Η Λιβύη είναι πολιτικά διχασμένη και πολυσύνθετη στο εσωτερικό της και ταυτόχρονα τρίτες χώρες έχουν μεγάλα συμφέροντα και την επηρεάζουν ποικιλοτρόπως. «Το Βήμα» συνομίλησε με τον Πίτερ Μίλετ, πρόεδρο του Λιβυκοβρετανικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου και τέως πρέσβη του Ηνωμένου Βασιλείου στη Λιβύη (2015-2018) προκειμένου να μας διαφωτίσει πώς λειτουργεί η χώρα για το τρίγωνο Ελλάδα – Τουρκία – Λιβύη, την εμπλοκή της Ρωσίας και τη σχετική αφέλεια της Ευρώπης ως προς τους κινδύνους που υπάρχουν.
Με την πτώση του Μουαμάρ Καντάφι το 2011, η Λιβύη οδηγήθηκε σταδιακά σε εμφύλιο πόλεμο και εν τέλει χωρίστηκε στα δύο, ανατολική και δυτική.
Σήμερα, η Λιβύη έχει την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας στην Τρίπολη, στα δυτικά, η οποία είναι διεθνώς αναγνωρισμένη, και στα ανατολικά την Κυβέρνηση Εθνικής Σταθερότητας στη Βεγγάζη που ελέγχεται από τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, η οποία δεν είναι αναγνωρισμένη. Επίσης, υπάρχει η Βουλή των Αντιπροσώπων ανατολικά στο Τομπρούκ και ένα Κρατικό Συμβούλιο στην Τρίπολη, των οποίων τα μέλη είναι βουλευτές που εκλέγονται από όλη τη χώρα και υποτίθεται ότι συντονίζουν τη νομοθεσία μεταξύ τους.
«Ο Αγκίλα Σάλεχ, ως πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων, είναι ένας σημαντικός πολιτικός παράγοντας στη Λιβύη. Κάθε νομοθεσία πρέπει να ψηφίζεται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων σε συνεννόηση με το Κρατικό Συμβούλιο στην Τρίπολη. Συνεπώς έχει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο όσον αφορά την επικύρωση του μνημονίου κατανόησης μεταξύ της κυβέρνησης της Τουρκίας και της λιβυκής κυβέρνησης στην Τρίπολη σχετικά με την οριοθέτηση της Μεσογείου και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης. Είμαι βέβαιος ότι έχει δεχτεί μεγάλη πίεση από την Αγκυρα για να επικυρώσει αυτή τη συμφωνία, αλλά πιστεύω επίσης ότι έχει δεχτεί μεγάλη πίεση από την Αίγυπτο να μην την επικυρώσει, επειδή η Αίγυπτος έχει τη δική της συμφωνία με την Ελλάδα, η οποία βασίζεται στις αρχές της Συνθήκης για το Δίκαιο της Θάλασσας. Πιστεύω ότι δεν θα επικυρώσει τη συμφωνία λόγω της πίεσης που ασκεί η Αίγυπτος» εξηγεί ο κ. Μίλετ.
O πρόεδρος του Λιβυκοβρετανικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου και τέως πρέσβης του Ηνωμένου Βασιλείου στη Λιβύη (2015-2018) Πίτερ Μίλετ
Ο διαγωνισμός για έρευνες υδρογονανθράκων
Σημειώνεται ότι όταν η Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Λιβύης προκήρυξε τον περασμένο Μάρτιο διαγωνισμό για 22 νέα οικόπεδα, τα 11 που βρίσκονταν στην ανοικτή θάλασσα δεν ήταν σε περιοχές που θα προκαλούσαν αντιπαραθέσεις ή που θα παραβίαζαν τη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου. Οι λόγοι που η Λιβύη ακολούθησε αυτή την προσεκτική γραμμή είναι ότι «αφενός έχει αρκετό πετρέλαιο και αφετέρου δεν ήθελε να τρομάξει τις μεγάλες διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες από το να υποβάλουν προσφορές» σύμφωνα με τον κ. Μίλετ.
Για να κατανοήσουμε όμως πλήρως τη δυναμική Ελλάδας – Λιβύης – Τουρκίας, είναι σημαντικό να καταλάβουμε την πρόσφατη ιστορία και το ποιες χώρες επηρεάζουν πώς τα διαφορετικά τμήματα της Λιβύης. Η Τουρκία έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην επικράτηση της κυβέρνησης της Τρίπολης απέναντι στον Χαφτάρ, με αποτέλεσμα και την υπογραφή του παράνομου, βάσει Διεθνούς Δικαίου, τουρκολιβυκού μνημονίου το 2019. Τα τελευταία χρόνια όμως, ιδίως μετά τις τουρκικές εκλογές του 2023, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επένδυσε στην ανάπτυξη σχέσεων, κυρίως ενεργειακών, και με την Ανατολική Λιβύη και τα συστήματα του Χαφτάρ.
