Κάτι παραπάνω από εκθεσιακοί χώροι

Το design – με ό,τι και αν περιλαμβάνει αυτός ο ευρύς όρος – περιγράφει το σημείο όπου η εξέλιξη της τέχνης και της τεχνολογίας τέμνεται με τις ανάγκες της κοινωνίας και την ομορφιά της καθημερινότητας. Θα μπορούσε κανείς να το αποκαλέσει «γέφυρα» ανάμεσα στη λειτουργικότητα και την αισθητική, ανάμεσα στη βιομηχανική παραγωγή και την πολιτισμική έκφραση.

Τα μουσεία που εστιάζουν σε αυτό το πεδίο της ανθρώπινης δραστηριότητας δεν έχουν απλώς ρόλο εκθεσιακών χώρων, καθώς επιτελούν σημαντικό έργο έρευνας, αρχειοθέτησης, συντήρησης και διάχυσης της γνώσης. Μέσα από τις συλλογές τους, φωτίζουν τις ιστορικές μεταβολές και τις ιδεολογικές συγκρούσεις του παρελθόντος, δίνοντάς μας μια εικόνα και για τις προοπτικές του μέλλοντος.

Γερμανία

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Vitra Design Museum, το οποίο βρίσκεται στο Βάιλ αμ Ράιν της Γερμανίας και θεωρείται ένα από τα κορυφαία τέτοια μουσεία στον κόσμο. Ιδρύθηκε το 1989 από τον Ρολφ Φέλμπαουμ, έναν φανατικό συλλέκτη επίπλων. Το σημαντικό ίδρυμα περιλαμβάνει τρεις εκθεσιακούς χώρους: το εμβληματικό κεντρικό κτίριο, το οποίο φέρει την υπογραφή του Φρανκ Γκέρι, την παρακείμενη Vitra Design Museum Gallery για μικρότερα, πειραματικά projects και το Vitra Schaudepot, το οποίο στεγάζει την ολοένα αυξανόμενη συλλογή επίπλων του μουσείου.

Οι εκθέσεις εκεί παρουσιάζουν μια μεταβαλλόμενη επιλογή από περισσότερα από 400 βασικά κομμάτια μοντέρνου σχεδιασμού επίπλων από τον 19ο αιώνα έως σήμερα, συμπεριλαμβανομένων διάσηµων έργων του Le Corbusier ή του Αλβαρ Ααλτο, καθώς και σύγχρονα έπιπλα τρισδιάστατης εκτύπωσης και λιγότερο γνωστά ή ανώνυμα αντικείμενα, πρωτότυπα και πειραματικά μοντέλα. Η συλλογή του Vitra Design Museum περιλαµβάνει σχεδόν 20.000 αντικείμενα, με περίπου 7.000 έπιπλα, σχεδόν 2.000 λάμπες, την Eames Office Collection και πολλά αρχεία σπουδαίων αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών.

Το Schaudepot φιλοξενεί έως τις 10 Μαΐου 2026 την έκθεση «Science Fiction Design: From Space Age to Metaverse», μια ευφυή ανάγνωση της αμφίδρομης σχέσης ανάμεσα στην επιστημονική φαντασία και τα αντικείμενα που οραματίζονται (ή διαμορφώνουν) το μέλλον: από το «Star Trek» και από το «Blade Runner» μέχρι τις σχεδιαστικές φαντασιώσεις που πέρασαν στα σπίτια μας. Στο κεντρικό μουσείο εγκαινιάστηκε πριν από λίγες μέρες η έκθεση «Catwalk: The Art of the Fashion Show», όπου οπτικοακουστικό υλικό και φωτογραφίες, πρωτότυπες δημιουργίες υψηλής ραπτικής, σκηνικά αντικείμενα και πολυάριθμα ντοκουμέντα δημιουργούν μια ζωντανή εικόνα των περισσότερων από 100 ετών ιστορίας της πασαρέλας.

