Eνας T.Rex έτοιμος να βρυχηθεί. Eνα φλαμίνγκο που «στρουθοκαμηλίζει». Ενα φίδι κουλουριασμένο, έτοιμο να χυμήξει. Πολύχρωμα πουλιά που αιωρούνται στον αέρα. Δεν είναι το σκηνικό ενός ονείρου ή ενός φιλμ επιστημονικής φαντασίας, αλλά τα εντυπωσιακά εκθέματα ενός νέου μουσείου, του Art Zoo Museum, το οποίο άνοιξε πρόσφατα τις πόρτες του στο Αμστερνταμ.
Φιλοδοξία του είναι να μη γίνει ακόμα ένας σταθμός στην τουριστική διαδρομή της πόλης, αλλά να αποτελέσει μια πρωτότυπη καλλιτεχνική εμπειρία που απευθύνεται σε όλους: λάτρεις της φύσης, φίλους της τέχνης, ακόμη και απλούς περίεργους περιπατητές που διψούν για το αναπάντεχο.
Το Art Zoo Μuseum έχει τον αποκαλούμενο «wow factor», καθώς συνιστά έναν θρίαμβο της φύσης και της φαντασίας που φέρνει κοντά την εντυπωσιακότατη ταριχευτική τέχνη, καλλιτεχνικά ρεύματα στην Ιστορία της Τέχνης και μια κινηματογραφικής χροιάς θεατρικότητα. Εχει δε και την ιδιαίτερη σημασία του το γεγονός ότι στεγάζεται σε ένα από τα ομορφότερα καναλόσπιτα του Αμστερνταμ, στο σύμπλεγμα των περίφημων Cromhouthuizen: πρόκειται για αρχιτεκτονικά στολίδια του 17ου αιώνα που σχεδίασε ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Φίλιπς Βίνγκμπουνς.
Αίθουσες θαυμάτων
Το μουσείο αντλεί έμπνευση από τα ιστορικά «Wunderkammer», δηλαδή τις παλιές «αίθουσες θαυμάτων» όπου οι πλούσιοι εξέθεταν τις πιο σπάνιες συλλογές τους, όχι απλά για να τις θαυμάσουν αλλά για να εντυπωσιάσουν. Αυτή η λογική υπάρχει και εδώ, αλλά με μια ανατροπή: το κοινό δεν είναι ο θεατής των ζώων, αλλά σχεδόν γίνεται το ίδιο το θέαμα.
Διότι υπάρχει μια έντονη, υποβόσκουσα κριτική για τον ανθρώπινο εγωκεντρισμό και την καταστροφή της φύσης σε αυτό το μουσείο, όπου μπορείς να δεις έναν κροκόδειλο να κρέμεται από το ταβάνι περίπου ως φωτιστικό ή δεκάδες παπαγάλους να έχουν μόλις δραπετεύσει από τα κλουβιά τους.
«Birdcage» ή όταν οι παπαγάλοι διεκδικούν την ελευθερία τους. Photo credit Darwin- Sinke & Van Tongeren
Για παράδειγμα, ένα δωμάτιο είναι επενδεδυμένο με καθρέφτες ώστε να καταδείξει τον άνθρωπο ως «το πιο επικίνδυνο ζώο στον κόσμο». Σε έναν άλλον χώρο, πανέμορφες, διατηρημένες τουλίπες αποσκοπούν να συμβολίσουν την ανθρώπινη απληστία καθώς παραπέμπουν στην «τουλιπομανία», δηλαδή τη φούσκα της τουλίπας του 17ου αιώνα στην Ολλανδία. Τότε, οι τιμές των λουλουδιών αυτών είχαν φθάσει σε υπερβολικά επίπεδα λόγω μαζικής κερδοσκοπίας, μέχρι που κατέρρευσαν απότομα τον Φεβρουάριο του 1637.
Παρεμπιπτόντως, αυτή η κρίση θεωρείται η πρώτη χρηματοοικονομική φούσκα στην Ιστορία. Τελικά το αποτέλεσμα είναι ένας συνδυασμός ομορφιάς, αγριότητας και φιλοσοφικής ενδοσκόπησης, όπου στο τέλος δεν είσαι σίγουρος ποιος κοιτάζει ποιον: ο άνθρωπος το ζώο ή το ζώο τον άνθρωπο.
