τραμπ θα ζητήσει από τη Γερουσία εγγυήσεις ασφαλείας. Είμαστε μπροστά σε μια αμφίσημη κατάσταση και μένει να δούμε τι είδους δυνάμεις είναι πρόθυμη να διαθέσει η Ευρώπη επί του πεδίου. Και προκύπτουν μια σειρά ερωτήματα. Θα δεχτούν οι Ρώσοι έναν τέτοιο διακανονισμό; Θα περιπολούν αυτά τα στρατεύματα στη γραμμή επαφής ή θα έχουν περισσότερο συμβουλευτικά καθήκοντα; Παρότι θεωρώ ότι ο Τραμπ έχει δίκιο που θέλει να τελειώσει τον πόλεμο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, είμαστε πολύ μακριά από τη γραμμή του τερματισμού».
Ποιος θεωρείτε ότι είναι ο παράγοντας που απομακρύνει περισσότερο την προοπτική της ειρήνης;
«Ο Βλαντίμιρ Πούτιν. Το ζήτημα-κλειδί που θα αποφασίσει πότε θα λήξει ο πόλεμος δεν είναι πού θα εφαρμοστεί η εκεχειρία – μπορεί αύριο ο Πούτιν να ζητήσει ένα χωριό ή μια πόλη ή το υπόλοιπο Ντονέτσκ, τα εδάφη είναι το εύκολο κομμάτι. Το δύσκολο σκέλος είναι τι άλλο θα ζητήσει ο Πούτιν. Τι θα γίνει με την Ουκρανία που θα είναι ελεύθερη, θα μπορεί να διατηρεί τον στρατό της στα μεγέθη που η ίδια επιθυμεί, θα έχει δικαίωμα ένταξης στην ΕΕ; Ή ο Πούτιν θα έχει ως στόχο την επανενσωμάτωση όλης της Ουκρανίας στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας; Δεν έχουμε ενδείξεις ότι ο Πούτιν έχει μετακινηθεί από αυτόν τον στόχο».
Υπάρχει η άποψη ότι ο Πούτιν έχει κίνητρο να τελειώσει ο πόλεμος, ότι δεν είναι τόσο μεγάλη η νίκη του ρωσικού στρατού όσο θέλει να την παρουσιάζει. Πώς κρίνετε αυτή την προσέγγιση;
«Δεν βλέπω ξεκάθαρη νίκη της Ρωσίας σε καμία περίπτωση. Η απόφαση του Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία αποτελεί ειδεχθές στρατηγικό λάθος, που η Ρωσία θα πληρώνει για δεκαετίες. Είναι ένας ηλίθιος πόλεμος και δεν ωφέλησε σε τίποτα τη Ρωσία, αλλά ο Πούτιν έχει χτίσει το προφίλ του πάνω σε αυτό το είδος ευρασιατικού εθνικισμού. Οι αναφορές της ρωσικής πλευράς δίνουν σημασία στην προστασία των ρωσώφωνων, κυριαρχεί το ιστορικό στοιχείο. Την ίδια στιγμή η Ρωσία με αυστηρά υλικούς όρους δεν κερδίζει κάτι από τον πόλεμο, αντιθέτως χάνει. Αυτή η αυτοκρατορικού τύπου αρπαγή που σχεδίασε η Ρωσία όχι μόνο αποδίδει ελάχιστα αλλά κόστισε την απομόνωσή της από την Ευρώπη και τις αγορές της Δύσης».
Μιλώντας για αγορές, τι αποτέλεσμα είχαν τελικά οι κυρώσεις;
«Οι κυρώσεις δεν λειτουργούν. Ο Τραμπ ίσως επιχειρήσει να επιβάλει κυρώσεις στον ρωσικό πετρελαϊκό τομέα αλλά η Δύση δεν μπορεί να στραγγαλίσει τη ρωσική οικονομία, η Μόσχα διαθέτει ως εναλλακτική πολλές εμπορικές οδούς. Στο τέλος της ημέρας, ο Πούτιν θα σταματήσει όταν τον σταματήσουν. Oμως δεν είμαστε εκεί. Ο ίδιος, προσποιούμενος ότι διαπραγματεύεται, κερδίζει χρόνο, παριστάνοντας το «καλό παιδί» με τον Τραμπ ενώ σφυροκοπά την Ουκρανία. Πιστεύει ότι αν συνεχίζει να πιέζει στο πεδίο καταστρέφοντας παράλληλα κρίσιμες υποδομές ενέργειας, η κυβέρνηση θα πέσει και θα μπορέσει με τον έναν ή τον άλλον τρόπο να εγκαταστήσει ένα φιλορωσικό καθεστώς».