Μένουμε στη Γερμανία, στο Bauhaus-Archiv του Βερολίνου, ένα κρατικό αρχείο και μουσείο design που συλλέγει έργα τέχνης, αντικείμενα, έγγραφα και λογοτεχνία που σχετίζονται με τη Σχολή Μπάουχαους (1919-1933) και τα εκθέτει δημόσια. Προς το παρόν, το μουσείο είναι κλειστό λόγω κατασκευαστικών εργασιών και διαθέτει έναν προσωρινό χώρο στην Knesebeckstraße 1-2 στο Σαρλότενμπουργκ.

Το Αρχείο Μπάουχαους ιδρύθηκε στο Ντάρμσταντ το 1960. Ο Βάλτερ Γκρόπιους και άλλα μέλη του κινήματος Μπάουχαους πρόσφεραν την υποστήριξή τους. Η συλλογή μεγάλωσε τόσο γρήγορα, που ένα ειδικό μουσείο φάνηκε ελκυστική και χρήσιμη ιδέα και ζητήθηκε από τον Γκρόπιους να το σχεδιάσει. Το 1964, παρουσίασε σχέδια για ένα νέο μουσείο στο Ντάρμσταντ, στο Πάρκο Rosenhöhe, κάτι που παρεμποδίστηκε από την τοπική πολιτική αρχή. Η Γερουσία του Βερολίνου ωστόσο ήταν έτοιμη να παράσχει χώρο αλλά και χρήματα για το έργο. Το 1971, το Αρχείο Μπάουχαους μεταφέρθηκε σε προσωρινή στέγη στο Βερολίνο.

Η τροποποίηση των σχεδίων για την τοποθεσία δίπλα στο κανάλι Λάντβερ, οι πολιτικές αποφάσεις και οι οικονομικοί περιορισμοί καθυστέρησαν τα πράγματα. Ο θεμέλιος λίθος τελικά τοποθετήθηκε το 1976 και το κτίριο ήταν έτοιμο το 1979. Δεν έχουν απομείνει πολλά από το αρχικό σχέδιο του Γκρόπιους του 1964, εκτός από τη χαρακτηριστική σιλουέτα των υποστέγων. Οι απαραίτητες αλλαγές στο σχέδιο πραγματοποιήθηκαν από τον πρώην συνάδελφό του Αλεξ Τσβιγιάνοβιτς, σε συνεργασία με τον βερολινέζο αρχιτέκτονα Χανς Μπάντελ. Το 2005 χρησίμευσε ως υπαίθριο σκηνικό για τις ταινίες επιστηµονικής φαντασίας και δράσης «V for Vendetta» και «Aeon Flux».

Ημερομηνία (ή χρονολογία) για την οριστική επαναλειτουργία του δεν έχει ακόμα ανακοινωθεί, ωστόσο το ίδρυμα παραμένει δραστήριο, με ανοιχτές συμμετοχικές δράσεις στο εργοτάξιο, άλλα προγράμματα και ενδιαφέροντα podcasts.

Βέλγιο

Στο κοντινό Βέλγιο, στη Γάνδη συγκεκριμένα, υπάρχει το Design Museum Gent, το οποίο ιδρύθηκε το 1903 από τον Vereniging van Nijverheid en Decoratieve Kunst (Σύνδεσμος Βιομηχανικών και Διακοσμητικών Τεχνών), έναν ιδιωτικό οργανισμό βιομηχάνων και καλλιτεχνών. Μέχρι το 1930, η συλλογή του απαρτιζόταν από σχεδόν 4.000 αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων πολλών επίπλων του 18ου αιώνα σε διάφορα γαλλικά στυλ, όπως ροκοκό, νεοκλασικά και αυτοκρατορικά. Τα παλαιότερα αντικείμενα, τα οποία χρονολογούνται από τον 15ο αιώνα, αφορούν θραύσματα επίπλων γοτθικής τέχνης. Σήμερα, στη συλλογή του ανήκουν περισσότερα από 22.000 αντικείμενα, εξ ου και μια πλήρης ανακαίνιση ήταν απολύτως απαραίτητη.