Ο Δαρβίνος δείχνει τον δρόμο
Τα εύσημα ανήκουν στο καλλιτεχνικό δίδυμο Darwin, Sinke & Van Tongeren, οι οποίοι με τις πραγματικά εντυπωσιακές ταριχευμένες δημιουργίες τους από ζώα που έχουν πεθάνει από φυσικά αίτια έχουν ήδη κατακτήσει τον εικαστικό κόσμο, με πρώτη και καλύτερη την καρδιά του λάτρη της φορμαλδεΰδης Ντέιμιαν Χιρστ. Με τη ματιά τους, οι Darwin, Sinke & Van Tongeren δεν παρουσιάζουν απλώς ζώα, αλλά ανασταίνουν ολόκληρους οικολογικούς μικρόκοσμους με τρόπο σχεδόν ιερό αλλά και άγριο. Οπως λένε άλλωστε και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες: «Η τέχνη μας δεν είναι για να δείξει τι έχει πεθάνει αλλά για να θυμίσει τι ζούσε».
Η ιστορία τους ξεκινά το 1994, όταν οι Γιαπ Σίνκε και Φέρι φαν Τόνγκερεν γνωρίζονται στη διαφημιστική εταιρεία όπου δουλεύουν αμφότεροι, την Ogilvy & Mather στο Αμστερνταμ. Αφότου άνοιξαν τη δική τους διαφημιστική (Doom & Dickson) και ακολούθως την πούλησαν, ο Φαν Τόνγκερεν πήρε μια απόφαση που άλλαξε τη ζωή και των δύο: να ακολουθήσει το παιδικό του πάθος για την ταρίχευση.
Αυτό το όνειρο τον οδήγησε να μαθητεύσει δίπλα σε δύο από τους πιο καταξιωμένους ταριχευτές της Ολλανδίας και στη συνέχεια να εργαστεί στο Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και ερευνητικό κέντρο στο Λάιντεν, ένα από τα σημαντικότερα και παλαιότερα του είδους του στην Ευρώπη. Ηταν τέτοιος ο ενθουσιασμός του από την καινούργια του ενασχόληση ώστε κατάφερε να πείσει και τον Σίνκε να εκπαιδευτεί για να πορευθούν μαζί σε αυτό το νέο μονοπάτι.
Εξ ου και το 2013 ίδρυσαν το καλλιτεχνικό δίδυμο Darwin, Sinke & Van Tongeren, με το όνομα του Καρόλου Δαρβίνου να προηγείται των δικών τους, ως ένας φόρος τιμής στον άνθρωπο που έδωσε φωνή στην εξέλιξη, τη φυσική επιλογή και την πολυπλοκότητα της ζωής.
Μια δημιουργία του ολλανδικού διδύμου Darwin, Sinke & Van Tongeren που παρουσιάζεται στο μουσείο. Photo credit Darwin- Sinke & Van Tongeren
Το μπαρόκ συναντά το ζωικό βασίλειο και τον Ντέιμιαν Χιρστ
Το ντεμπούτο τους έγινε το 2014 με τη συλλογή «La Vie dans L’Eden», η οποία αγοράστηκε εξ ολοκλήρου από το πάλαι ποτέ φοβερό παιδί των YBAs (Young British Artists) Ντέιμιαν Χιρστ για τη δική του συλλογή «Murderme». Η συλλογή αυτή, που περιλαμβάνει πάνω από 3.000 έργα από διεθνείς καλλιτέχνες και αντανακλά την προσωπική σχέση του βρετανού εικαστικού με τον θάνατο και τη ματαιότητα, τα θέματα δηλαδή που πραγματεύεται συχνά στο έργο του.
Η αγορά αυτής της συλλογής αποτέλεσε το σημείο εκκίνησης για μια εντυπωσιακή διεθνή πορεία των Darwin, Sinke & Van Tongeren, με τα έργα τους να εκτίθενται πλέον σε σημαντικά μουσεία και συλλογές, όπως το Stedelijk Museum του Αμστερνταμ ή το αρχαιολογικό μουσείο Allard Pierson του πανεπιστημίου της ολλανδικής πρωτεύουσας και το Teylers Museum στην πόλη Χάρλεμ.
Το δίδυμο των ολλανδών καλλιτεχνών ξεχώρισε αμέσως για το ταριχευτικό του έργο, γιατί η σύνδεσή του με την παράδοση των ολλανδών ζωγράφων του 17ου αιώνα είναι άμεσα ορατή. Οι Σίνκε και Φαν Τόνγκερεν εμπνέονται από μεγάλους δημιουργούς όπως ο Μέλχιορ ντ’ Οντεκούτερ (1636-1695), γνωστός για τις εντυπωσιακές και ρεαλιστικές απεικονίσεις πουλιών και ζώων με θεατρική σκηνοθεσία, ο Γιάκομπους φαν Ασελέιν (π. 1610-1652), διάσημος για τα τοπία του που συνδυάζουν ζώα και αγροτικές σκηνές με ζωντάνια και αρμονία, καθώς και ο Γιαν Βέινικς (1621-π. 1660), που ξεχώρισε με τις σύνθετες παραστάσεις του κυνηγετικών θεμάτων και νεκρής φύσης.
