Από τότε που θυμάται τον εαυτό της, η δρ Μαρία Σαλωμίδη ζει με τη θάλασσα. «Ο πατέρας μου έκανε ψαροντούφεκο. Πηγαίναμε σε περιοχές με μικρά λιβάδια ποσειδωνίας. Εκεί που έβλεπες μόνο άμμο, ξαφνικά ορθωνόταν μπροστά σου ένα καταπράσινο δάσος και τότε ήξερες ότι μπορείς να συναντήσεις οτιδήποτε, από ψαράκια και καβούρια έως και θαλάσσιες χελώνες. Κάποτε συναντούσαμε και πίννες που τώρα έχουν εξαφανιστεί βέβαια. Ηξερες πάντως ότι θα δεις κάτι ωραίο». Τα τελευταία 25 χρόνια η σχέση της κυρίας Σαλωμίδη με τον βυθό έχει και επιστημονική διάσταση, αφού εργάζεται ως ερευνήτρια και επιστημονική αυτοδύτρια του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας στο Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ).
Η ποσειδωνία (Posidonia oceanica) δεν είναι «φύκι» αλλά ένα θαλάσσιο λουλούδι, ένα αγγειόσπερμο ενδημικό της Μεσογείου. Στην Ελλάδα είναι το κυρίαρχο είδος που απλώνει λιβάδια από την ακτογραμμή έως συνήθως τα 25-30 μέτρα βάθος, ηρεμεί τα νερά, κρατά την άμμο στη θέση της και γίνεται «παιδικός σταθμός» για αμέτρητα θαλάσσια είδη. Η πιο πρόσφατη χαρτογράφηση, όπως δημοσιεύθηκε το 2022 στο επιστημονικό περιοδικό «Botanica Marina», έδειξε ότι λιβάδια θαλάσσιων φυτών καταγράφονται κατά μήκος περίπου του 70% της ελληνικής ακτογραμμής, με συνολική έκταση που ξεπερνά τα 2.749 τετρ. χλμ., ενώ η ποσειδωνία είναι μακράν η πιο εκτεταμένη. Aπουσιάζει κυρίως κοντά σε εκβολές ποταμών ή σε κλειστούς, θολούς κόλπους. Εκεί που «βλέπουμε χόρτα», το οικοσύστημα μας προσφέρει φυσική αντιδιάβρωση, καθαρότερο νερό, τροφή και καταφύγιο για τη θαλάσσια ζωή, γι’ αυτό και θεωρείται οικότοπος προτεραιότητας και δείκτης υγείας των ακτών.
Απειλές από κλίμα και ανθρώπινες ενέργειες
Η κεντρική ευθύνη διαφύλαξης και προστασίας των θαλάσσιων λιβαδιών ανήκει στο υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, καθώς η χώρα οφείλει να τηρεί τις σχετικές ευρωπαϊκές δεσμεύσεις της. Οπως αναφέρει στο «Βήμα» η κυρία Σαλωμίδη, η ποσειδωνία είναι ευαίσθητη σε μεταβολές της αλατότητας και της θερμοκρασίας του νερού, που συνδέονται με την κλιματική κρίση. Το πρόβλημα, όμως, εντείνεται περαιτέρω λόγω της ανθρώπινης απερισκεψίας και άγνοιας. «Αγκυρες παντού ανεξέλεγκτα, ιχθυοκαλλιέργειες πάνω σε λιβάδια, μπουλντόζες που φορτώνουν την άμμο σε φορτηγά και την πετάνε σε χωματερές» συνοψίζει η κυρία Σαλωμίδη, τονίζοντας ότι τα ξεβρασμένα φυλλώματα ποσειδωνίας, τα οποία λανθασμένα αντιμετωπίζουμε ως «βρωμιά» στις παραλίες, αποτελούν στην πραγματικότητα τη φυσική ασπίδα των ακτών μας.
Αυτό το κενό γνώσης και πράξης έρχεται να καλύψει η «Ελληνική Συμμαχία για τα Θαλάσσια Λιβάδια», ένα πενταετές συνεργατικό εγχείρημα που ανακοινώθηκε πριν από δύο εβδομάδες στην Αθήνα και φιλοδοξεί να «κάνει το αόρατο ορατό», ενώνοντας νησιωτικές κοινότητες, επιστήμονες, θεσμούς και πολίτες γύρω από την προστασία της ποσειδωνίας και όλων των πολύτιμων θαλάσσιων φυτών που απαντώνται στην παράκτια ζώνη της χώρας. Το πρόγραμμα σχεδιάζει και συντονίζει το Cyclades Preservation Fund μαζί με το ΕΛΚΕΘΕ και την Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, σε συνεργασία με τα Ionian & Argosaronic Environment Foundations και την Αέναος Θάλασσα, με χρηματοδότηση από το αμερικανικό ίδρυμα Seacology.