Το μουσείο προς το παρόν παραμένει κλειστό και θα ανοίξει ξανά σε περίπου έναν χρόνο, με τη νέα πτέρυγα DING να υπόσχεται μια ανοιχτή, βιώσιμη και πλήρως προσβάσιμη εμπειρία, ενώνοντας τα διάσπαρτα κτίρια σε ένα ενιαίο, καθαρό μουσειολογικό αφήγημα. Μέχρι τότε, το ίδρυμα μένει ενεργό με ψηφιακές δράσεις και συνεργασίες.

Νότια Κορέα

Στη Σεούλ της Νότιας Κορέας μένει κανείς έκθαμβος από το Dongdaemun Design Plaza (DDP), ένα τεράστιο κτίσμα όλο καμπύλες γραμμές, σχεδιασμένο από τη Ζάχα Χαντίντ και το αρχιτεκτονικό γραφείο Samoo. Το DDP ήταν ένας από τους κύριους λόγους για τον ορισμό της Σεούλ ως Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Design το 2010.

Η κατασκευή του ξεκίνησε το 2009 και το κτίριο εγκαινιάστηκε επίσημα στις 21 Μαρτίου 2014. Διαθέτει τρία υπόγεια επίπεδα, τέσσερα υπέργεια επίπεδα και ένα κεντρικό κτίριο μήκους 280 μέτρων. Περιλαμβάνει ποικίλους δημόσιους χώρους, αίθουσα εκθέσεων, αίθουσα συνεδριάσεων, μουσείο design, εργαστήριο design, αίθουσα ακαδημίας, κέντρο μέσων ενημέρωσης, αίθουσα σεμιναρίων, το Πάρκο Ιστορίας και Πολιτισμού Dongdaemun, lounge σχεδιαστών και αγορά design.

ΗΠΑ

Σε μια άλλη παγκόσμια μητρόπολη, τη Νέα Υόρκη, ένα μουσείο που ανήκει στον 21ο αιώνα στεγάζεται σε εμβληματική παλιά έπαυλη, στο γεωργιανής αρχιτεκτονικής Andrew Carnegie Mansion. Ο λόγος για το Cooper Hewitt – το μοναδικό μουσείο στις ΗΠΑ πλήρως αφιερωμένο στο design – με τέσσερις ορόφους που φιλοξενούν μια μόνιμη συλλογή με περισσότερα από 215.000 αντικείμενα (εξ ολοκλήρου ψηφιοποιημένη και διαθέσιμη στο Διαδίκτυο) και μια βιβλιοθήκη παγκόσμιας κλάσης.

Εκτός από την παραγωγή σημαντικών ειδικών εκθέσεων, το μουσείο ανανεώνει συνεχώς την εγκατάσταση των αντικειμένων της συλλογής του. Το Cooper Hewitt στοχεύει στη δημιουργία προκλητικών διαλόγων γύρω από το design και στην ενίσχυση της ιστορικής του συνέχειας με ένα πρόγραμμα διαλέξεων, συζητήσεων και πρακτικών εργαστηρίων που διαρκεί όλον τον χρόνο. Αυτό το διάστημα ωστόσο το μουσείο παραμένει κλειστό λόγω του κυβερνητικού shutdown.

Red Dot Design Museum σε Γερµανία, Σιγκαπούρη και Κίνα

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε το Ινστιτούτο Red Dot, το οποίο διοργανώνει τον διαγωνισμό στο πλαίσιο του οποίου απονέμεται το περίβλεπτο Red Dot Design Award. Ο οργανισμός είναι υπεύθυνος και για τρία μουσεία. Με περισσότερα από 2.000 εκθέματα, το Red Dot Design Museum Essen φιλοξενεί καινοτόμα αντικείμενα σε μια ιστορική τοποθεσία, στην Εσση της Γερμανίας.