Οταν του καταλογίζεται επιθετικότητα, το Κρεμλίνο επικαλείται την επέκταση του ΝΑΤΟ γύρω από τη Ρωσία. Eχει βάση μια τέτοια ανησυχία ή χρησιμοποιείται ως πρόφαση;
«Εχει βάση. Ηταν λάθος η επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς και η προσπάθεια γεωπολιτικής απομόνωσης της Ρωσίας. Oταν ξεκίνησε αυτή η συζήτηση στη δεκαετία του ’90 επί Κλίντον, ήμουν αντίθετος σε μια τέτοια προοπτική. Oπως ήταν λάθος το 2008 η απόδοση καθεστώτος μελλοντικού μέλους του ΝΑΤΟ στη Γεωργία και στην Ουκρανία. Καταλαβαίνω γιατί η Ρωσία δεν θέλει εγκαταστάσεις του ΝΑΤΟ στα σύνορά της στον βαθμό που κατανοώ ότι και οι ΗΠΑ δεν θα ήταν θετικές στην πιθανότητα να έβλεπαν ρωσικά στρατεύματα στο Μεξικό».
Πώς κρίνετε τη στάση των ευρωπαίων ηγετών σε σχέση με τον Τραμπ; Ορισμένοι κάνουν λόγο για υποταγή στην Ουάσιγκτον.
«Νομίζω πως οι ευρωπαίοι ηγέτες έχουν ως τώρα χειριστεί τον Τραμπ με τον κατάλληλο τρόπο. Ναι, είναι δύσκολο να πρέπει να τον κολακεύουν διαρκώς ή να αποδεχθούν μια εμπορική συμφωνία που περιλαμβάνει δασμούς 15%. Αλλά καταλαβαίνουν ότι η αντιπαράθεση με τον Τραμπ είναι επιζήμια. Κατανοώ ότι υπάρχει κριτική προς αυτή τη στάση, η οποία συνοδεύεται από την άποψη ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να υψώσουν ανάστημα. ΗΠΑ και Ευρώπη πρέπει να είναι ενωμένες».
Η προσέγγιση του Λευκού Οίκου με το Κρεμλίνο είναι συγκυριακή επιλογή του Τραμπ ή πρέπει να ιδωθεί στο πλαίσιο του μακροπρόθεσμου στόχου για την «απόσπαση» της Ρωσίας από την Κίνα;
«Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η αντίδραση της Δύσης έσπρωξαν τη Ρωσία στην αγκαλιά της Κίνας γεωπολιτικά και οικονομικά, οδηγώντας σε μια πολύ δυνατή συνεργασία. Η ιδέα του Τραμπ είναι να δοθεί στη Ρωσία μια “δυτική επιλογή”. Είναι μια λογική που ποντάρει στην εκ νέου ανάδυση μιας πιο παραδοσιακής λογικής στις κινεζορωσικές σχέσεις, οι οποίες στο μεγαλύτερο κομμάτι της ύπαρξης των δύο κρατών ήταν κακές. Είναι μια σωστή λογική και αυτή τη στιγμή υπάρχει δυσφορία στη Μόσχα για το βάθος και το εύρος της εξάρτησης από την Κίνα. Μπορούμε να φανταστούμε τη Ρωσία μετά τον Πούτιν να κλίνει προς τη Δύση. Αλλά δεν είμαστε ακόμη σε αυτό το στάδιο, παρότι η λήξη του πολέμου στην Ουκρανία θα ήταν σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση».