Οπως και οι μεγάλοι αυτοί καλλιτέχνες του 17ου αιώνα, έτσι και οι Darwin, Sinke & Van Tongeren δημιουργούν σκηνές γεμάτες υπερβολή, όπου η φύση δεν παρουσιάζεται ήρεμη και γαλήνια, αλλά δυναμική, δραματική και γεμάτη ζωή. Με μια μπαρόκ θεατρικότητα και εξαιρετική δεξιοτεχνία, αναδεικνύουν το φυσικό στοιχείο μέσα από σκηνικές παραστάσεις, γεμάτες ένταση και συναίσθημα.
Oι τελευταίες πινελιές σε έναν παπαγάλο μακάο. Photo credit Darwin- Sinke & Van Tongeren
Εκθέσεις που έγιναν σταθμοί
Αναπόφευκτα λοιπόν έγιναν περιζήτητοι. Το 2017 έλαβαν μέρος σε μια ξεχωριστή έκθεση σε διάλογο με έργα του σημαντικού ολλανδού καλλιτέχνη Armando (1929-2018) στο MOA Museum (Museum Oud Amelisweerd), που βρίσκεται σε ένα γραφικό πάρκο κοντά στην Ουτρέχτη. Εκεί δημιούργησαν δεκαπέντε θεματικά δωμάτια όπου πίνακες, ταριχευμένα ζώα και φωτογραφίες ενώθηκαν αρμονικά, προσφέροντας ένα εντυπωσιακό καλλιτεχνικό σύνολο – ένα πραγματικό Gesamtkunstwerk. Η έκθεση προσέλκυσε χιλιάδες ανθρώπους και κατέγραψε τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα στην ιστορία του μουσείου.
Λίγο αργότερα, στο Teylers Museum του Χάρλεμ, το παλαιότερο μουσείο της Ολλανδίας, που λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1784, αναδημιούργησαν το περίφημο φλαμίνγκο του Τζον Τζέιμς Οντιμπόν (1785-1851), ενός από τους σημαντικότερους φυσιοδίφες και ζωγράφους της φύσης. Ο Οντιμπόν, γαλλο-αμερικανός ζωολόγος και ορνιθολόγος, είναι γνωστός για το αριστούργημά του «The Birds of America», μια συλλογή από 435 ζωγραφιές που απεικονίζουν εκατοντάδες είδη πουλιών σε φυσικό μέγεθος, συχνά σε δυναμικές και ζωντανές στάσεις.
Η απεικόνιση του φλαμίνγκο ξεχωρίζει για την εκλεπτυσμένη λεπτομέρεια, τα ζωντανά χρώματα και την επιβλητική πόζα του που αποκαλύπτουν την κομψότητα και τη μεγαλοπρέπεια του πτηνού. Αυτό το έργο του Οντιμπόν έχει εμπνεύσει γενιές καλλιτεχνών και φυσιολατρών, καθώς συνδυάζει την επιστημονική ακρίβεια με την καλλιτεχνική ομορφιά και ζωντάνια. Για τους Darwin, Sinke & Van Tongeren, η αναδημιουργία του φλαμίνγκο αποτελεί έναν φόρο τιμής στη μακρά παράδοση της ζωγραφικής φύσης και στην αέναη γοητεία που ασκεί η άγρια ζωή.
Μνημείο τέχνης και αρχιτεκτονικής
Το μουσείο Art Zoo βρήκε την ιδανική του στέγη στο σύμπλεγμα των Cromhouthuizen, ενός αρχιτεκτονικού κοσμήματος του 17ου αιώνα στο Αμστερνταμ που ανεγέρθηκε από τον επιφανή έμπορο Jacob Cromhout, μία σημαντική προσωπικότητα της ολλανδικής Χρυσής Εποχής.
Το συγκρότημα, σχεδιασμένο από τον φημισμένο αρχιτέκτονα Φίλιπς Βίνγκμπουνς μεταξύ 1660 και 1662, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της ολλανδικής μπαρόκ αρχιτεκτονικής, με κομψές, συμμετρικές φόρμες και πλούσια διακοσμητικά στοιχεία. Εντός του κτιρίου που στεγάζει το μουσείο εντυπωσιάζει η γαλάζια, οβάλ ροκοκό σκάλα που δεσπόζει στο κέντρο, καθώς και οι τοιχογραφίες του Γιάκομπ ντε Βιτ, κορυφαίου ζωγράφου του 18ου αιώνα που ζωγράφιζε μυθολογικά και θρησκευτικά θέματα δημιουργώντας την ψευδαίσθηση του τρισδιάστατου (trompe-l’œil). Στο μουσείο φιλοξενούνται δύο από τα σημαντικότερα έργα του: «Ο Δίας και οι Θεοί» και «Ο Απόλλωνας και οι Τέσσερις Εποχές», που ξεχωρίζουν για την τεχνική και την ομορφιά τους.