Στη Σιγκαπούρη το Red Dot Design Museum διαθέτει µια εντυπωσιακή έδρα που περιλαµβάνει αρκετές γκαλερί και παρουσιάζει µια έκθεση µε πάνω από 345 βραβευµένες φουτουριστικές ιδέες.Το νεότερο Red Dot Design Museum βρίσκεται στην κινεζική παράκτια πόλη Ζιάμεν. Ο εκθεσιακός χώρος στεγάζεται στο Επιχειρηματικό Κέντρο Xinglinwan, ένα εντυπωσιακό κτίριο 54 ορόφων – με ύψος 262 μ., είναι το δεύτερο ψηλότερο στο λιμάνι της πόλης. Το μουσείο εκτείνεται σε τρεις ορόφους και προσφέρει σχεδόν 10.350 τ.μ. για την παρουσίαση προϊόντων εξαιρετικού design.

Ολλανδία

Στα Nieuwe Instituut και Sonneveld House στο Ρότερνταμ εδρεύει το Εθνικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής, Design και Ψηφιακού Πολιτισμού της Ολλανδίας, ένα μοναδικό ίδρυμα που οι απαρχές του χρονολογούνται στο 1933. Το Nieuwe Instituut επικεντρώνεται πια σε σημαντικές εξελίξεις στην κοινωνία, όπως η έλλειψη στέγης, η κλιματική κρίση και η εμφάνιση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Οι σχεδιαστές, συμπεριλαμβανομένων των αρχιτεκτόνων και των ψηφιακών δημιουργών, συμβάλλουν σημαντικά σε αυτές τις εξελίξεις. Το Nieuwe Instituut παρουσιάζει το έργο τους και μοιράζεται τις γνώσεις τους.

Το κεντρικό κτίριό του σχεδιάστηκε από τον ολλανδό αρχιτέκτονα Γιο Κούνεν το 1993 και στεγάζει μια συλλογή που περιλαμβάνει αρχεία ολλανδών αρχιτεκτόνων και ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων design. Η έκθεση «Dutch, More or Less» (έως 31 Μαΐου 2026) κάνει μια αναδρομή 30 ετών ολλανδικού design, όμως εκεί όπου η εμπειρία γίνεται άμεση είναι οι δράσεις για παιδιά («Future Makers!», έως 27 Δεκεμβρίου 2026) και τα πειράματα με VR («VR Experiments in the Archive», έως 29 Νοεμβρίου 2025), που ζωντανεύουν ιστορικά αρχιτεκτονικά σχέδια από το εθνικό αρχείο.

Η αίσθηση που μένει στον επισκέπτη; Εκείνη ενός μουσείου που χρησιμοποιεί εργαλεία από το μέλλον για να ξαναδιαβάσει το παρελθόν – και που συνδέει την πόλη με διεθνείς πλατφόρμες.

Μεγάλη Βρετανία

Στο Λονδίνο, το Design Museum του σερ Τέρενς Κόνραν – ιδρυμένο το 1989 και εγκατεστημένο από το 2016 στο επανασχεδιασμένο κτίριο του πρώην Commonwealth Institute – είναι ο κατεξοχήν χώρος στη Βρετανία όπου οι άνθρωποι σκέφτονται για τον εαυτό τους και το μέλλον μέσα από το πρίσμα του design. Η μόνιμη συλλογή «Designer Maker User» εξερευνά το σύγχρονο design σε όλες τις μορφές του, από την αρχιτεκτονική μέχρι τη μόδα.

Εως τις 29 Μαρτίου του 2026 θα φιλοξενεί την «Blitz: the club that shaped the 80s», μια σημαντική έκθεση για το θρυλικό club Blitz που μεταμόρφωσε το στυλ του Λονδίνου της δεκαετίας του 1980 και γέννησε μια δημιουργική σκηνή που είχε τεράστιο αντίκτυπο στην ποπ κουλτούρα της δεκαετίας που ακολούθησε – από τη μόδα και τη μουσική, μέχρι τον κινηματογράφο, την τέχνη και το design.