Ενημέρωση πολιτών και χαρτογράφηση αναγκών
«Δεν είμαστε απλώς μια συμμαχία, αλλά μια κοινότητα ενεργών πολιτών» ανέφερε στη σχετική συνέντευξη Τύπου ο επιστημονικός συντονιστής της πρωτοβουλίας, δρ Ιωάννης Κεραμιδάς. Στην πράξη αυτό σημαίνει καμπάνιες ευαισθητοποίησης, εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία, επιστήμη των πολιτών (citizen science), «νησιά-φάρους» και ένα ανοιχτό Seagrass Forum που χαρτογραφεί ανάγκες, πιέσεις και λύσεις – από οικολογικά αγκυροβόλια μέχρι απλούς κανόνες διαχείρισης των ξεβρασμένων φύλλων στις παραλίες.
«Το Βήμα» ταξίδεψε με μέλη της Συμμαχίας στην Πάρο, ένα από τα νησιά που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία. Τα μέλη συναντήθηκαν με τις τοπικές αρχές και κατοίκους του νησιού στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Μια Μέρα Πάρκο» που πραγματοποιήθηκε στις 19 Οκτωβρίου στο Πολιτιστικό και Περιβαλλοντικό Πάρκο «Αϊ-Γιάννης Δέτης». Είχαν, επίσης, την ευκαιρία να επισκεφθούν τον Μώλο, τον μακρύ αμμώδη κόλπο στην ανατολική ακτή του νησιού, όπου βρίσκεται και ο ομώνυμος προστατευόμενος (Natura 2000) υδροβιότοπος με άγρια ορνιθοπανίδα, κέδρους και αμμοθίνες. Εκεί, ξεναγήθηκαν από την Ελισάβετ Σχολειάδη και τον σύζυγό της Μιχάλη Κυριαζάνο, πρόεδρο του Εξωραϊστικού Συλλόγου Μώλου Μαρμάρων Πάρου «Ο Αγιος Νικόλαος».
Στα 27 χρόνια ζωής του, ο σύλλογος προασπίζει τις περιβαλλοντικές και πολιτιστικές αξίες του Μώλου, προωθεί την ορθολογική, ήπια ανάπτυξη και αντιμάχεται αυθαιρεσίες και οικολογικές επιβαρύνσεις που απειλούν με ανεπανόρθωτη βλάβη. Μεταξύ άλλων, απέτρεψε την κατασκευή εμπορικού λιμένα στη ζώνη ειδικής προστασίας του Μώλου και μετέπειτα πέτυχε την κατάργηση ανοικτού χώρου απόθεσης απορριμμάτων στο ακρωτήρι με τα αρχαία και βυζαντινά ερείπια.
Από τους εκσκαφείς στην ανακάλυψη
Από το 2000, όταν και εγκαταστάθηκε μόνιμα στον παραθαλάσσιο οικισμό του Μώλου, το βουνό, ο υγροβιότοπος και η παραλία με τις αμμοθίνες της έγιναν το καθημερινό κάδρο του ζευγαριού αλλά και ο λόγος για να μπουν στη θέση του ενεργού πολίτη. «Ηταν τον Σεπτέμβριο του 2015 όταν οι εκσκαφείς μπήκαν στην παραλία και μάζευαν τα φύκια, παίρνοντας μαζί και τόνους άμμου. Τρελάθηκα, μπήκα μπροστά τους και αυτοί άρχισαν να απειλούν ότι θα με πατήσουν» διηγείται η κυρία Σχολειάδη στο «Βήμα». Οταν δημοσιοποίησε στον τοπικό Τύπο τις παράνομες αμμοληψίες και αφού μάζεψε 362 υπογραφές κατοίκων, «φοβήθηκαν και δεν ξαναμπήκαν».
Γεννημένη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με χιώτικες ρίζες, η φαρμακοποιός με αγάπη για τη βοτανολογία και χειμερινή κολυμβήτρια μιλάει με ενθουσιασμό για την ποσειδωνία του Μώλου. «Ηταν τέτοια εποχή πριν δύο χρόνια όταν κολυμπούσαμε με τον Μιχάλη εδώ παραέξω μετά το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου όταν είδαμε με τις μάσκες την ποσειδωνία» αναφέρει η κυρία Σχολειάδη. «Χαρήκαμε τόσο πολύ που πήραμε σπάγκους και αρχίσαμε να μετράμε το λιβάδι» προσθέτει ο κ. Κυριαζάνος, μηχανικός και απόστρατος του Πολεμικού Ναυτικού με καταγωγή από την Πάρο.
«Εχει επικρατήσει μια εντελώς διαστρεβλωμένη θεώρηση του τι είναι μια ωραία και καθαρή παραλία» σημειώνει η κυρία Σαλωμίδη. «Εχουν “φυτέψει” στο μυαλό μας διαφημίσεις με παραλίες της Καραϊβικής και έχουμε ξεχάσει ποια είναι η φυσική παραλία της Μεσογείου, η οποία έχει φύλλα ποσειδωνίας. Κι αυτά δεν είναι σκουπίδια αλλά ένα τέλειο αντιοξειδωτικό στρωματάκι για να απλώσω την πετσέτα μου. Αυτές τις παραλίες χρειαζόμαστε πολύ περισσότερο απ’ ό,τι καταλαβαίνουμε. Αν ξεπεράσουμε τις λάθος αντιλήψεις μας, όλα τα υπόλοιπα θα είναι ευκολότερα» καταλήγει.