Η Ελλάδα, ιδίως μετά το 2019, επένδυσε διπλωματικά στις σχέσεις με την κυβέρνηση της Βεγγάζης, η οποία στηρίζεται από τη Ρωσία πρωτίστως, καθώς και από την Αίγυπτο. Τους τελευταίους μήνες, ωστόσο, γίνονται προσπάθειες της ελληνικής διπλωματίας να προσεγγίσει και να συνομιλήσει με όλες τις πλευρές. Αντίστοιχα, η Ευρωπαϊκή Ενωση, η οποία αναγνωρίζει την κυβέρνηση της Τρίπολης, προσπαθεί να συνομιλήσει και με τη Βεγγάζη, κυρίως λόγω των αυξημένων μεταναστευτικών ροών που ξεκινούν από τα ανατολικά παράλια.
Οι μεταναστευτικές ροές
Με ποιον τρόπο μπορούν να ελεγχθούν οι μεταναστευτικής ροές από τη Λιβύη στην Ευρώπη; «Οι ροές μπορούν να ενεργοποιηθούν και να απενεργοποιηθούν από τις Αρχές της Ανατολικής Λιβύης. Πιστεύω λοιπόν ότι είναι μέρος της συναλλακτικής νοοτροπίας ορισμένων πολιτικών στη Λιβύη το να ενεργοποιούν τις ροές, να αυξάνουν την πίεση και στη συνέχεια να βλέπουν τι θα τους προσφέρει η Ευρώπη, είτε οικονομικά, είτε εμπορικά, είτε πολιτικά, για να προσπαθήσουν να ελέγξουν τις ροές με καλύτερο τρόπο. Σκέτες οι επαφές και ο διάλογος δεν αρκούν» εξηγεί ο κ. Μίλετ.
Ο επικίνδυνος παράγοντας που δεν έχει προσεχθεί αρκετά από την ευρωπαϊκή διπλωματία είναι η Ρωσία, σύμφωνα με τον ίδιο. Η Ρωσία ξεκίνησε τη δράση της στη Λιβύη με την ομάδα Wagner να υποστηρίζει τον Χαφτάρ και την επίθεσή του στην Τρίπολη το 2019. Ανέπτυξε τη Λιβύη ως πλατφόρμα για τις ομάδες Wagner και στη συνέχεια τις παρεμβάσεις της ρωσικής κυβέρνησης στο Σαχέλ, στο Σουδάν, στο Τσαντ, στο Μάλι, στον Νίγηρα κ.α. Σήμερα έχει τρεις βάσεις στο κέντρο και κυρίως στο νότιο τμήμα της χώρας και η σχέση της με τον Χαφτάρ παραμένει πολύ ισχυρή. Με την πτώση του Μπασάρ αλ Ασαντ στη Συρία, η Λιβύη απέκτησε ακόμη πιο στρατηγικό ρόλο για τη Ρωσία.
Οι αντιπρόσωποι του Κρεμλίνου
Πώς όμως η δράση της Ρωσίας στη Λιβύη αποτελεί απειλή για την Ευρώπη; «Μέσω των αντιπροσώπων του στη Λιβύη, το Κρεμλίνο μπορεί να ελέγχει τρεις τομείς εξαιρετικά ευαίσθητους για την Ευρώπη. Η μία είναι το πετρέλαιο. Μπορούν να διακόψουν την προμήθεια πετρελαίου και φυσικού αερίου μέσω των αντιπροσώπων τους στη Λιβύη. Δεύτερον, μπορούν να ελέγχουν τη μετανάστευση. Εχουμε δει ότι οι Αρχές στην Ανατολική Λιβύη μπορούν να ενεργοποιήσουν τα πλοία και να τα απενεργοποιήσουν. Αν οι Ρώσοι τούς ζητούσαν να το κάνουν, θα μπορούσαν να αυξήσουν αυτές τις ροές. Τρίτον, η τρομοκρατία. Πιθανώς υπάρχουν ακόμη κάποιες εξτρεμιστικές ομάδες στη Λιβύη. Αν οι Ρώσοι ήθελαν να βάλουν αυτούς τους ανθρώπους στα πλοία, και πάλι, θα μπορούσαν να το κάνουν. Επομένως, δεν νομίζω ότι η Ευρώπη έχει εκτιμήσει ή κατανοήσει πλήρως τον τρόπο με τον οποίο η Ρωσία μπορεί να χρησιμοποιήσει την επιρροή της στη Λιβύη εις βάρος των ευρωπαϊκών συμφερόντων» καταλήγει ο κ. Μίλετ.
Μετά και τις πρόσφατες δηλώσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν στη Μόσχα, ότι «αν η Ευρώπη θέλει να ξεκινήσει πόλεμο, είμαστε έτοιμοι τώρα», η εμπλοκή της Ρωσίας στη Λιβύη έχει βαρύνουσα γεωπολιτική σημασία.