Ιταλία

Tο Triennale Design Museum ιδρύθηκε το 2007 μέσα στην Triennale Milano, την καρδιά της δημιουργικής ζωής της πόλης του Μιλάνου, με ένα γεμάτο πρόγραμμα εκθέσεων, παραστάσεων, προβολών και διαλέξεων. Το κτίριο, που βρίσκεται στο Palazzo dell’Arte στο Parco Sempione, αποτελεί παράδειγμα ορθολογιστικής αρχιτεκτονικής που ολοκληρώθηκε από τον Τζοβάνι Μούτσιο το 1933, με μια μόνιμη συλλογή που περιλαμβάνει περισσότερα από 1.600 εμβληματικά αντικείμενα ιταλικού design.

Με την ευκαιρία, αξίζει να αναφέρουμε την 24η Διεθνή Εκθεση με τίτλο «Inequalities» (έως τις 9 Νοεμβρίου), η οποία θέτει ωμά το ερώτημα: «Τι σημαίνει να σχεδιάζουμε σε έναν πλανήτη γεμάτο ρωγμές;». Πρόκειται για μία από τις λίγες διοργανώσεις που δεν φοβούνται να αναμετρηθούν με το παρόν, ζητώντας από τον επισκέπτη να πάρει θέση.

Κίνα

Στην Ασία, το M+ του Χονγκ Κονγκ – έργο του αρχιτεκτονικού γραφείου Herzog & de Meuron, με τη χαρακτηριστική πρόσοψη που λειτουργεί ως οθόνη – έχει από το 2021 επανακαθορίσει τι σημαίνει μουσείο οπτικής κουλτούρας.

Η έκθεση-πυλώνας «Things, Spaces, Interactions» χαρτογραφεί πάνω από 500 παραδείγματα design και αρχιτεκτονικής των τελευταίων 70 ετών, εστιάζοντας στον ασιατικό ορίζοντα αλλά με διεθνή ακτινοβολία.

Ειδικές εκθέσεις (όπως η «Dream Rooms: Environments by Women Artists 1950s–Now», που θα ρίξει αυλαία τον προσεχή Ιανουάριο) κάνουν focus σε εγκαταστάσεις στις οποίες ο επισκέπτης βυθίζεται ολιστικά. Εμβληματικά έργα της συλλογής του μουσείου, όπως η «TV Chair» (1973) του Ναμ Τζουν Πάικ, δείχνουν πόσο βαθιά διαποτίζει η τεχνολογία τον καθημερινό βίο – και πόσο παλιά είναι, τελικά, τα νέα μας μέσα.

Ισραήλ

Στο Ισραήλ το Design Museum Holon έχει γίνει σημείο αναφοράς για την εντυπωσιακή έδρα του και για θεματικές εκθέσεις με οξυδερκή επιμέλεια που φιλοξενεί. Ανοιξε τις πύλες του τον Μάρτιο του 2010 και γρήγορα καθιερώθηκε ως ένα από τα κορυφαία μουσεία σχεδιασμού και σύγχρονου πολιτισμού στον κόσμο.

Χτισμένο με κόστος περίπου 18 εκατ. δολάρια, το εμβληματικό κτίριο σχεδιάστηκε από τον διεθνώς αναγνωρισμένο αρχιτέκτονα Ρον Αράντ, ο οποίος εδρεύει στο Λονδίνο – ήταν επίσης το πρώτο του δημόσιο κτίριο στην πατρίδα του. Αυτή την περίοδο φιλοξενεί την «Heroines», μια πολυεπίπεδη έκθεση μόδας που προσκαλεί τους επισκέπτες σε ένα ταξίδι στον χρόνο, πίσω σε μια εποχή γενικευμένης αναταραχής, εξερευνώντας τις ιστορίες των γυναικών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η μόδα μπορεί να μην είναι το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό για εκείνη την περίοδο, αλλά έπαιξε σημαντικό ρόλο. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η μόδα μεταμορφώθηκε σε κάτι εντελώς πρωτοφανές, και αυτή η έκθεση αποκαλύπτει την ισχυρή επιρροή της σε μια περίοδο υπαρξιακής κρίσης.

Η έκθεση εξετάζει τον ρόλο των ρούχων και της ενδυμασίας στις ιστορίες γυναικών που ανακάλυψαν τρόπους να πλοηγηθούν σε μια αδύνατη πραγματικότητα, να διατηρήσουν την ανθρωπιά τους και να προσκολληθούν στην ελπίδα ενάντια σε όλες τις αντιξοότητες και παρουσιάζει δεκάδες ολοκληρωμένα σύνολα, εκατοντάδες αξεσουάρ, μαζί με βίντεο, φωτογραφίες και άλλα ιστορικά αντικείμενα που ζωντανεύουν αυτές τις αξιοσημείωτες ιστορίες.

Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

Παρόλο που τυπικά δεν θεωρείται μουσείο design, θα ήταν παράλειψη να μη συμπεριλάβουμε και το Museum of the Future στο Ντουμπάι, διότι δεν μοιάζει με κανένα άλλο μουσείο στον κόσμο. Περισσότερο από χώρος μνήμης, είναι ένα εργαστήριο προβολής στο μέλλον – ένα ταξίδι στο έτος 2071, εκεί όπου η τεχνολογία, η επιστήμη και η φαντασία γίνονται ένα.

Το μουσείο εγκαινιάστηκε στις 22 Φεβρουαρίου 2022 από τον σεΐχη Μοχάμεντ μπιν Ρασίντ αλ Μακτούμ και στεγάζεται σε ένα εντυπωσιακό κτίριο σε σχήμα δαχτυλιδιού, σχεδιασμένο από το γραφείο Killa Design. Το κέλυφός του, αποτελούμενο από 1.024 ανοξείδωτα πάνελ, κοσμείται από αραβική καλλιγραφία – με τρία αποσπάσματα του ηγέτη του Ντουμπάι για τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και το μέλλον.

Το αρχιτεκτονικό αυτό θαύμα, που απέσπασε πιστοποίηση LEED Platinum, στεγάζει επτά ορόφους εμπειριών. Οι επισκέπτες ξεκινούν από το πέμπτο επίπεδο, στο Orbital Space Station (OSS Hope), μια φανταστική αποστολή στο Διάστημα, και κατεβαίνουν σταδιακά στη Γη, στο Heal Institute, όπου το μέλλον της βιοποικιλότητας και της οικολογικής αποκατάστασης γίνεται βιωματικό εργαστήριο.

Στον τρίτο όροφο, το Al Waha («Η Οαση») προσφέρει αισθητηριακές θεραπείες και διαδραστικές εμπειρίες για αποσύνδεση από την ψηφιακή υπερφόρτωση. Ο δεύτερος όροφος, Tomorrow Today, παρουσιάζει τεχνολογίες που ήδη διαμορφώνουν την καθημερινότητα – από Τεχνητή Νοημοσύνη έως βιώσιμη ενέργεια –, ενώ ο πρώτος, Future Heroes, είναι αφιερωμένος στα παιδιά και στη δημιουργικότητα μέσω παιχνιδιού. Κάθε θεματική λειτουργεί σαν κεφάλαιο σε μια ενιαία αφήγηση: ο άνθρωπος και η τεχνολογία σε διαρκή αλληλεπίδραση.

Το μουσείο, ενταγμένο στο πλαίσιο του Dubai Future Foundation, δεν εξετάζει το παρελθόν, αλλά προκαλεί τους επισκέπτες να σχεδιάσουν το αύριο. Οπως λέει και μία από τις φράσεις που κοσμούν το εξωτερικό του: «Το μυστικό της ανανέωσης της ζωής, της ανάπτυξης του πολιτισμού και της προόδου της ανθρωπότητας βρίσκεται σε μία λέξη: καινοτομία».